The monastery of Hosios Loukas in Boeotia Prefecture, a significant Byzantine monument - Η μονή του Όσιου Λουκά στη Βοιωτία, ένα εξέχον βυζαντινό μνημείο

text - images: Babis Pavlopoulos, iconstravel photography
languages: English, Ελληνικά

Catholicon, west façade, detail of the upper part.

Καθολικό, τμήμα της ανωδομής της δυτικής όψης.

The monastery of Hosios Loukas is located off to the north of Athens, close to the town of Distomo, in Boeotia prefecture. This is one of the most important Byzantine monuments in the Greek area, begun at the middle of the 10^th Century. In the course of the centuries it was considered as a great monastic and cultural centre, while simultaneously it was a real architectural workshop and prototype for the high Byzantine architecture mainly in the Greek south. Since 1990 the monastery is included on the UNESCO World Heritage Site list.

Monastery of Hosios Loukas, southeast total view of the building complex.

Μονή Οσίου Λουκά, νοτιοανατολική άποψη του μοναστηριακού συγκροτήματος.

The monastery of Hosios Loukas is an extended walled building-complex with two main churches (Catholicon is the Greek word), two inner yards and two gates, one for each yard. The monumental style of the complex dominates the sense of the visitors. According to the professor Constantinos Papaeoannou, this happens due to the height of the building wings, the imposing main façade of the Catholicon and the dense inner yard in front of the church. The professor is also referring to both main axes of the monastic architecture, the axis of the Catholicon and the axis of the main gate of the monastery. In this case, these two axes, almost, vertically intersect on the geometrical centre of the front inner yard.

The monastery was established by Hosios Loukas himself, who settled the site in 945, but only after 955 a monastic community was organized here.

Monastery of Hosios Loukas, the Trapeza, the Catholicon and part of the residential wings are discerned.

Μονή Οσίου Λουκά, νότια άποψη. Διακρίνεται η τράπεζα, το καθολικό και πτέρυγες κελιών.

The older Catholicon is the church dedicated to Our Lady, dated between the years 961 and 995. Nevertheless, we are not sure that the existed church coincides with the, known from the mentions in the sources, church of Saint Barabra, a structure that the most likely began in the period that Hosios Loukas was still alive. The monument is preserved in an excellent condition. Perhaps, this is the most representative example of the “Greek style” of the Byzantine architecture, built as a construction with excellent precision. It is a cross in square church with cloisonné masonry (brick-work), Cufic ornaments, an Athenian dome, narthex, exonarthex and open portico on the front façade. It was the prototype for the most of the high Byzantine churches in Athens and in South Greece. The iconostasis belongs to the masterpieces of the 10^th Century art, but only a small part of the paintings is preserved, mainly due to the earthquake of 1790.

The main yard of the complex. The centre of the yard is considered as the spot, where the visitor has his first stop, feeling the sense of the monument.

Η κύρια αυλή του συγκροτήματος. Εδώ εντοπίζεται το γενικό κέντρο στάσης που συμπίπτει με το κέντρο της αυλής, σημείο που κορυφώνεται το αίσθημα υποδοχής και ολοκληρώνεται η έννοια βίωσης του χώρου.

The second Catholicon was built as an attached structure to the older. It is the main church of the monastery, dated at the first years of the 11^th Century, possibly in 1011. It is considered one of the most perfect examples of the Octagonal Byzantine style with a big dome, and as it was the older, it was the prototype for the subsequent churches of the same style. The diameter of the dome is 9 meters and due to its specific building technic, it seems like a suspended in the air structure above the nave of the church. The weight of the dome is supported by 8 pilasters, some of them are incorporated on the masonry, connected with 4 arches and 4 squinches on their top height. The square nave of the church is surrounded by chapels. It is worth noting that on the Octagonal style churches, only the support system of the dome is octagonal and the main body of the church shapes a square nave. It was the style that allowed to the architect to create a larger structure, comparing it with the churches that were built in cross in square style. The church, internally, is richly decorated with Byzantine mosaics and marbles, covering the whole surface of the walls. The mosaics are considered as master pieces and they are classed in the most significant, preserved, completed art-sets of the high Byzantine art. On the south façade of the building, arched, flying buttresses are placed. Under the arches of them, the communication between the yards is allowed.

Church of Our Lady, the older Catholicon, southeast view.

Ναός Παναγίας, νοτιοανατολική άποψη.

Church of Our Lady, the south part of the cross-shaped roof and the Athenian type dome.

Ναός Παναγίας, η νότια κεραία του σταυρού και ο «αθηναϊκού» τύπου τρούλλος.

Church of Our Lady, west view. The semi-open portico of the exonarthex.

Ναός Παναγίας, δυτική άποψη. Το ανοιχτό προστώο του ιδιότυπου εξωνάρθηκα.

It is worth noting that the pilgrims in the 18^th Century considered the main church of the monastery as the second most important Byzantine monument after Hagia Sophia in Constantinople.

Another also important building in the complex is the Trapeza, the monastic dining room, faithfully restored. It is a carefully built rectangular structure, dated in the 11^th Century. A Trivilon, (triple door) is opened on the main façade and brick-work can be found on its masonry, as cloisonné system and tooth friezes. It is standing in the south of the Catholicon.

Some other buildings which are preserved, except for the residential wings of the cells, are the richly painted Crypt under the Catholicon, dated in the 11^th Century, the also dated in the same century tower, which converted into a belfry in 1864 and the ruined hospital, dated in the 17^th Century.

The main gate of the monastery. Next to the gate, the tower, since 1864 a belfry. The difference of the upper part of the masonry is obvious.

Η πύλη της μονής και δίπλα ο πύργος, σήμερα κωδωνοστάσιο. Το χτίσιμο των ανώτερων τμημάτων του πύργου είναι διαφορετικό.

The Catholicon (1011), southwest view.

Το καθολικό, κτίσμα του 1011, νοτιοδυτική άποψη.

Το μοναστήρι του Οσίου Λουκά βρίσκεται στο νομό Βοιωτίας, στις δυτικές υπώρειες του όρους Ελικώνας, νοτιοδυτικά της Λιβαδειάς, κοντά στο χωριό Στείρι. Στο σημείο αυτό βρισκόταν αρχαίος ναός αφιερωμένος στη Στειρίτιδα Δήμητρα. Αποτελεί ένα μοναδικό βυζαντινό μνημείο το οποίο η UNESCΟ έχει εντάξει στον κατάλογο των μνημείων της "Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς". Άλλωστε αρκεί να ανφερθεί ότι οι προσκυνητές του 18ου αιώνα θεωρούσαν το καθολικό της μονής ως το σημαντικότερο βυζαντινό μνημείο μετά την Αγία Σοφία στην Κωνσταντινούπολη. Το μοναστηριακό ίδρυμα ήταν αντικείμενο θαυμασμού περιηγητών και προσκυνητών και κατά τα νεότερα χρόνια. Υπήρξε πνευματικό και μοναστικό κέντρο, τόσο στη βυζαντινή εποχή, όσο και στη μεταβυζαντινή.

Ιδρυτής της μονής είναι ο Όσιος Λουκάς ο Στειριώτης, ο οποίος φαίνεται ότι εγκαταστάθηκε στην περιοχή κατά το 946, παραμένοντας ως τον θάνατό του το   953. Όμως, οργανωμένη μοναστική κοινότητα υπάρχει μάλλον μετά το 955.

The Catholicon, the south part of the cross-shaped roof. Brick-work and sculptural ornamentation are discerned.

Καθολικό, η νότια κεραία του σταυρού. Διακρίνεται κεραμοπλαστικός και γλυπτός διάκοσμος.

Λόγω της σημασίας του αλλά και των χρημάτων που ξοδεύτηκαν για την οικοδόμηση της μονής, θα μπορούσαμε να υποθέσουμε ότι πρόκειται για αυτοκρατορικό ίδρυμα. Όμως, ήταν ίδρυμα του στρατηγού της Ελλάδος, Κρηνίτη και ορισμένων ντόπιων χορηγών, όπως ο ηγούμενος Φιλόθεος.

Πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα βυζαντινά μνημεία στην Ελλάδα, ενώ υπήρξε σημαντικό πνευματικό και μοναστικό κέντρο. Έχει συμπεριληφθεί από το 1990 από την UNESCO στη λίστα των μνημείων της «Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς». Πρόκειται για ένα εκτεταμένο συγκρότημα με δύο ναούς, δύο αυλές και δύο πύλες, μία για κάθε αυλή. Είναι ιδιαίτερα χαρακτηριστικό το μνημειακό ύφος του συγκροτήματος που σύμφωνα με τον καθηγητή Κωνσταντίνο Παπαϊωάννου οφείλεται στο ύψος που εμφανίζουν οι κτηριακές πτέρυγες και στη μεγαλόπρεπη πρόσοψη του ναού, σε συνδυασμό με τη στενότητα του χώρου, ειδικά στην κυρίως αυλή. Ο Κων. Παπαϊωνάννου κάνει μία ακόμα παρατήρηση, η οποία αφορά τους δύο κύριους άξονες στη μοναστηριακή αρχιτεκτονική, εκείνον του καθολικού και εκείνον της κύριας εισόδου. Στη συγκεκριμένη περίπτωση οι άξονες αυτοί τέμνονται σχεδόν κάθετα και μάλιστα στο σημείο που αποτελεί το γεωμετρικό κέντρο της αυλής, το οποίο συμπίπτει με το κέντρο στάσης της περιοχής αυτής.

Catholicon, details of the west façade.

Καθολικό, λεπτομέρειες της δυτικής όψης.

Ο αρχαιότερος από τους δύο ναούς είναι ο ναός της Παναγίας που χρονολογείται μεταξύ του 961 και του 995, αλλά δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι για την ταύτισή του με τον γνωστό από τις πηγές ναό της Αγίας Βαρβάρας που άρχισε να χτίζεται, μάλλον, όσο ζούσε ο Όσιος. Το μνημείο διατηρείται σε εξαιρετική κατάσταση και αποτελεί πιθανώς το αντιπροσωπευτικότερο δείγμα του «ελλαδικού τύπου», αποτελώντας μία εξαιρετικής ακρίβειας κατασκευή. Η κάτοψή του είναι σχεδόν τετράγωνη και ακολουθεί το πλινθοπερίκλειστο σύστημα δόμησης, ενώ φέρει πλούσιο κεραμοπλαστικό διάκοσμο. Σπουδαίος είναι και ο γλυπτικός διάκοσμος που φέρει ο «αθηναϊκού τύπου» τρούλλος. Ο ναός είναι σύνθετος τετρακιόνιος, σταυροειδής εγγεγραμμένος, με τρούλλο, αλλά ελάχιστα δείγματα έχουν σωθεί από τον ζωγραφικό διάκοσμό του, λόγω του σεισμού του 1790. Ο ναός συμπληρώνεται από νάρθηκα, εξωνάρθηκα και προστώο.

Catholicon, southeast view. The arched buttresses are discerned.

Καθολικό, νοτιοανατολική άποψη. Διακρίνονται τα τόξα αντιστήριξης.

Ο δεύτερος ναός, χτισμένος σε επαφή με τον ναό της Παναγίας, αποτελεί το καθολικό, και χρονολογείται στα πρώτα χρόνια του 11^ου αιώνα (1011). Θεωρείται από τα τελειότερα δείγματα ναού οκταγωνικού τύπου με μεγάλο τρούλλο και ως ο αρχαιότερος αποτέλεσε το πρότυπο για τους μεταγενέστερους. Ο τρούλλος έχει διάμετρο 9 μέτρα και λόγω της κατασκευής του φαίνεται να αιωρείται πάνω από το τετράγωνο του κυρίως ναού. Οκτώ ογκώδης πεσσοί, κάποιοι ενσωματωμένοι στις τοιχοποιίες, που γεφυρώνονται σε μεγάλο ύψος από τέσσερα τόξα, ανάμεσα σε τέσσερα ημιχώνια, φέρουν το βάρος του τρούλλου, ενώ παρεκκλήσια πλαισιώνουν τον τετράγωνο πυρήνα. Στους οκταγωνικούς ναούς, άλλωστε, μόνο η στήριξη του τρούλλου είναι οκταγωνική, με τον κεντρικό κάτωθεν χώρο, το βήμα, να παραμένει τετράγωνος, αλλά διευρυμένος σε σχέση με τον σταυροειδή εγγεγραμμένο τύπο, του οποίου, ουσιαστικά, αποτελεί μία παραλλαγή. Εσωτερικά ο ναός φέρει ψηφιδωτά, τοιχογραφίες και χρωματιστές ορθομαρμαρώσεις που καλύπτουν όλη την εσωτερική επιφάνεια. Τα ψηφιδωτά του ανήκουν στα σημαντικότερα, σωζόμενα, ψηφιδωτά σύνολα της μεσοβυζαντινής τέχνης. Στη νότια όψη του κτηρίου εμφανίζονται τόξα αντιστήριξης, κάτω από τα οποία συντελείται η επικοινωνία μεταξύ των δύο αυλών του μοναστηριού.

The Catholicon’s dome. The structure is supported by 8 massive pilasters, which are connected with 4 arches and 4 squinches on their top height.

Εσωτερικό καθολικού. Ο τρούλλος στηρίζεται σε οκτώ ογκώδης πεσσούς που γεφυρώνονται σε μεγάλο ύψος από τέσσερα τόξα, ανάμεσα σε τέσσερα ημιχώνια.

Internal space of Catholicon, marbles on the masonries and mosaics.

Εσωτερικό καθολικού, ορθομαρμαρώσεις και ψηφιδωτά.

Σημαντικό κτίσμα θεωρείται και η πιστά αναστυλωμένη τράπεζα της μονής, μία επιμήκης ιδιαίτερα φροντισμένη κατασκευή του 11^ου αιώνα. Στην όψη της εμφανίζει τρίβηλο, δηλαδή τριπλή θύρα, ενώ φέρει κεραμοπλαστικό διάκοσμο, όπως οδοντωτές ταινίες και πλινθοπερίκλειστη τοιχοποιία. Στέκεται νότια και παράλληλα του καθολικού, θέση που συνηθιζόταν στην μοναστηριακή διάταξη των κτισμάτων όταν δεν υπήρχε χώρος έναντι του νάρθηκα του καθολικού. Άλλα κτίσματα που σώζονται είναι η κρύπτη με ταφικό παρεκκλήσιο και πλούσιο τοιχογραφικό διάκοσμο του 11^ου αιώνα, ο πύργος του 11^ου αιώνα που διαμορφώθηκε σε κωδωνοστάσιο το 1864 και ερείπια νοσοκομείου του 17^ου αιώνα.

Catholicon, the marble iconostasis with its stone-relief ornaments.

Το μαρμάρινο τέμπλο του καθολικού με τα ανάγλυφα κοσμήματά του.

The mosaics of the Catholicon are considered as masterpieces and they are classed in the most significant, preserved, completed art-sets of the high Byzantine art.

Τα ψηφιδωτά στα εσωτερικό του καθολικού θεωρούνται ένα από τα σπουδαιότερα ψηφιδωτά σύνολα στον ελλαδικό χώρο.

The Trapeza and the Catholicon, southwest view. On the west façade of the Trapeza, the Trivilon is discerned.

Η τράπεζα της μονής και το καθολικό, νοτιοδυτική άποψη. Στη δυτική όψη της τράπεζας ανοίγεται το τρίβηλο.

The Catholicon (left) and the church of Our Lady (right), east view.

Το καθολικό και ο ναός της Παναγίας, ανατολική άποψη.

The Crypt under the Catholicon. Part of the wall paintings is discerned.

Η κρύπτη κάτω από το καθολικό. Διακρίνεται μέρος του τοιχογραφικού διάκοσμου.

Through the arched buttresses on the south façade of the Catholicon, the communication between the two yards is allowed.

Τα τόξα αντιστήριξης στην νότια όψη του καθολικού, κάτω από τα οποία επιτρέπεται η σύνδεση των δύο αυλών του συγκροτήματος.

The northeast gate of the complex.

Η βορειοανατολική πύλη του συγκροτήματος.

Athens, five unknown landmark monuments - Αθήνα, πέντε άγνωστα σημαντικά μνημεία για την ιστορία της πόλης

text - images: Babis Pavlopoulos, iconstravel photography
languages: English, Ελληνικά

Benizelos mansion, the oldest surviving residence in Athens

Αρχοντικό Μπενιζέλων, η παλαιότερη σωζόμενη κατοικία στην Αθήνα

Athens is a city in layers, not only talking about the ground and the excavations, but also about the monuments. Layers and monuments that can represent the biggest part of the whole human history. Are all these monument known to the inhabitants and to the visitors of the city? And if inhabitants do not know the monuments, in which way the visitors could learn about? So, on this small and humble post, we will try a brief trip in our city’s history through five landmark monuments. Unfortunately, these monuments are not landmark for our city, as they should be, but they are landmark for important historical periods of Athens.

Τα μνημεία του πολεοδομικού συγκροτήματος των Αθηνών μπορούν κάλλιστα να αναπαραστήσουν ολόκληρη την πορεία της ιστορίας της Ανθρωπότητας, καθώς είναι μία από τις παλαιότερα κατοικημένες περιοχές στον κόσμο, ειδικά αν μιλήσουμε για συνεχή κατοίκηση. Όμως, πόσο γνωστά είναι τα μνημεία αυτά στους κατοίκους της; Άγνωστα για τους κατοίκους, προφανώς άγνωστα επί δύο για τους επισκέπτες. Έτσι, στο μικρό αυτό και ταπεινό άρθρο θα επιχειρήσουμε ένα σύντομο ταξίδι στην αθηναϊκή ιστορία παρουσιάζοντας πέντε μνημεία που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως αντιπροσωπευτικά, πιθανώς δε και ορόσημα, αντίστοιχων ιστορικών περιόδων. Μνημεία τα οποία πέρα από ορόσημα, θα έπρεπε να είναι και τοπόσημα για την πόλη μας. Αλλά, δεν είναι.

*Αφορμή για τα γραφόμενα που ακολουθούν υπήρξε η άγνοια που διαπιστώσαμε περί σημαντικών μνημείων της πόλης, αντιπροσωπευτικών για τις ιστορικές περιόδους αυτής, κατά τη διάρκεια αθηναϊκών περιπάτων που διοργανώθηκαν τη σεζόν που πέρασε. Ευτυχώς βέβαια, υπήρξε ενδιαφέρον από τους συμμετέχοντες, τουλάχιστον.

Vema in Pnyx:

Opposite to Acropolis, a hill-range is located. Names like Pnyx hill, Filoppapou hill, Nymfes hill, Mousses hill, perhaps are common on our ears, but how many of us could exactly show which is which, and what was the function of each of them? What we can find visiting the hill of Pnyx?

In fact, the hill of Pnyx is the place where it all began! The extended plateau that we will find visiting the hill, was the parliament of ancient Athens, as a State-city, known as Athenian Ekklessia (Athenian assembly). It was the place that democracy became reality, the place that allowed to ancient Athenians to create their Golden Age, our Golden Age, the Golden Age of Humanity. Please, consider that we are talking about “Democracy” five centuries BC. It was the place that allowed to these people to create art, but mainly to create… thought!

The first image for the visitor is the amazing view to the rock of Acropolis, but this is the less. Approach to the cut rocks and look for a flat stone pulpit. The Ambo of the Athenian Ekklessia, the “Vema”, as it is known, fortunately preserved until today. The Vema, where all the great personalities of the Athenian Golden Age, standing on this, spoke, personalities like Pericles, Aristides, Alcibiades and Demosthenes. Then, let’s turn our eyes to Acropolis. Now, we are standing between the Thought and the Art. Probably, on one of the most important places for humanity.

Pnyx hill, the Athenian Parliament, the place where Democracy became tangible.

Λόφος της Πνύκας, ο τόπος που λειτούργησε η Εκκλησία του Δήμου.

“Vema”, the flat stone-pulpit, where all the great personalities of the Athenian Golden Age spoke.

Το «Βήμα» της Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Ας σκεφθούμε μόνο ότι μερικές από τις σπουδαιότερες προσωπικότητες της κλασσικής αρχαιότητας στάθηκαν εδώ απευθυνόμενοι στους Αθηναίους.

Το Βήμα στο λόφο της Πνύκας:

Απέναντι από την Ακρόπολη υπάρχει μία σειρά λόφων. Οι περισσότεροι από εμάς ξέρουμε ότι φέρουν ονόματα όπως Φιλοπάππου, Πνύκα, λόφος Μουσών, λόφος Νυμφών, Άρειος Πάγος (καλά αυτός είναι κάτω από την Ακρόπολη, όχι απέναντι). Αλλά ποιος είναι ποιος; Επίσης, ποιος ο ρόλος του κάθε λόφου στην Αθηναϊκή ιστορία; Πιο συγκεκριμένα, τι μπορεί, όποιος αποφασίσει να ανέβει ως την Πνύκα, να συναντήσει εκεί;

Ο λόφος της Πνύκας μπορεί να θεωρηθεί η βάση όλων, όλων όσων υπάρχουν σήμερα γύρω μας. Στο μεγάλο πλάτωμα που θα συναντήσουμε εκεί με τους κομμένους βράχους στη μία πλευρά λειτούργησε η Εκκλησία του Δήμου των Αθηναίων, δηλαδή κάτι σαν… κοινοβούλιο. Με λίγα λόγια είναι το μέρος που η Δημοκρατία έγινε πραγματικότητα, μία πραγματικότητα που έφερε τον Χρυσό Αιώνα στην πόλη των Αθηνών, τον Χρυσό Αιώνα για την ανθρωπότητα. Φθάνει μόνο να σκεφθούμε ότι μιλάμε για Δημοκρατία τον 5^ο αι π.Χ. Από τη Δημοκρατία η τέχνη έφθασε στην κλασσική της τελειότητα, μα το σημαντικότερο… επέτρεψε σε εκείνους τους ανθρώπους να φθάσουν την σκέψη τους κοντά στην τελειότητα.

Η πρώτη εικόνα που θα τραβήξει το μάτι του επισκέπτη του λόφου είναι η καταπληκτική θέα προς τον βράχο της Ακρόπολης, αλλά αυτό είναι το λιγότερο. Πλησιάστε τους κομμένους βράχους και αναζητήστε τον επίπεδο πέτρινο άμβωνα. Τον άμβωνα της Εκκλησίας του Δήμου, το περιβόητο Βήμα όπως είναι γνωστό. Το Βήμα, από το οποίο απευθύνθηκαν στους ενεργούς πολιτικά Αθηναίους, προσωπικότητες όπως ο Περικλής, ο Αριστείδης, ο Αλκιβιάδης και ο Δημοσθένης. Αμέσως μετά γυρίστε προς την Ακρόπολη. Τώρα στεκόμαστε ανάμεσα στην Τέχνη και στην Σκέψη. Γιατί η Δημοκρατία είναι σκέψη.

Προφανώς, ένα από τα σημαντικότερα σημεία του πλανήτη, για την ανθρωπότητα.

The retaining wall of the plateau of the Athenian parliament. It was built in the megalithic, dry-stone system.

Ο αναλημματικός τοίχος του πλατώματος της Εκκλησίας του Δήμου.

Gorgoepikoos church:

Next to Athens cathedral church, in Metropoleos square, a small church is standing; a small church under the shade of the cathedral. It is dedicated to Saint Eleftherios, but it is known as Gorgoepikoos or “small cathedral”.

This is a high Byzantine church, dated, the most likely, in the 12^th Century. It is considered that the monument preserves its original form. Gorgoepikoos is the only Athenian high Byzantine church that we cannot find brick-work on its masonry, but it was built in the main architectural style of that period, the cross in square with Athenian dome. Actually, the dome is considered as the most elegant and the most perfect example of the Athenian type dome.

There are 141 ancient sculptures, as spolia (=ancient parts, used in second hand) incorporated on the masonry of the church, dated in different periods and forming a mini museum. There is not a meaning unity, but for sure an aesthetic one, reminding us of an ancient temple. The most important of these spolia is placed above the main entrance on the west façade, under the cornice of the roof, forming a frieze. It is a unique Attic diary with a lot of information about the zodiac and the days off of the ancient Athenians. For years we believed that the sculpture is dated in the classic ancient period, but according to a newer study, it is dated in the 2th Century A.D. Perhaps Gorgoepikoos was built by the Archbishop, Michael Choniates, a man who adored antiquity.

The internal space is very evocative. The iconostasis is newer and from the old wall-paintings only small parts have survived, which cannot be dated.

Gorgoepikoos church, a high Byzantine, cross in square with Athenian dome, structure.

Ναός Γοργοεπήκοου, σταυροειδής εγγεγραμμένος μεσοβυζαντινός ναός, με Αθηναϊκό τρούλο.

Gorgoepikoos Church, detail of the south façade. A large number of ancient sculptures (141) are incorporated on its masonry.

Ναός Γοργοεπήκοου, λεπτομέρεια της νότιας όψης. Στην τοιχοποιία του ναού έχουν ενσωματωθεί 141 αρχαία γλυπτά.

Gorgoepikoos church, the most important of the ancient sculptures that are incorporated on its masonry is discerned under the cornice.

Ναός Γοργοεπήκοου, διακρίνεται κάτω από τη στέγη το σημαντικότερο από τα αρχαία γλυπτά που έχουν ενσωματωθεί στην τοιχοποιία του. 

Ο ναός της Γοργοεπήκοου:

Δίπλα στον Μητροπολιτικό ναό Αθηνών, στην πλατεία Μητροπόλεως, υπάρχει ένα μικρό εκκλησάκι. Είναι αφιερωμένο στον Άγιο Ελευθέριο, αλλά είναι πιο γνωστό ως Γοργοεπήκοος ή Μικρή Μητρόπολη.

Πρόκειται για μεσοβυζαντινό ναό, που χρονολογείται, το πιθανότερο, στον 12^ο αιώνα. Θεωρείται μάλιστα ότι διασώζει την αρχική του μορφή. Η Γοργοεπήκοος είναι ο μόνος μεσοβυζαντινός ναός των Αθηνών που δεν είναι χτισμένος με το πλινθοπερίκλειστο σύστημα και εν γένει δεν φέρει κανενός είδους κεραμοπλαστικό διάκοσμο. Παρόλα αυτά ο ναός ακολουθεί τον κυρίαρχο ρυθμό της εποχής, που δεν είναι άλλος από τον σταυροειδή εγγεγραμμένο με Αθηναϊκό τρούλλο. Μάλιστα, ο τρούλλος του ναού θεωρείται ο κομψότερος και τελειότερος του τύπου αυτού.

Η Γοργοεπήκοος φέρει ενσωματωμένα στην τοιχοποιία της 141 αρχαία γλυπτά σε δεύτερη χρήση (spolia), τα οποία χρονολογούνται σε διάφορες περιόδους, αποτελώντας ουσιαστικά μία μικρογραφία μουσείου. Δεν υπάρχει νοηματική ενότητα στη χρήση των γλυπτών, αλλά σίγουρα το αισθητικό αποτέλεσμα είναι σημαντικό, ενώ έχει επισημανθεί ότι θυμίζει αρχαίο ναό. Το σημαντικότερο αρχαίο γλυπτό που φέρει ο ναός είναι εκείνο άνωθεν της δυτικής και κύριας εισόδου, κάτω από το γείσο της στέγης, σε μορφή ζωφόρου. Πρόκειται για ένα μοναδικό ημερολόγιο, το οποίο μας δίνει πληροφορίες για τον ζωδιακό κύκλο και τις αργίες των αρχαίων Αθηναίων. Για χρόνια οι ερευνητές πίστευαν ότι ανήκε στην κλασσική περίοδο της αρχαιότητας, αλλά σύμφωνα με νεότερες μελέτες, χρονολογείται τον 2^ο αιώνα μ.Χ. Είναι πολύ πιθανό, ο ναός να χτίστηκε από τον αρχαιολάτρη, Αρχιεπίσκοπο Αθηνών, Μιχαήλ Χωνιάτη.

Ο εσωτερικός χώρος του ναού είναι ιδιαίτερα υποβλητικός. Το τέμπλο είναι νεότερο, ενώ από τις παλαιές τοιχογραφίες μόνο σπαράγματα σώζονται, τα οποία δεν έχουν χρονολογηθεί.

Gorgoepikoos church, views of the evocative internal space.

Ναός Γοργοεπήκοου, απόψεις του ιδιαίτερα υποβλητικού εσωτερικού χώρου.

Benizelos Mansion:

Benizelos family mansion is the oldest surviving residence in Athens and a very important building for the study of the traditional architecture in Greece. This is a substantial example of the Urban Balkan traditional architecture and perhaps the most important sample of this style in south Greece, where only a few of them have survived. The mansion is dated at the start of the 18^th Century. It was built above two, two-storey, smaller residences. We can find the remains of them in the ground floor of the mansion. This older core is dated in the 16^th Century.

Benizelos mansion is a two-storey building, with two yards, one in the north and one in the south. On the north façade there is an arcade in front of the ground floor and a deep open hayat (semi closed place) on the upper floor. The ground floor consists of three closed rooms that served as workshops and assistant places. On the upper floor, behind the open hayat, there are two closed rooms, one for the winter with a fireplace and one for the summer. The access to these internal spaces is allowed through wooden structures, actually two-level wardrobes, named “moussadra”. Moussadra is a typical element for mansions like this. Between these two rooms there is a space, as the continuity of the hayat, ending to an externally projected part. This is the “kalos ontas” (=fine room).

The access to the south yard is allowed through a covered passage. The south façade of the mansion is typical for the Balkan architecture, because we can spot all the main characteristic of this style, like the series of windows with skylights above, the wooden lace-like cornice of the roof, the incorporated, against earthquakes, wooden bounds on the masonry and finally the projected part of the “fine room”. The projected parts on the upper floors, in this architectural style, are named “sachnesi”. The word has a Persian origin and means the seat of Sachis, the Persian king, in direct connection with the term “fine room”.  

The ground floor is a stone structure, but the upper floor is constructed mainly by soft masonry, named “tsatmas”. It is worth noting that on the southeast corner we can find shot-slits for the defense of the mansion.

Benizelos family was one of the most important and powerful families in Athens, during the Ottoman rule period. Saint Filothey is considered as member of this family.

Benizelos mansion is located on Adrianou str, in Plaka neighborhood. 

Benizelos family mansion, the oldest surviving residence in Athens, a substantial example of the urban Balkan traditional architectural style. South view.

Αρχοντικό οικογένειας Μπενιζέλων, η παλαιότερη σωζόμενη κατοικία της Αθήνας και ένα εξέχον δείγμα της αστικής βαλκανικής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. Νότια άποψη.

Benizelos mansion, view of the north façade with the arcade and the deep semi-open hayat.

Αρχοντικό Μπενιζέλων, άποψη της βόρειας όψης με την τοξοστοιχία και το βαθύ, ανοιχτό χαγιάτι. 

Benizelos mansion, the deep semi-open hayat. On the background the “fine room” (kalos ontas). The entrances to the closed spaces of this level are discerned.

Αρχοντικό Μπενιζέλων, το ανοιχτό χαγιάτι του ορόφου. Στο πίσω μέρος ο χώρος του καλού οντά. Διακρίνονται, επίσης, οι είσοδοι στα δύο δωμάτια.

Benizelos mansion, south view, detail. The projected structure (sachnisi) is a typical element of the Balkan traditional architecture.

Αρχοντικό Μπενιζέλων, νότια όψη. Διακρίνεται η αρχιτεκτονική προβολή, το σαχνισί, ιδιαίτερα χαρακτηριστικό στοιχεία της βαλκανικής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής.

Το αρχοντικό των Μπενιζέλων

Το αρχοντικό της οικογένειας των Μπενιζέλων είναι η παλαιότερη σωζόμενη κατοικία των Αθηνών, αλλά και ένα πολύ σημαντικό κτήριο για τη μελέτη της παραδοσιακής κατοικίας στην Ελλάδα. Πρόκειται για ένα εξαιρετικό δείγμα της αστικής, βαλκανικής, παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, πιθανώς το σημαντικότερο στην νότια Ελλάδα, όπου μόνο λίγα δείγματα του ρυθμού έχουν επιβιώσει. Το αρχοντικό χρονολογείται στις αρχές του 18^ου αιώνα. Είναι χτισμένο πάνω σε δύο, δίπατες οικίες, οι οποίες σήμερα ουσιαστικά αποτελούν το ισόγειο του αρχοντικού. Αυτός ο παλαιότερος πυρήνας χρονολογείται τον 16^ο αιώνα.

Το αρχοντικό είναι δίπατο, με δύο αυλές, μία νότια και μία βόρεια. Στη βόρεια όψη και έμπροσθεν του ισογείου το κτήριο φέρει τοξοστοιχία, ενώ στον όροφο ανοίγεται βαθύ χαγιάτι. Το ισόγειο αποτελείται από τρεις χωριστούς κλειστούς χώρους σε επαφή και εν σειρά τοποθετημένους που χρησίμευαν ως εργαστήρια και αποθήκες. Στο άνω επίπεδο, οι κλειστοί χώροι είναι δύο, το χειμωνιάτικο με το τζάκι και το καλοκαιρινό. Η είσοδος στους δύο αυτούς χώρους επιτρέπεται μέσω ξύλινων κατασκευών που στην πραγματικότητα είναι δύο δίπατες ντουλάπες. Οι κατασκευές αυτές είναι γνωστές ως «μουσάντρες», ένα χαρακτηριστικό στοιχείο της αρχιτεκτονικής αυτής. Ανάμεσα στους δύο κλειστούς χώρους, το χαγιάτι βαθαίνει για να καταλήξει σε εξέχον τμήμα προς την νότια αυλή. Ο ημιυπαίθριος αυτός χώρος είναι ο «καλός οντάς»

Η πρόσβαση προς τη νότια (πίσω) αυλή επιτρέπεται μέσω σκεπαστού περάσματος. Η νότια όψη του αρχοντικού είναι ιδιαίτερα χαρακτηριστική για την βαλκανική παραδοσιακή αρχιτεκτονική, αφού φέρει όλα τα τυπικά στοιχεία αυτής. Αυτά είναι, ρυθμική σειρά παραθύρων με φεγγίτες άνωθεν, ξύλινο δαντελωτό γείσο στέγης, αντισεισμικές ξυλοδεσιές ενσωματωμένες στην τοιχοποιία και τέλος την αρχιτεκτονική προβολή πίσω από τον «καλό οντά». Τα εξέχοντα μέρη στις άνω στάθμες, ονομάζονται «σαχνισιά». Η λέξη έχει περσική προέλευση και σημαίνει η έδρα του Σάχη, του Πέρση βασιλιά, όρος ευρισκόμενος σε άμεση συνέχεια με τον «καλό οντά».

Η τοιχοποία του ισογείου είναι κατασκευασμένη από πέτρα, αλλά εκείνη των άνω ορόφου αποτελείται κυρίως από ελαφριά υλικά και ονομάζεται «τσατμάς». Αξίζει δε να αναφερθεί ότι στη νοτιοανατολική γωνία του άνω επιπέδου, το αρχοντικό φέρει πολεμίστρες για την άμυνά του.

Οι Μπενιζέλοι ήταν από τις πιο ισχυρές οικογένειες στην Οθωμανική Αθήνα. Η Αγία Φιλοθέη θεωρείται ότι ήταν μέλος της οικογένειας.

Το αρχοντικό βρίσκεται στην Πλάκα, στην οδό Αδριανού.

Benizelos mansion, the capitals of the arcade in front of the ground floor, north façade.

Αρχοντικό Μπενιζέλων, τα κιονόκρανα της τοξοστοιχίας έμπροσθεν του ισογείου, βόρεια όψη.

Benizelos mansion, the internal space of the winter room with the fireplace.

Αρχοντικό Μπενιζέλων, εσωτερική άποψη του χειμερινού οντά με το τζάκι.

Benizelos mansion, view of the north façade through the arch of the staircase.

Αρχοντικό Μπενιζέλων, άποψη της βόρειας όψης μέσα από την καμάρα της σκάλας.

Syggros Tower:

The Syggros tower was built at the end of the 19^th Century. It was planned by Ernst Ziller, the German architect, who was a real influencer for the Greek architecture of that period.

Andreas Syggros, the man who built the tower, was a merchant, a banker and a politician, but also a National Benefactor.

The building mainly belongs to the Neogothic style, but neoclassical elements are also present. The tower reminds us of the manor houses of the European country side, as it was built with corner bartizans and battlemented parapets, imitating older fortified residences, inside a huge estate,. The corner square tower underlines this feeling, as it rises like a keep (donjon), coming directly from the medieval era. It was exactly the feeling that the architect tried to give to the tower, simultaneously with a sense of luxury.

The image of the manor house is completed with the chapel of the family, built next to the residence. It is dedicated to Saint Andreas. The chapel is a very interesting structure, because, perhaps, it is the only Orthodox Church, built in Neogothic style. It was also planned by Ernst Ziller, as a very elegant construction. The elements, according to them, we classify the chapel in the Neogothic style are the pointed arched openings, the decoration around the door on the west façade, the A frame roof, the rose window above the door and the Gothic spires.

The Syggros tower is a significant example of the architecture that was developed in the Athenian suburb of Kifissia, at the end of the 19^th Century and the start of the 20^th Century. It was a luxury architectural style, very close to Eclecticism and Historicism. The main stream of this style is known as Greek-Swiss style, but the tower does not belong to the main stream.

The buildings and also the estate are property of the Institute of Agronomic Siences (I.A.S). In the 950 acres estate we can find a small forest, suitable for walks, as it can be visited.

Syggros tower is located in south Kifissia, on Kifissias str, where the main entrance is sited.

Syggros tower, a significant sample of the luxury architecture, which was developed in the Athenian suburb of Kifissia at the end of the 19^th Century.

Πύργος Συγγρού, αντιπροσωπευτικό δείγμα της πολυτελούς αρχιτεκτονικής που αναπτύχθηκε στην Κηφισσιά κατά το τέλος του 19^ου αιώνα.

The chapel of the Syggros manor house. It is, perhaps, the only Orthodox church, built in Neogothic style.

Το παρεκκλήσι του πύργου Συγγρού, πιθανώς ο μοναδικός ορθόδοξος ναός, χτισμένος σε νεογοτθικό στυλ.

Πύργος Συγγρού:

Ο πύργος Συγγρού, όπως είναι γνωστό το κτήριο, χτίστηκε στο τέλος του 19^ου αιώνα. Σχεδιάστηκε από τον μεγάλο Γερμανό αρχιτέκτονα, Έρστ Τσίλερ, τον άνθρωπο που επηρέασε την ελληνική αρχιτεκτονική της περιόδου όσο ελάχιστοι.

Ο Ανδρέας Συγγρός ήταν έμπορος, τραπεζίτης και πολιτικός, αλλά πέρα από οτιδήποτε… άλλο, έμεινε στην ιστορία και ως Εθνικός Ευεργέτης.

Το κτήριο ακολουθεί κυρίως τον νεογοτθικό ρυθμό, διανθισμένο με νεοκλασικά στοιχεία, θυμίζοντάς μας τις ευρωπαϊκές εξοχές, καθώς είναι χτισμένο μέσα σε μία μεγάλη καταπράσινη έκταση. Οι επάλξεις στη στέψη της στέγης και οι εκφυλισμένοι γωνιακοί πυργίσκοι παραπέμπουν σε παλαιότερες οχυρές κατασκευές, ενώ ο γωνιακός τετράγωνος πύργος, υπογραμμίζει αυτή την αίσθηση καθώς υψώνεται ως ακρόπυργος, ερχόμενος απευθείας από το μεσαίωνα. Αυτή ήταν ακριβώς η αίσθηση που ο αρχιτέκτονας ήθελε να δώσει, παράλληλα με την αίσθηση της πολυτέλειας.

Η εικόνα του πύργου συμπληρώνεται με το παρακείμενο οικογενειακό παρεκκλήσι, αφιερωμένο στον Άγιο Ανδρέα. Το παρεκκλήσι αποτελεί μία πολύ ενδιαφέρουσα κατασκευή, καθώς είναι πιθανώς ο μοναδικός ορθόδοξος ναός χτισμένο σε νεογοτθικό ρυθμό. Έχει σχεδιαστεί επίσης από τον Έρνστ Τσίλερ, ως μία ιδιαίτερα κομψή κατασκευή. Τα στοιχεία, σύμφωνα με τα οποία κατατάσσουμε το ναό στον νεογοτθικό ρυθμό είναι τα οξύκορφα ανοίγματα, η διακόσμηση που περιβάλει την κύρια είσοδο στη δυτική όψη, η επικλινή στέγη, η ροζέτα (κυκλικό άνοιγμα) πάνω από τη θύρα και τέλος τα γοτθικά βέλη που υψώνονται στον ουρανό.

Ο πύργος Συγγρού είναι ένα σημαντικό παράδειγμα της αρχιτεκτονικής που αναπτύχθηκε στην Κηφισσιά, στο τέλος του 19^ου αιώνα και στις αρχές του 20^ου αιώνα. Ήταν μία αρχιτεκτονική υψηλών απαιτήσεων, πολύ κοντά στον εκλεκτικισμό και στο ιστορικισμό. Το κύριο ρεύμα ονομάστηκε «ελληνοελβετικό», αλλά το συγκεκριμένο κτίσμα δεν φαίνεται να έχει μεγάλη σχέση με αυτό.

Τα κτίσματα και ή έκταση πράσινου που τα περιβάλει ανήκουν στο Ινστιτούτο Γεωπονικών Επιστημών. Το κτήμα Συγγρού, όπως είναι γνωστή η έκταση, εκτείνεται σε 950 στρέμματα, αποτελώντας ένα μικρό δάσος, κατάλληλο για περιπάτους, καθώς είναι επισκέψιμο.

Ο πύργος και το κτήμα Συγγρού βρίσκονται στην νότια Κηφισιά, στην λεωφόρο Κηφισιάς, όπου και η κύρια είσοδος.

Syggros tower, general view. The battlemented parapet, the corner square “keep”, as elements of the Neogothic architecture, are discerned.

Πύργος Συγγρού, γενική άποψη. Διακρίνεται ο τετράγωνος πύργος, μιμούμενος ακρόπυργο και οι επάλξεις στη στέψη της στέγης.

Syggros tower is standing inside a 950 acres estate.

O πύργος Συγγρού είναι χτισμένο μέσα σε μία έκταση πράσινου 950 στρεμμάτων.

The Small Apartment-building 

Next to the Acropolis museum, on Dionysiou Areopagitou str., we will find a very elegant building. This is a world famous creation of the architect Vassileos Kouremenos, known as “Small apartment-building”. It is a projected example of the Art Deco movement and of course a very important building for the modern Athenian architecture, built in 1930. On the main façade, we can discern elements inspired by the ancient past, like the pseudo-pilasters and the women statues, reminding us of Caryatides of Acropolis. When the Acropolis museum was building, the State (?) had decided to demolish the building, just to provide better view to Acropolis from the museum coffee shop. It would be a world crime. Fortunately, it never happened.  

“Small apartment-building” (1930), a word famous example of Art Deco.

«Μικρή Πολυκατοικία» (1930), ένα παγκοσμίως αναγνωρισμένο αριστούργημα της Άρτ Ντέκο.

“Small apartment-building”, detail of the main, richly decorated, façade.

«Μικρή Πολυκατοικία», μερική άποψη της πλούσια διακοσμημένης κυρίως όψης.  

Η Μικρή Πολυκατοικία:

Ακριβώς δίπλα στο μουσείο της Ακρόπολης, στον πεζόδρομο της Διονυσίου Αρεοπαγίτου, υψώνεται ένα ιδιαίτερα κομψό κτήριο. Είναι η παγκοσμίως διάσημη δημιουργία του αρχιτέκτονα Βασίλη Κουρεμένου, γνωστή ως Μικρή Πολυκατοικία. Αποτελεί ένα εξέχον παράδειγμα του κινήματος Αρτ Ντέκο και βέβαια ένα πολύ σημαντικό κτήριο για τη νεότερη Αθηναϊκή αρχιτεκτονική, χτισμένο το 1930. Στην κυρίως πρόσοψη διακρίνονται στοιχεία εμπνευσμένα από την αρχαιότητα, όπως οι ψευδοκίονες τα φωτιστικά της εισόδου που φέρονται από γυναικείες φιγούρες, με ευθεία παραπομπή στις Καρυάτιδες, ορθομαρμαρώσεις και ψηφιδωτές παραστάσεις με αρχαιοελληνικό περιεχόμενο.

Όταν χτιζόταν το μουσείο της Ακρόπολης, είχε αποφασιστεί η κατεδάφιση αυτού του αριστουργήματος, με σκοπό να υπάρχει ανεμπόδιστη θέα προς τον ιερό βράχο από το… καφέ του μουσείου. Ευτυχώς το έγκλημα κατά της παγκόσμιας πολιτισμικής κληρονομιάς αποφεύχθηκε, μετά από (και) παγκόσμια κατακραυγή.