Ο Βυζαντινός οικισμός στο Γεράκι Λακωνίας - The Byzantine settlement of Geraki, in the Peloponnese

κείμενο - φωτογραφίες, text - photos: Babis Pavlopoulos, iconstravel photography

γλώσσες, languages: Ελληνικά, English

Ο μεσαιωνικός οικισμός στο Γεράκι, πανοραμική άποψη από τα δυτικά. 

The medieval settlement of Geraki, panoramic view from the west.

Λίγες ημέρες πριν αρχίσουμε να γράφουμε αυτές τις γραμμές πιστεύαμε ότι ο Μυστράς είναι το μοναδικό μέρος που το Βυζάντιο αναπνέει ακόμα. Μετά την επίσκεψή μας στο Γεράκι ξέρουμε ότι ο Μυστράς είναι το μοναδικό μέρος που η Βυζαντινή Αυτοκρατορία αναπνέει ακόμα. Γιατί το Βυζάντιο συνεχίζει να αναπνέει και στο Γεράκι.

Κάμποσα μέρη στην Ελλάδα έχουν χαρακτηριστεί ως μικρός Μυστράς ή Μυστράς του Αιγαίου, όπως ο Ανάβατος στη Χίο, η Παλαιόχωρα στην Αίγινα ή η Παλιόχωρα στα Κύθηρα. Ευτυχώς όχι το Γεράκι, γιατί πραγματικά ο χαρακτηρισμός θα το αδικούσε. Αρχικά να ξεκαθαρίσουμε ότι ο Μυστράς είναι ένας και μοναδικός για χίλιους τουλάχιστον λόγους. Όμως και το Γεράκι δεν υστερεί σε σπουδαιότητα. Στέκεται σίγουρα μακριά από τη λάμψη και τη μεγαλοπρέπεια του Μυστρά, αλλά έχει τους δικούς του λόγους να χαρακτηριστεί, τουλάχιστον, αυτόφωτο.

Μερική άποψη των τειχών του κάστρου από τα νότια.

Partial view of the castle's defensive ring from the south.

Γιατί όμως αυτή η σύγκριση;

Τόσο ο Μυστράς όσο και το Γεράκι ιδρύθηκαν από τους Φράγκους μετά την πρώτη πτώση της Κωνσταντινούπολης το 1204 κατά την 4^η σταυροφορία, δηλαδή το πρώτο μισό του 13^ου αιώνα. Αμφότερα πέρασαν στα χέρια των βυζαντινών μετά τη μάχη της Πελαγονίας το Σεπτέμβριο του 1259 όταν συνελήφθησαν οι Φράγκοι άρχοντες και τα κάστρα αποτέλεσαν αντάλλαγμα για την απελευθέρωσή τους (συμμαχίες με τους Έλληνες ήθελαν και αυτοί, στην προκειμένη περίπτωση το Δεσποτάτο της Ηπείρου), συντελώντας ουσιαστικά στην αναγέννηση του Βυζαντίου στον Μοριά. Όμως ο Μυστράς συνέχισε τον βίο του ως το 1951, ενώ το Γεράκι εγκαταλείφθηκε νωρίς διατηρώντας σχεδόν αυτούσια την βυζαντινή του ταυτότητα. Ακριβώς εδώ λοιπόν βρίσκεται η αξία του μεσαιωνικού αυτού οικισμού, ο οποίος κατάφερε να φθάσει ως τις ημέρες μας σε ερειπιώδη κατάσταση μεν, αλλά διατηρώντας έναν ιδιαίτερα μεγάλο αριθμό αυθεντικών στοιχείων, παρέχοντας έτσι πολλές πληροφορίες για την οικιστική οργάνωση και αρχιτεκτονική της υστεροβυζαντινής περιόδου.

Ένας άλλος λόγος που δεν θα αποφύγουμε την εν λόγω σύγκριση είναι η ομοιότητα της ανάπτυξης των δύο πολισμάτων, σίγουρα όχι σε μέγεθος βέβαια, όπως επίσης και το γεγονός ότι βρίσκονται σε κοντινή απόσταση, στα σημερινά όρια του νομού Λακωνίας.

Η πύλη του κάστρου στην κορυφή του λόφου.

The gate of the castle on the summit of the hill.

Σωζόμενο τμήμα των βόρειων τειχών. Διακρίνονται οι βυζαντινές 

προσθήκες του περίδρομου πάνω σε τυφλά αψιδώματα.

Preserved part of the northern wall. The allure, 

running on blind arches, Byzantine addition, is discerned.

Άποψη των ανατολικών τειχών από το εσωτερικό του κάστρου.

View of the castle's eastern wall from inside the ring.

Το Γεράκι θα το συναντήσουμε στους νότιους πρόποδες του Πάρνωνα, στο μέσο της απόστασης μεταξύ Μυστρά και Μονεμβασίας. Άλλωστε η Μονεμβασία αποτελούσε το επίνειο του Μυστρά σε σχέση με την Κωνσταντινούπολη.  Αυτός ήταν και ένας από τους λόγους που επιλέχθηκε αυτό το σημείο ώστε το κάστρο να ελέγχει τον εν λόγω δρόμο μεταξύ των δύο σπουδαίων μεσαιωνικών οικισμών, αλλά και την εύφορη πεδιάδα του Έλους. Μάλιστα θεωρείται ότι η συγκεκριμένη θέση συνέβαλλε τα μέγιστα στην ανάπτυξη του οικισμού.

Η ακριβής χρονολογία κτίσης του κάστρου δεν είναι γνωστή, αλλά φαίνεται ότι χτίστηκε γύρω στο 1250 και πιθανώς ο κτήτορας να μην ήταν ο Guy de Nivelet, πρώτος Βαρώνος της περιοχής μετά την Φραγκική κατάκτηση, αλλά ο γιος του, Jean. Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι σύμφωνα με πηγές δεν γνωρίζουμε το ακριβές όνομα της οικογένειας στα Γαλλικά. Στην Ελληνική παράδοση έχει μείνει το όνομα Νιβελέ, το οποίο πιθανώς να είναι και ελαφρώς εξελληνισμένο.

Στα μεσοβυζαντινά χρόνια υπήρχε οικισμός στον κάμπο, οποίος το πιθανότερο εγκαταλείφθηκε μετά την κτίση του κάστρου, η οποία βέβαια συντέλεσε στην ανάπτυξη νεότερου τόσο εντός των τειχών όσο και στην πλαγιά κάτω από αυτό. Αμφότεροι φαίνεται να ερημώθηκαν μεταξύ του 15^ου αιώνα και 1700 το αργότερο και το Γεράκι να μεταφέρθηκε στη σημερινή του θέση, στον απέναντι λόφο, διατηρώντας το ίδιο όνομα. Έτσι σήμερα ο λόφος του κάστρου είναι γνωστός και ως Παλιογέρακο.

Ο μεσαιωνικός οικισμός όπως φαίνεται από το κάστρο. Στο βάθος η πεδιάδα.

The medieval settlement, view from the castle. 

Κτήριο Ε, μία από τις σωζόμενες κατοικές μέσα στο κάστρο. Η περίοδος χρήσης του 

τοποθετείται μεταξύ του 14ου αιώνα και του β΄ μισού του 15ου αιώνα.

Building E, one of the preserved residences within the castle. The period of its use is dated 

between the 14th Century and the second half of the 15th Century.

Ο μεσαιωνικός οικισμός του Γερακίου καταλαμβάνει δύο γειτονικές κορυφές λόφων που στέκονται σε απόσταση 700 περίπου μέτρων. Στη βόρεια κορυφή σήμερα θα συναντήσουμε το κάστρο και στη δυτική πλαγιά του λόφου ότι διασώζεται από τον βυζαντινό οικισμό. Σημαντικά για την έρευνα υπολείμματα κατοικιών διασώζονται επίσης μέσα στον περίβολο του κάστρου, καθώς και ένας ναός, αποτελώντας προφανώς το παλαιότερο τμήμα που κατοικήθηκε. Στη νότια κορυφή σώζονται επίσης ερείπια κατοικιών και ναοί, γνωστοί σήμερα ως πέρα εκκλησιές. Οι οικιστικές αυτές συγκεντρώσεις προφανώς συνδέονταν στενά, αποτελώντας ξεχωριστούς πυρήνες του ίδιου πολίσματος.

Το καλντερίμι που ανοίχτηκε το 1971 και σήμερα διασχίζει τον οικισμό οδηγώντας στην πύλη του κάστρου πιθανώς ταυτίζεται με έναν από τους μεσαιωνικούς δρόμους.

The cobbled street that today leads to the gate of the castle, crossing the lower town, 

maybe coinsides with one of the original streets of the settlement.

Το οδικό δίκτυο δεν σώζεται και οι ερευνητές μόνο υποθέσεις μπορούν να κάνουν, κυρίως από τις αποτμήσεις των γωνιών των κτηρίων. Το πιθανότερο είναι ο κύριος δρόμος να ξεκινούσε από το πλάτωμα εμπρός από τον οικισμό, να περνούσε στο νότιο όριο της οικιστικής συγκέντρωση φτάνοντας ως το νότιο τείχος του κάστρου και μετά γυρνώντας προς το βορά και περνώντας στη ρίζα του τείχους να έδινε πρόσβαση στην πύλη του κάστρου. Λίγο πριν φθάσει στα τείχη ο δρόμος διακλαδιζόταν (στη θέση του κτηρίου 32) και οδηγούσε δεξιά (νότια) προς τις πέρα εκκλησιές, στη νότια κορυφή. Ο δρόμος αυτός είναι ορατός και σε χρήση σήμερα για τον επισκέπτη ως μονοπάτι, κατά τη γνώμη μας ο καλύτερος τρόπος να ανέβει κανείς στο κάστρο σήμερα, ώστε να επισκεφθεί την οικισμό κατεβαίνοντας.

Πιθανώς ένας ακόμα δρόμος, προφανώς ανηφορικός, ξεκινούσε επίσης από το πλάτωμα και έτρεχε στο βόρειο όριο της κύριας οικιστικής συγκέντρωσης κάτω από το κάστρο, ενώ ένας τρίτος με παρόμοια διεύθυνση διέσχιζε το κέντρο του οικισμού. Αυτός ο δρόμος είναι πιθανό να συμπίπτει με εκείνον που ανοίχθηκε το 1971 και σήμερα ως καλντερίμι εξυπηρετεί τον επισκέπτη. Αυτό που παραμένει άγνωστο είναι αν ο εν λόγω δρόμος οδηγούσε ως την πύλη του κάστρου όπως ο σημερινός ή σταματούσε κάπου μέσα στον οικισμό. Φυσικά το οικιστικό δίκτυο θα συμπληρωνόταν από μικρότερους δευτερεύοντες δρόμους που εξυπηρετούσαν την πρόσβαση σε οικίες, δύο ή τρείς ο καθένας, προφανώς οι περισσότεροι αδιέξοδοι, σε ένα λαβυρινθώδες δίκτυο, κατά τον μεσαιωνικό τύπο. Ίχνη αυτών διακρίνονται λόγω διαμόρφωσης των βράχων και από υπολείμματα κτιστών σκαλοπατιών.

Δυτική πανοραμική άποψη του μεσαιωνικού οικισμού. Διακρίνεται στην κορυφή του λόφου το κάστρο και ο οικισμός που αναπτύχθηκε στη δυτική πλαγιά του λόφου, προφανώς κάποτε τειχισμένος. Ο δρόμος δεξιά που ξεκινάει από το πλάτωμα ήταν πιθανώς ο κύριος δρόμος που οδηγούσε στο κάστρο και στις πέρα εκκλησιές.

Western panoramic view of the medieval settlement. On the summit of the hill the castle is discerned, as well as the settlement that developed on the sloping of the hill, probably once walled. The street on the right, starting from the free space, was maybe the main road to the castle, also leading to the pera ecclessies site.

 

Το σημερινό πλάτωμα φαίνεται ότι αποτελούσε στοιχείο της αυθεντικής οικιστικής οργάνωσης, πιθανώς ως κάποιου είδους πλατεία. Η ύπαρξη δημόσιας στέρνας συνηγορεί στην άποψη αυτή. Λέγοντας βέβαια πλατεία δεν εννοούμε έναν χώρο με τη σημερινή έννοια, καθώς οι μεσαιωνικοί άρχοντες αντιπαθούσαν τους ανοιχτούς χώρους μέσα στους οικισμούς, στους οποίους θα μπορούσε το πλήθος να συγκεντρωθεί, ενώ βέβαια η ύπαρξή τους ήταν ενάντια σε κάθε τύπο αμυντικής οργάνωσης.

Συνοψίζοντας λοιπόν, στην κορυφή μέσα στον περίβολο του κάστρου είχαμε την άνω πόλη, στη δυτική πλαγιά του λόφου κάτω από το κάστρο την κάτω πόλη και στη νότια κορυφή τον τρίτο πυρήνα γνωστό σήμερα ως πέρα εκκλησιές.

Κτήριο 9 (κάτω πόλη). Πρόκειται για κατοικία σχήματος Γ που προέκυψε από διαδοχικές προσθήκες. Το αρχικό τμήμα χτίστηκε τον 14ο αιώνα και ολοκληρώθηκε το πρώτο μισό του 15ου αιώνα.

Building 9 (lower town). This is a L ground plan residence, that began in the 14th Century

Προσπαθώντας βέβαια να αναπαραστήσουμε την οικιστική δομή ενός μεσαιωνικού οικισμού δεν μπορούμε παρά να μιλήσουμε για οχύρωση. Σίγουρα το κάστρο αποτελούσε την ακρόπολη, το ισχυρότερο σημείο και το τελευταίο καταφύγιο των κατοίκων σε περίπτωση εισβολής. Ο οχυρός περίβολος περιτριγυρίζει το πλάτωμα της κορυφής του λόφου, φέροντας τετράγωνους πλευρικούς πύργους στη νότια πλευρά και έναν κυκλικό σε δειλή προβολή στη δυτική κοντά στην πύλη στο σημείο που βρισκόταν κινστέρνα. Βέβαια η περιγραφή αφορά ότι διακρίνεται σήμερα, αφού σε πολλά σημεία ο περίβολος έχει καταρρεύσει. Ακόμα διακρίνονται επάλξεις και περίδρομος στηριζόμενος σε τυφλά αψιδώματα, βυζαντινή προσθήκη. Για την πύλη σήμερα τουλάχιστον δεν διακρίνεται κάποια ιδιαίτερη οχυρωματική φροντίδα, η οποία εικάζουμε ότι δεν θα έλειπε από την αρχική μορφή του περιβόλου πριν τις λιθολογήσεις και τις καταρρεύσεις.

Κτήριο 9, η πυργοειδής δυτική όψη του. Στο βάθος ο ναός της Ζωοδόχου Πήγής.

Building 9, the tower-like western facade. In the background, the church of Zoodochos Pigi.

 

Βέβαια και ο οικισμός έξω από το κάστρο δεν θα μπορούσε να είναι ανοχύρωτος. Πράγματι έχουν βρεθεί ίχνη εξωτερικής οχύρωσης, ενώ ερευνητές που επισκέφθηκαν τον χώρο ήδη από το τέλος του 19^ου αιώνα μιλούν για την πιθανή ύπαρξη πύλης στη βόρεια πλευρά της κάτω πόλης.

Όμως οχυρωματική φροντίδα διακρίνεται και στην κτίση ορισμένων οικιών, όπως στο κτηριακό συγκρότημα 3-4-5-6, γνωστό και ως συγκρότημα Nivelet (πιθανώς το παλαιότερο σωζόμενο) και στο κτήριο 9, με πυργοειδής όψεις με απουσία ανοιγμάτων στα κατώτερα προς τα κατάντη, στοιχείο που φαίνεται να χαρακτηρίζει και άλλα κτήρια στο Γεράκι. Επιπροσθέτως στο συγκρότημα Nivelet πρέπει να επισημανθεί η θέση που καταλαμβάνει κάτω από το κάστρο, καθώς και το ότι είναι θεμελιωμένο σε απότομους βράχους που καθιστούν την πρόσβαση σε αυτό προβληματική και ελεγχόμενη. Φυσικά το πιθανότερο είναι να μην ανήκε ποτέ στον άρχοντα, του οποίου η οικία θα βρισκόταν μέσα στο κάστρο ή κοντά στην πύλη ή κοντά στο νότιο τείχος. Επίσης οι περισσότερες εξώθυρες εμφανίζονται προφυλαγμένες στη συμβολή του Γ της κάτοψης ή στην πίσω όψη. Όλες οι θύρες ασφάλιζαν με αμπάρα εσωτερικά. Το κτήριο 13 στην νοτιοδυτική πλευρά της κάτω πόλης έφερε προστιθέμενο πύργο, ενώ διέθετε τουλάχιστον μία πολεμίστρα. Πολεμίστρα θα βρούμε και στο κτήριο 32 στη διακλάδωση του κύριου δρόμου που οδηγούσε στο κάστρο προς τις πέρα εκκλησιές. Βέβαια το πιθανότερο είναι το εν λόγω κτήριο λόγω θέσης να είχε τη χρήση φυλακίου. Προστιθέμενο πύργο έφερε και το κτήριο 19, πίσω από το ναό της Αγίας Παρασκευής. Αξιοσημείωτη πυργοειδή όψη εμφανίζει επίσης το κτήριο 2, αν το δυτικό του τμήμα δεν ήταν ένας ακόμα προστιθέμενος σε οικία πύργος, χωρίς βέβαια να παραγνωρίζουμε το στοιχείο του ξύλινου εξώστη που εικάζεται ότι εξείχε από το τμήμα αυτό. Επίσης πιθανώς και το κτήριο Ε στο κάστρο να έφερε πύργο με κινστέρνα στη βάση του.

 

Κτηριακό συγκρότημα 3-4-5-6 (στο μέσο της εικόνας), γνωστό και ως οικία Nivelet.

Προέκυψε και αυτό από διαδοχικές κατασκευές που τοποθετούνται από το δεύτερο μισό του 13ου αιώνα ως τον 15ο αιώνα. Το συγκρότημα ήταν σε χρήση ως το δεύτερο μισό του 15ου αιώνα.

Building complex 3-4-5-6 (middle of the photo), known as Nivelet residence. It also arose from successive constructions, placed from the second part of the 13th Century to the 15th Century. The complex was in use until the second part of the 15th Century. 

Έτσι λοιπόν στο Γεράκι βρίσκουμε την τυπική μεσαιωνική οικιστική διάταξη με το κάστρο στην κορυφή του λόφου το οποίο περικλείει την άνω πόλη, την κάτω πόλη στην ποδιά του κάστρου επίσης τειχισμένη, ενώ δεν λείπει η ατομική οχυρωματική φροντίδα στις κατοικίες. Η ανάπτυξη πιθανώς να μην έγινε τελείως δυναμικά, αλλά βάσει ενός γενικού σχεδίου, ώστε να συνέβαλε στην γενική αμυντική του οικισμού, στον τύπο της συλλογικής οργάνωσης. Άλλωστε ο λαβυρινθώδης ιστός θα μπορούσε να είναι τόσο δείγμα αμυντικής φροντίδας, όσο όμως και απλής δυναμικής ανάπτυξης. Φυσικά για ασφαλή συμπεράσματα χρειάζεται περαιτέρω και διαφορετικού τύπου έρευνα.

Τα τείχη του κάστρου δείχνουν να λειτουργούσαν ανεξάρτητα και αν και διακρίνονται κατοικίες να εφάπτονται σε αυτά, δεν φαίνεται αυτές να είχαν ενεργό ρόλο στη διαμόρφωση του οχυρού δακτυλίου κατά τον τύπο της συλλογικής οργάνωσης. Δυστυχώς είναι μάλλον αδύνατο να έχουμε ασφαλές συμπέρασμα για τον οχυρό δακτύλιο της κάτω πόλης, αλλά το πιθανότερο είναι να συνέβαινε ότι και στο κάστρο. Το Γεράκι άλλωστε δείχνει να ακολουθεί τον τύπο των φεουδαρχικών ορεινών κάστρων του 13^ου αιώνα που έχτισαν οι Φράγκοι μετά το 1204. Βέβαια σχετικά με τον ρόλο των κατοικιών στην άμυνα, είναι πολύ πιθανό αυτός να εντοπίζεται τελικά, όπως ήδη αναφέρθηκε, μόνο στην διάταξή τους μέσα στον πολεοδομικό ιστό, ειδικά στην κάτω πόλη όπου κατά τη γνώμη μας είναι σχεδόν εμφανές.

 

Κτήριο 8, πίσω από το συγκρότημα Nivelet. Η κατασκευή του 

χρονολογείται στο τέλος του 13ου αιώνα με 14ο αιώνα.

Building 8, sited behind Nivelet complex. Its construction 

can be placed around the end of the 13th Century to the 14th Century.

Κτήριο 8, άποψη του εσωτερικού του μέσα από την μερικώς αποκατεστημένη θύρα του. 

Building 8, view of the internal space through its partially restored door.

Γενικότερα, τα κτήρια είναι μικρών διαστάσεων, θεμελιωμένα κάθετα στο πρανές του εδάφους ή παράλληλα σε αυτό και φαίνεται αρχικά να αποτελούσαν κατασκευές ορθογωνικής κάτοψης. Οι κατόψεις Γ ή άλλες ακανόνιστες που παρατηρούνται προέκυψαν από μεταγενέστερες προσθήκες. Οι στέγες ήταν μονόρριχτες ή δίρριχτες. Οι σωζόμενες (ερειπωμένες) κατοικίες χρονολογούνται από το δεύτερο μισό του 13^ου αιώνα ως και τον 15^ο αιώνα, με χρήσεις ως το δεύτερο μισό του 15^ου αιώνα.

Πρόκειται για πιο επαρχιακές κατασκευές, μακριά από το να χαρακτηριστούν αρχοντικά και σίγουρα μικρότερες από τα κτήρια του Μυστρά, ενώ ξεκάθαρα υπολείπονται στην αμυντική φροντίδα αλλά και στα περισσότερα επί μέρους στοιχεία.

Αυτό που όμως τελικά κάνει εντύπωση είναι το γεγονός ότι όποιος έχει ταξιδέψει στους ορεινούς οικισμούς της Πελοποννήσου θα διαπιστώσει πολλά κοινά στοιχεία με πολλούς από αυτούς τους οικισμούς και ιδιαίτερα με ορισμένους που έχουν εγκαταλειφθεί παραμένοντας σε αυθεντική κατάσταση, ακριβώς σαν το Γεράκι. Αυτά αφορούν τα επί μέρους στοιχεία των κτηρίων, όπως τις μακρόστενες κατόψεις (μακρυνάρια) και εκείνες σε σχήμα Γ που συνήθως προέκυψαν με προσθήκες, την σχετική απουσία ανοιγμάτων στα κατώτερα και τον τρόπο θεμελίωσης στο πρανές, αλλά και τη γενικότερη διάταξη που αναπτύσσονται οι πελοποννησιακοί οικισμοί σε αυτό. Τέλος ένα μικρό σχόλιο για τις μικρές διαστάσεις των κατοικιών στο Γεράκι, σε μία Πελοπόννησο που ως και τις αρχές του 20^ου αιώνα οι κάτοικοι έλεγαν σπίτι όσο χωρείς και χωράφι όσο μπορείς.

 

Κτήριο 16 (κάτω πόλη), ΒΔ άποψη. Ένα ακόμα κτήριο κάτοψης Γ που προέκυψε από την διαδικασία των διαδοχικών προσθηκών. Στην βορειοδυτική του γωνία εμφανίζει κινστέρνα για την συλλογή των ομβρίων υδάτων μέσω ενός σωζόμενου ολοκληρωμένου συστήματος αγωγών. Το κτήριο κατασκευάστηκε μεταξύ του 14ου αιώνα και του πρώτου μισού του 15ου αιώνα.

Building 16 (lower town), northwestern view. This is one more L ground plan residence, consisted of successive additions. On the northwest corner of the building a cistern can be found for the collection of the rain water through a preserved pipe system, incorporated into the masonry.

Στο Γεράκι όμως σώζεται και σημαντικός αριθμός ναών και μάλιστα σε σαφώς καλύτερη κατάσταση από τις κατοικίες. Φυσικά λόγω του τοιχογραφικού διακόσμου στους ναούς έχουν γίνει πιο εκτεταμένες επεμβάσεις στερέωσης και στέγασης. Εμφανίζονται μικρών διαστάσεων, ανάλογων εκείνων των κατοικιών, ενώ ακολουθούν διάφορους ρυθμούς. Πάντως οι καμαροσκέπαστες κατασκευές κυριαρχούν. Εσωτερικά ήταν κατάγραφες. Οι τοιχογραφίες σώζονται τμηματικά και όχι πάντα σε καλή κατάσταση, ενώ έχουν γίνει προσπάθειες αποκατάστασης. Αρκετοί φέρουν επιρροές από τη δυτική εκκλησιαστική αρχιτεκτονική, όπως οξύκορφα γοτθικά τόξα στα θυρώματα, αλλά και γοτθικά στοιχεία διακόσμησης. Οι σωζόμενοι ναοί χρονολογικά τοποθετούνται από τον όψιμο 13^ο αιώνα ως τον 15^ο αιώνα. Βέβαια η πρώιμη φάση του Αγίου Γεωργίου στο κάστρο χρονολογείται στη μεσοβυζαντινή εποχή.

 

Κτήριο 2 (κάτω πόλη), πυργοειδής δυτική όψη και εξώθυρες προστευμένες 

στο εσωτερικό του Γ της κάτοψης, 13ος - 15ος αιώνας.

Building 2 (lower town), the western facade is rising in tower-like form and the doors are placed in the internal space of the L's ground plan for additional protection, 13th-15th Century.

Όμως εκτός από όλα τα παραπάνω υπάρχει ένας ακόμα λόγος να επισκεφθεί κάποιος το Γεράκι. Πρόκειται για έναν θαυμάσιο αρχαιολογικό χώρο, ιδιαίτερα περιποιημένο που σέβεται στο έπακρο τον επισκέπτη. Το κάστρο και τα κτήρια έχουν αποκατασταθεί ως εκεί που πρέπει ώστε να μην χάσουν την αυθεντικότητά τους, υπάρχουν πινακίδες δίπλα σε κάθε κτήριο που δίνουν τις πληροφορίες που χρειάζεται ο επισκέπτης ώστε να μπορεί εύκολα να κατανοήσει τα μνημεία και τι γενικά βλέπει, τα χόρτα είναι όλα κομμένα, τα μονοπάτια ευδιάκριτα, ενώ ακόμα και το κτήριο υποδοχής βρίσκεται σε άριστη κατάσταση. Μάλιστα υπάρχει η δυνατότητα πριν την επίσκεψη στον κυρίως χώρο για την παρακολούθηση ενός σύντομου βίντεο για το Γεράκι που αποτελεί μία θαυμάσια εισαγωγή πριν την εμπειρία του να περιδιαβαίνει κανείς έναν αυθεντικό βυζαντινό οικισμό. Το μόνο αρνητικό κατά την γνώμη μας είναι ότι δεν υπάρχει εισιτήριο, καθώς όλοι μας εκτιμούμε περισσότερο (δυστυχώς) κάτι που πληρώνουμε.

Επειδή όμως τα πράγματα αλλάζουν στη χώρα μας (συνήθως προς το κακό), σημειώνουμε ότι η επίσκεψή μας έγινε τον Ιούλιο του 2022.

Ναός Αγίου Γεωργίου (άνω πόλη) δυτική άποψη. Πρόκειται για τρίκλιτη θολωτή βασιλική αποτέλεσμα δύο οικοδομικών φάσεων. Η αρχική χρονολογείται στην μεσοβυζαντινή εποχή, ενώ η δεύτερη στον 14ο-15ο αιώνα. Τα οξύκορφα τόξα στις θύρες αποτελούν δυτικές επιρροές από τη γοτθική αρχιτεκτονική.

Church of Saint George (upper town), west view. This is a three-aisled barrel-vaulted basilica. The monument is the final result of two building phases. The first one is dated in the high-Byzantine period, while the second in the 14th-15th Century. The pointed arches are influenced by Western Europe and the Gothic architectural style.

Ναός Αγίου Γεωργίου (άνω πόλη), νοτιοανατολική άποψη.

Church of Saint George (upper town), southeast view. 

A few days before we started writing this article, we believed that Mystras was the only one place that Byzantium still breaths. After our visit in Geraki we know that Mystras is the only one place that the Byzantine Empire still breaths. Because, Byzantium keeps breathing also in Geraki.

There are some places in Greece that have been characterized as little Mystras or Mystras of the Aegean Sea, as Anavatos on Chios island, Palaiochora in Aegina island, and Paleochora in Cythera island. This never happened with Geraki, and rightly so, because this characterization would be unfair. We have to say that Mystras is a really unique place for one thousand reasons, at least. Nevertheless, Geraki is also very important. It is standing far from the shine and the majesty of Mystras, but it has their own reasons to be characterized as… self-illuminated.

Ναός Αγίας Παρασκευής (κάτω πόλη), όψιμος 13ος αιώνας. Είναι ναός 

σταυρειδής εγγεγραμμένος με καλές αναλογίες και κεραμοπλαστικό διάκοσμο. 

Church of Saint Paraskevi (lower town). This is a well-proportioned, 

cross in square church with brick ornament.

Ναός Αγίας Παρασκευής, το θύρωμα της νότιας πύλης με την κεραμοπλαστική του διακόσμηση.

Church of Agia Paraskevi, the brick ornament of the south door is discerned.

But why we insist to this comparison?

Mystras and Geraki were established by the Franks after the first fall of Constantinople in 1204 during the 4^th crusade, so in the first part of the 13^th Century. Both passed into the hands of the Byzantines after the battle of Pelagonia in September of 1259. The Frank lords were captured by the Byzantines and the castles were the price to get them free. These castles were one of the main causes for the restore of Byzantium in the Peloponnese. Certainly, Mystras survived until 1951, while Geraki was abandoned in early times, preserving its Byzantine identity. Actually this is the main value of this medieval settlement, which managed to reach up our days, ruined, but preserving a large number of authentic elements, providing too much info about the arrangement of the settlements and the late Byzantine architecture.

One more reason that we cannot avoid the comparison is the similarity of the development of both places, certainly we are talking about different dimensions, as well as because they are located close to each other, in Lakonia prefecture in the Peloponnese.

Geraki can be found at the south foot of Parnonas Mt, in the middle of the route Mystras - Monemvasia. However, this was the main reason that this position was chosen, so as the castle control the rout, but also because of the existence of the fertile Elos plain. It is considered that the position contributed the most to the prosperity of the settlement.

The accurate date that the castle began is not known, but as it seems it was built around 1250 and possibly by Jean de Nivelet, the son of Guy, and not by Guy de Nivelet, the first Baron of the area after the Frankish occupation. Must be noticed that we do not know the accurate name of the family in French. The family name Nivelet (read in French) comes from the Greek tradition, maybe Hellenized.

In the high Byzantine period there was a settlement in the plain, which the most likely was abandoned after the castle was built. Certainly, the following years the castle was the cause for the development of the new settlement within the defensive ring and on the sloping of the hill. As it seems both sites were abandoned between the 15^th Century and 1700 at the latest. Geraki moved to the today site, on the opposite hill, keeping the same place name. So, today what remains from the medieval settlement is known as Paliogerako (=old Geraki).

Ζωοδόχος Πηγή, όψιμος 13ος αιώνας. Ναός μονόχωρος, δρομικός, καμαροσκέπαστος, θεωρείται ότι ήταν καθολικό μονής.

Church of Zoodochos Pigi, end of the 13th Century. Τhis barrel-vaulted single-nave construction was the main church of a monastery.

Ναός Ζωοδόχου Πηγής, το οξύκορφο θύρωμα της δυτικής πύλης, ξεκάθαρη γοτθική επιρροή. Παρόμοιες κατασκευές συναντάμε και στην νότια όψη του μνημείου.

Church of Zoodochos Pigi, the western door. The pointed arches that can be found on the head of the openings are influences of the Gothic architecture.

The medieval settlement of Geraki occupies two neighboring summits, standing in a distance of almost 700 m. On the northern summit the castle can be found and on the western sloping of this hill what still survives from the Byzantine settlement is laying. Also important remains of residences are preserved within the walls of the castle, as well as a church. This must be the oldest habitation site. On the southern summit some remains of residences and some churches can also be found, today known as pera ecclessies (far churches). These three cores were probably closely joint.

The street pattern is not preserved and the researchers can only suppose about it, taking into account the formation of the building corners. When they are formed as niches a street was running next to them. The most likely, the main street started from the free space in front of the settlement, running on the southern limit of the settlement, reaching up to the southern side of the castle, and turning to the north under the walls it was leading to the castle gate. A few meters before the walls (the site of building 32) this street shaped a fork to the south, also leading to the pera ecclessies site, on the southern summit. This street is visible as a path, and can be used by the visitors. In our opinion, this is the best way to take to the castle, so as to visit the settlement on the sloping by going down.

Maybe one more street, also starting from the free space, was running on the northern limit of the settlement, while a third one crossed the center of it. It is very possible this street coincides to the street that was constructed in 1971 and today is the main street of the archaeological site to visit the building remains. What we do not know is if this street was running until the gate of the castle as today does. Certainly, the town tissue was completed with secondary streets. Most of them would be dead-ends, following the medieval type street pattern. Footprints from such streets can be discerned because of carvings on the rocks and remains of stairs.

Ναός Ζωοδόχου Πηγής (13ος αιώνας), τοιχογραφίες από το εσωτερικό του ναού. Το μπλε χρώμα που εμφανίζεται στην τοιχογραφία της κόγχης του ιερού (τελευταία εικόνα) θεωρείται σπάνιο και λέγεται ότι η αξία του ήταν ίση με εκείνη του χρυσού. Επίσης θεωρείται ξεχωριστή η απεικόνιση της Παναγίας με τον Χριστό εμπρός από ένα παλάτι.

Church of Zoodochos Pigi (13th Century), paintings from the internal space of the monument. The blue color on the apse of the sanctuary (last photo) is considered very rare, as they said the value of it was equal to the value of gold. Aslo special is the depicting of Vergin Lady and Jesus in front of a palace.

As it seems the today free space in front of the settlement was part of the authentic arrangement, maybe a kind of square. The existence of a public cistern on this site argues it. Certainly, talking about a square, the use would be different than today, as the medieval lords hated the free spaces within the settlements, because the inhabitants could organize protests there, while at the same time their existence was against any defensive care and arrangement.

Summarizing, the medieval settlement consisted of three cores, the upper town within the walls of the castle, the lower town on the western sloping under the shadow of the castle, and the pera ecclessies on the southern hill.

Trying to represent the arrangement of a medieval settlement, we have to talk about defense. Certainly the castle was the citadel, the strongest point and the last shelter for the inhabitants in case of invasion. The defensive ring surrounded the plateau on the top of the hill, with flanking towers on the south side and a semi-round one on the west side close to the gate. At this site a cistern could be found. The description of the walls is based on what is still preserved. Also battlements and an allure (wall walk) can be found, running upon a series of blind arches, a byzantine addition. Today we cannot discerned a special defensive care around the gate, even though we are sure that could be found before the ring collapse and people take the building material.

However, also the settlement outside the walls could not be defenseless. Elements of a defensive ring have been found, while some researchers that visited the place since already the end of the 19^th Century talked about possible existence of gate on the north side of the lower town.

Ανώνυμος ναός, στον τύπο του μονόχωρου, δρομικού καμαροσκέπαστου, πιθανώς 14ος-αρχές 15ου αιώνα. Στέκεται στο νότιο όριο της κάτω πόλης. Άποψη από το εσωτερικό του.

Unnamed church on the south of lower town, maybe 14th Century-start of the 15th Century. It was built in barrel-vaulted single-nave style.

 

On the other hand, individual defensive care can also be found on the buildings, as on the building complex 3-4-5-6, known as Nivelet complex (maybe the oldest one surviving), and on the building 9, with tower-like façades and absence of openings on the lower parts. This element characterizes many residences in Geraki. Moreover about Nivelet complex, must be noticed the position that occupies under the wall of the castle and that it was founded on large rocks, which makes the access difficult and controlled. Even though the name, the most likely coming from the oral tradition, the complex never was owned by Nivelet. His residence would be within the castle, close to the gate or close to the south side of the walls. Many residences were standing in L ground plan and their main doors were placed in the internal space of the L for additional protection. All the doors were secured and reinforced with a bar behind. On the building 13, sited on the southwest side of the lower town, an added tower can be found, and at least one arrow-slit as well. Arrow-slit can also be found on the building 32, placed on the fork of the main street, which was leading to the castle and to the pera ecclessies site. Because of the position that it occupies, it is very possible it was a guard outpost. Added tower can also be found on the building 19, placed behind the church of Saint Paraskevi. Remarkable tower-like façade is also the one of the building 2, if it was not a real added tower. The building E, sited within the castle, maybe was one more residence with an added tower.

Consequently in Geraki the typical medieval arrangement is typical, where the castle was rising on the top of the hill surrounding the upper town, the lower town laying at the foot of the castle, also walled, while the individual defensive care of the residences is obvious. Perhaps the town-tissue was not dynamically developed, but it was based on an urban plan, so as to support the town’s defense. However the labyrinthine town-tissue could be element of both, defensive care or dynamic development. In order to take more accurate conclusion more research would be needed.

Even though residences of the upper town were built attached to the wall of the castle, it probably worked independently, and those residences had no role to the formation of the defensive ring, as happened in the collective defense system. Unfortunately, it is almost impossible to take a clear conclusion for the type of the lower town’s defensive ring, but the most likely the same happened. However, Geraki seems following the type of the mountainous castles of the 13^th Century that Franks built after 1204. So, if we had participation of the residences in the defense of the town, it had to do only with the arrangement on the urban-tissue. In our opinion, this is obvious in the lower town.

The dimensions of the buildings were small, founded vertically or horizontally on the sloping, initially built in rectangular ground plans. The L ground plans arose from subsequent additions. The buildings were covered by pitched roofs or single-pitched roofs. The surviving (ruined) residences can be dated from the second part of the 13^th Century to the 15^th Century. Many of them were active until the second part of the 15^th Century.

Comparing them with the residences in Mystras they can be characterized as provincial constructions, definitely they are not mansions, while they clearly fell behind in defensive care, as well as in the most of the individual elements.

 

In Geraki except for the residences, also a large number of churches are still preserved, clearly in better condition than the secular buildings. Because of the paintings and the frescoes, more extended restorations carried out. The churches were also built in small dimensions, following different styles, but most of them are barrel-vaulted. The internal spaces were almost fully covered by paintings. The wall-paintings are partially preserved and not always in a good condition, even though the maintenance attempts. Influences by the western European medieval architecture can be found on some of the churches, as the pointed-arches on the openings and gothic ornament as well. The preserved churches can be dated from the end of the 13^th Century to the 15^th Century. Nevertheless the first building phase of the church of Saint George in the castle is dated in the high Byzantine period. 

Μερική άποψη του μεσαιωνικού οικισμού στο Γεράκι, ΒΔ άποψη. Διακρίνονται το κτήριο 9 (αριστερά στο μέσο), ο ναός της Ζωοδόχου Πηγής (δεξιά στο μέσο), το κτήριο 16 (κάτω δεξιά) και το κάστρο με τους εξέχοντες πύργους του στην κορυφή.

Partial view of the medieval settlement of Geraki, northwest view. The building 16 (low-right), the building 9 (middle-left), the Church of Zoodochos Pigi (middle-right) and the castle with its flanking towers (above) are discerned.

 

It is worth noting that the archaeological site is in perfect condition, and very friendly to the visitor. The paths are clear and the castle and the building remains have been restored as long as not to lose their authenticity. Next to each one of the buildings there are signs providing much info. The visitor before visiting the site has the chance to watch a video about Geraki, which is an amazing introduction to the experience of walking on a Byzantine settlement.

We visited the site in July of 2022.

Mount Athos, the Holy Mountain of the Orthodox doctrine, History & Architecture - Όρος Άθως, το Άγιον Όρος της Ορθοδοξίας, Ιστορία και Αρχιτεκτονική

text - images: Babis Pavlopoulos - iconstravel photography

languages: English - Ελληνικά

Docheiariou monastery (10^th Century), a real medieval castle.

Μονή Δοχειαρίου (10^ος αιώνας), ένα πραγματικό μεσαιωνικό κάστρο.

Mount Athos is located in northern Greece. In fact it is a mountainous peninsula in Chalkidiki prefecture, constituting the greatest monastic polity of the Orthodox doctrine. The entrance to this polity is controlled and the visitors must request a special license in order to enter.

It can be considered that the organized monastic communities in Mt. Athos began in 963, when Saint Athanasios the Athonite established the monastery of Megisti Lavra. He was supported by the Byzantine Emperor, Nikiforos Fokas, but at the same time the reaction of the eremites, who lived in the area since centuries, was not friendly. They believed that their secluded life would be lost. Such problems were faced by the compilation of a law, the Typikon of Agion Oros, written in 971 by the monk, Efthymios, who was sent by the Emperor, Ioannes Tsimiskes. The Typikon gave the terms, which defined the harmony between the organized communities and the eremites. Amongst these terms was also the Avaton of Agion Oros. According to this law, none female could enter to the monastic area. This law is active until today. The Typikon is known as Tragos (= billy goat), as it was written on billy goat skin. It is worth noting that the Tragos was renewed in the course of the centuries many times, so that it responds to any new circumstances.

On the balconies of Simonos Petra monastery.

Στους εξώστες της Σιμωνόπετρας.

In the year 1000, over 41 monasteries were mentioned in Mt. Athos, while at the middle of the 11^th Century the monasteries were almost 200. Until the end of the 12^th Century, even monks from the areas around Byzantium came, such as Bulgarians, Serbians, and Russians. It was in the context of the open door policy of the Empire. According to the Architect, Nikolaos Charkiolakes, there is evidence that the erection of the monasteries in Agion Oros under the support of the emperors, was just a part of the imperial policy of growth the Empire’s influence on the northern areas, as far as Russia. Therefore, the development of Holy Mountain was not support only by Byzantine Emperors, but also by foreign Orthodox lords, practice, which continued during the Ottoman rule period.

Dionysiou monastery (14^th Century), view from the sea.

Μονή Διονυσίου, άποψη από τη θάλασσα.

The number of the active monasteries was standardized around the end of the 16^th Century into 20 complexes, 19 dated in the Byzantine period and 1 in the post Byzantine period.

Today the monasteries are classified in an official ranking. Neither this ranking can change, nor the number of the monasteries. The 20 monasteries constitute a semi-autonomous polity within the Greek Republic under the authority of the Ministry of Foreign Affairs, while there are some other smaller constructions, belonging to the main monasteries, such as sketes (=a small monastery), hermitages, lone-standing towers, storage buildings, small ports and two small settlements. The land of Mt. Athos is divided into 20 territories, one for each monastery. The Athonite monasteries are self-governed and do not belong to any ecclesiastical authority. Holy Mountain is an UNESCO World Heritage Site since 1988.

In Agion Oros, the fortification meets the traditional Balkan and Byzantine architecture and both of them the Christian religion. All the monasteries are presented as extended fortified building complexes, such as medieval castles, dated in the period from the 10^th Century to the 16^th Century. They consist of residential wings, walls, wall-towers, churches and chapels, dominated by a keep (donjon), and arranged around an inner yard, where one can find the main church, standing in the middle of the enclosure, as the centre of anything happens to the society of the monks, in fact constituting a big scale architecture.

According to the University Professor, Peter Koufopoulos, the variety of forms and buildings, which sometimes are the result of pre-planning process and some others of dynamic development, enriches the wealth of the Athonite architectural heritage, so as these complexes acquire a special value, actually as the last source of knowledge for this type of architecture.

Variety of forms and architectural components characterize Holy Mountain.

Ποικιλία μορφών και αρχιτεκτονικών στοιχείων χαρακτηρίζουν το Άγιον Όρος.

The monasteries on Mt. Athos originally were smaller than today, and some of them began as lone-standing churches, built next to a tower. The building complexes gradually developed mainly during the 14^th, the 16^th and the 18^th Century. Today all of them, except one, follow the same arrangement with an inner yard and the buildings around it, but there are testimonies that there were complexes with successively arranged enclosures, engaged with different order each one, while also complexes, covered by the same roof, could be found. The defensive arrangement was a necessity since already the 10^th Century. In the course of the centuries the residential wings partially absorbed the walls. The projected wooden structures, known as sachnisi (Persian origin, plural: sachnisia), one of the most important element of the urban Balkan traditional architecture are considered as subsequent additions. Nevertheless, the existence of this component, in combine with the fortifications, gives the special character to the Athonite architecture.

The main churches of the monasteries, the katholika (singular: katholikon) were built in the Athonite style, in fact a conversion of the cross in square with dome style, flourished in the high Byzantine period.

Close to the monasteries, small ports can be found, known as arsanades (singular: arsanas). They usually consist of a tower, in the type of the keep, built attached to a rectangular building with a large, arched gate, which faces the coast, in order to house the boats of the monks. At the same time these small complexes were also lookout points, as some of the monasteries are standing in the hinterland.

Athonite arsanas, the building which houses the boats.

Αθωνίτικος αρσανάς, το κτήριο στο οποίο αποσύρονταν οι βάρκες.

Το Άγιον Όρος, καταλαμβάνει την χερσόνησο του Όρους Άθως. Πρόκειται για το ανατολικό «πόδι» του νομού Χαλκιδικής, αποτελώντας τη μεγαλύτερη μοναστική πολιτεία του ορθόδοξου δόγματος. Η είσοδος στο Όρος είναι ελεγχόμενη και οι επισκέπτες πρέπει να αιτηθούν την ειδική άδεια προκειμένου να εισέλθουν.

Αφετηρία του οργανωμένου μοναχικού βίου στο Άγιον Όρος θεωρείται το 963, όταν ο Όσιος Αθανάσιος ο Αθωνίτης ιδρύει τη μονή Μεγίστης Λαύρας. Συμπαραστάτη σε αυτή την προσπάθεια είχε τον αυτοκράτορα Νικηφόρο Φωκά, αλλά καθώς η περιοχή αποτελούσε τόπο άσκησης πολλών ησυχαστών, συνάντησε αντιδράσεις, αφού οι τελευταίοι θεώρησαν την εμφάνιση ενός μεγάλου κοινοβίου ως ανατροπή της μοναστικής τους τάξης. Το πρώτο Τυπικόν του Όρους συνέταξε το 971 ο Στουδίτης μοναχός, Ευθύμιος, απεσταλμένος του αυτοκράτορα, Ιωάννη Τσιμισκή, με σκοπό την αντιμετώπιση των παραπάνω προβλημάτων, ορίζοντας ουσιαστικά ένα καθεστώς συνύπαρξης του αναχωρητικού και του κοινοβιακού μοναχισμού. Με το Τυπικόν καθιερώνεται έμμεσα  το Άβατον του Όρους. Το έγγραφο αυτό είναι γνωστό ως Τράγος, καθώς γράφτηκε πάνω σε δέρμα τράγου. Αργότερα εκδόθηκαν και άλλα παρόμοια συμπληρωματικά έγγραφα, ώστε να ανταποκρίνεται στις εκάστοτε νέες συνθήκες.

Το έτος 1000 αναφέρονται πάνω από 41 μοναστήρια στην Αθωνική χερσόνησο, ενώ στα μέσα του 11^ου αιώνα οι μονές ήταν σχεδόν 200. Από τα τέλη του 12^ου αιώνα, ακόμα και αλλοεθνείς μοναχοί συρρέουν στο Όρος, όπως Βούλγαροι, Σέρβοι και Ρώσοι, στα πλαίσια της πολιτικής των ανοιχτών θυρών της αυτοκρατορίας. Σύμφωνα μάλιστα με τον αρχιτέκτονα Νικόλαο Χαρκιολάκη, υπάρχουν στοιχεία που μαρτυρούν ότι η ίδρυση των μονών στο Όρος με τη συνδρομή των αυτοκρατόρων, ήταν μέρος ενός γενικότερου σχεδίου μίας οικουμενικής πολιτικής, ανάπτυξης της επιρροής της αυτοκρατορίας στις προς βορρά περιοχές, μέχρι και τη Ρωσία. Έτσι η μοναστική και κτηριακή ανάπτυξη του Όρους δεν στηρίχθηκε μόνο στους Βυζαντινούς αυτοκράτορες, αλλά και σε άλλους ξένους ορθόδοξους μονάρχες, κάτι που συνεχίστηκε και κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής κατάκτησης με ιδιαίτερα γενναιόδωρες χορηγίες.

Pantokratoros monastery (14^th Century). Typical Athonite arcades on the façades 

of the wings, as well as part of the katholikon (14^th Century) are discerned.

Μονή Παντοκράτωρος (14^ος αιώνας). Διακρίνονται χαρακτηριστικά 

αγιορείτικα δοξάτα (τοξοστοιχίες), καθώς και μέρος του καθολικού.

Οι μονές κατά καιρούς ήταν οργανωμένες είτε με το κοινοβιακό είτε με το ιδιόρρυθμο σύστημα. Ως τα τέλη του 14^ου αιώνα το κοινοβιακό ήταν το κυρίαρχο σύστημα, αλλά με την οθωμανική κατάκτηση το ιδιόρρυθμο σύστημα εμφανίζεται όλο και συχνότερα, με αποτέλεσμα ακόμα και το αξίωμα του ηγούμενου να εκπέσει σε απλό τιμητικό τίτλο. Σύμφωνα με αυτό το σύστημα επιτρέπεται η ιδιοκτησία και ο κάθε μοναχός έπρεπε να φροντίζει μόνος του τον εαυτό του, πρακτική που δημιούργησε ακόμα και οικονομική διαστρωμάτωση. Στο δεύτερο μισό του 20^ου αιώνα όλες οι μονές πέρασαν στον κοινοβιακό σύστημα. Παρόλα αυτά το ιδιόρρυθμο σύστημα επιβιώνει σε 8 σκήτες.

Ο αριθμός των μονών φαίνεται να παγιώνεται στα τέλη του 16^ου αιώνα σε 20, 19 βυζαντινές και 1 μεταβυζαντινή, η μονή Σταυρονικήτα.

Σήμερα οι 20 μονές έχουν συγκεκριμένη ιεραρχική τάξη μεταξύ τους. Ούτε ο αριθμός των μονών μπορεί να αλλάξει, ούτε η τάξη αυτή. Το έδαφος του Αγίου Όρους είναι χωρισμένο σε 20 τμήματα που αντιστοιχούν στις ισάριθμες μονές, ενώ αποτελεί αυτοδιοίκητο τμήμα του Ελληνικού Κράτους που υπάγεται πολιτικά στο Υπουργείο Εξωτερικών. Κάθε μονή είναι κυρίαρχη και αυτοδιοίκητη, χωρίς να υπάγεται σε καμία εκκλησιαστική αρχή, παρά μόνο πνευματικά στο Οικουμενικό Πατριαρχείο.

Εκτός από τις μονές υπάρχουν 12 σκήτες -οι κοινοβιακές με κτηριακή οργάνωση ανάλογη των μονών και οι ιδιόρρυθμες με τη μορφή οικισμών- κελιά, καλύβες, καθίσματα, ησυχαστήρια, μεμονωμένοι πύργοι, αποθήκες, αρσανάδες, καθώς και δύο οικισμοί. Από το 1988, τα μοναστήρια του Αγίου Όρους μαζί με το φυσικό περιβάλλον της χερσονήσου έχουν συμπεριληφθεί από την UNESCO στη λίστα των μνημείων της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

Ouranoupolis, the entrance to Holy Mountain, Prosforiou tower (14^th Century). It belonged to Vatopediou monastery, built for the protection of its metochion (area belonging to a monastery), named Prosforion.

Ουρανούπολη, η είσοδος στο Άγιον Όρος, πύργος Προσφορίου (14^ος αιώνα). Ανήκε στη μονή Βατοπεδίου και ήταν χτισμένος για την προστασία του ομώνυμου μετοχίου.

Τα κτήρια στο Όρος καταφέρνουν να διασώζουν πολλά στοιχεία της βυζαντινής και μεταβυζαντινής αρχιτεκτονικής, μίας αρχιτεκτονικής συνήθως μεγάλης κλίμακας και υψηλών προθέσεων, αντανακλώντας ουσιαστικά τις διασυνδέσεις με ισχυρούς κοσμικούς και εκκλησιαστικούς παράγοντες, ακόμα και με ξένους μονάρχες. Η μεγάλη ποικιλία μορφών και τύπων κτηρίων που άλλοτε είναι αποτέλεσμα ακαδημαϊκού σχεδιασμού και άλλοτε ανήκουν στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική, ενισχύουν το ιστορικό κτηριακό απόθεμα της Αθωνικής χερσονήσου, το οποίο βέβαια αποκτά μοναδική σημασία. Την ίδια στιγμή μάλιστα, είναι η τελευταία πηγή γνώσης για μία αρχιτεκτονική που δεν διατηρήθηκε αλλού, παραμένοντας εν μέρει τεκμηριωμένη και δημοσιευμένη.

Οι μονές αρχικά ήταν πολύ μικρότερες, ενώ ορισμένες προέρχονται από μονύδρια χτισμένα δίπλα σε οχυρό πύργο. Το μέγεθος των συμπλεγμάτων αυξήθηκε σταδιακά κυρίως κατά τον 14^ο, 16^ο και 18^ο αιώνα. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι η διάταξη των κτηριακών συγκροτημάτων δεν ήταν πάντα η ίδια με τη σημερινή, όπου τα κτίσματα διατάσσονται γύρω από μία αυλή δημιουργώντας ενιαίο οχυρό περίβολο, στο κέντρο του οποίου βρίσκεται το καθολικό. Για παράδειγμα, σε ορισμένες μονές τεκμηριώνεται η παλαιότερη ύπαρξη διαδοχικών αυλών μέσα στον περίβολο, επιφορτισμένη η κάθε μία με διαφορετική λειτουργία, ενώ δεν έλειψαν και οι μονόστεγες κατασκευές.

Το κυρίαρχο στοιχείο βέβαια των αγιορείτικων μονών είναι ο φρουριακός τους χαρακτήρας. Όλες οι μονές εμφανίζονται οχυρωμένες με τείχη, ενισχυμένα με πλευρικούς πύργους, ενώ καταχύστρες προστατεύουν τις πύλες και τα παραπόρτια. Οι περισσότερες διαθέτουν ακρόπυργο (donjon), δηλαδή κεντρικό πύργο, ενώ και για τις υπόλοιπες μαρτυρείται ότι και αυτές διέθεταν παλαιότερα. Η εικόνα των εκτεταμένων φρουριακών συγκροτημάτων συμπληρώνεται από τα σαχνισιά, τις πολύχρωμες ξύλινες εξέχουσες κατασκευές, οι οποίες θεωρούνται γενικά μεταγενέστερα αρχιτεκτονικά στοιχεία στο Όρος.

The gates of the monasteries in Holy Mountain were fortified with 

flanking towers,  box-machicolations, and shot-slits.

Οι πύλες των Αγιορείτικων μοναστηριών ήταν οχυρωμένες 

με πλευρικούς πύργους, καταχύστρες και πολεμίστρες.

Τα καθολικά, καταλαμβάνοντας περίοπτη θέση στον περίβολο, ακολουθούν τον λεγόμενο αγιορείτικο τύπο, ο οποίος αποτελεί μία παραλλαγή του σταυροειδούς εγγεγραμμένου. Ειδική μνεία αξίζουν οι όψεις που εμφανίζουν οι πολυόροφες πτέρυγες -κόρδες στο Όρος- προς τις αυλές με τους ημιυπαίθριους διαδρόμους σε επάλληλη διάταξη. Η οργάνωση αυτή με τις επάλληλες ξύλινες, τοξωτές στοές, τα δοξάτα ή ηλιακούς, θεωρείται βυζαντινή που όμως υιοθετήθηκε και από την οθωμανική αρχιτεκτονική.

Τέλος αξίζουν αναφοράς και οι αρσανάδες, μικρά οχυρά συγκροτήματα στις σκάλες (λιμάνια) των μονών. Πρόκειται για μακρόστενα κτίσματα που φιλοξενούν τις βάρκες όταν αποσύρονται από το νερό, τα καραβοστάσια, χτισμένα σε επαφή με ψηλό πύργο. Έτσι εξασφαλιζόταν η ασφάλεια των μοναχών που διέμεναν εκεί, ενώ παράλληλα επόπτευαν και την ακτή, καθώς πολλές μονές είναι χτισμένες στην ενδοχώρα.

Για τη διάσωση των αγιορείτικων μονών έχουν εκπονηθεί και εκτελούνται πολυάριθμα και φιλόδοξα προγράμματα αποκατάστασης.

The impressive keep of Stavronikita monastery. The keeps is one of the most important 

elements of the Athonite building complexes.

Ο εντυπωσιακός ακρόπυργος της μονής Σταυρονικήτα. Οι ακρόπυργοι αποτελούν ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία της Αθωνίτικων συγκροτημάτων.

The 20 monasteries, according to the official ranking, are as follows:

Τα 20 κυρίαρχα μοναστήρια στο Όρος κατά τη τάξει είναι τα εξής:

1. Megisti Lavra monastery: This is the oldest monastery on Athos, established in 963, signing the start of a new age for Holy Mountain, perhaps also for monasticism. In the 11^th Century, 700 monks lived in this monastery. Today the monastery is a rectangular fortified building complex with a keep and flanking towers, while a trapezoid extension is added on the south side. The arsanas is a small castle. The katholikon is dated in the original period of the monastery, but the wall paintings are dated in 1535. At the same position, an ancient Greek city was built.

1. Μονή Μεγίστης Λαύρας: Πρόκειται για το παλαιότερο μοναστήρι στο Όρος. Ιδρύθηκε το 963, σηματοδοτώντας την έναρξη του οργανωμένου μοναστικού βίου στον Άθω. Το 11^ο αιώνα οι μοναχοί φθάνουν τους 700. Σήμερα η μονή εμφανίζεται ως ένα ορθογώνιο οχυρωμένο συγκρότημα με ακρόπυργο και πλευρικούς πύργους, καθώς και μία τραπέζιας κάτοψης προβολή του τείχους στη νότια πλευρά. Ο αρσανάς της μονής αποτελεί ένα μικρό κάστρο. Το καθολικό ανήκει στην αρχική περίοδο του συγκροτήματος, αλλά οι τοιχογραφίες που διασώζει χρονολογούνται στο 1535. Στην θέση που χτίστηκε η Λαύρα υπήρχε αρχαία Ελληνική πόλη.

Megisti Lavra monastery, detail of the complex.

Μονή Μεγίστης Λαύρας, λεπτομέρεια του συγκροτήματος.

2. Vatopedi (or Vatopediou) monastery: It was established in 972. This is a fortified complex-set, standing in triangular ground plan, while multi-storey wings are arranged around the extended inner yard. The today form is the result of successive additions until the 19^th Century. Eight towers reinforce the enclosure. The tower of Metamorfosis is standing 29 m high, dated in the 12^th Century. In the katholikon, important marble-work and mosaics can be found. The monument is dated in the period 972-985, and the wall-paintings in 1312. They are considered as one of the most important art-sets of the Palaiologos period, the last Byzantine dynasty. The refectory of the complex is also important, dated in the 12^th Century.

2. Μονή Βατοπεδίου: Ιδρύθηκε το 980. Αποτελεί οχυρό συγκρότημα, τριγωνικής σχεδόν κάτοψης, με πολυώροφες πτέρυγες (κόρδες) γύρω από την τεράστια αυλή. Η σημερινή μορφή είναι το αποτέλεσμα διαδοχικών προσθηκών ως τον 19^ο αιώνα. Οκτώ πύργοι ενισχύουν τον περίβολο με σημαντικότερους εκείνους της Παναγίας και της Μεταμορφώσεως. Ο τελευταίος έχει ύψος 29 μέτρα και χρονολογείται στον 12^ο αιώνα. Το καθολικό είναι κτίσμα της περιόδου 972-985 και διασώζει εξαιρετικής τέχνης μαρμαροθετήματα, δάπεδα και ψηφιδωτά του 11^ου και 14^ου αιώνα. Οι τοιχογραφίες είναι χρονολογημένες στο 1312, αποτελώντας ένα από τα σημαντικότερα μνημειακά σύνολα της Παλαιολόγιας  αναγέννησης. Σημαντική επίσης είναι και η τράπεζα της μονής, κτίσμα του 12^ου αιώνα.

Vatopediou monastery (972), view from the enclosure.

Μονή Βατοπεδίου (972), άποψη από το εσωτερικό του περιβόλου.

Vatopediou monastery, view from the sea.

Μονή Βατοπεδίου, άποψη από τη θάλασσα.

3. Iviron monastery: It was established in 980. This is a rectangular building- complex with fortified enclosure and keep. Most of the buildings are dated in the 19^th Century, as the older constructions were destroyed by fire. The katholikon was built in 980-983. The arsanas of the monastery is dated in 1625. The tower of the arsanas is very interesting, as it is adorned with brick-work, while a machicoulis type projection can be found on the upper level.

3. Μονή Ιβήρων: Η ίδρυσή της ανάγεται στο 980. Το παραθαλάσσιο συγκρότημα εμφανίζει ορθογώνιο περίπου σχήμα με οχυρό περίβολο και ακρόπυργο. Τα περισσότερα όμως κτίσματα ανήκουν στον 19^ο αιώνα, καθώς πολλές παλαιότερες κατασκευές καταστράφηκαν από πυρκαγιά. Το καθολικό χτίστηκε την περίοδο 980-983. Ο αρσανάς τη μονής χρονολογείται στο 1625. Ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι ο πύργος του αρσανά, οποίος φέρει συστοιχίες καταχυστρών και κεραμοπλαστικό διάκοσμο.

Iviron monastery (980), southwest view.

Μονή Ιβήρων (980), νοτιοδυτική άποψη.

4. Chilandariou monastery (or Chilandari): It perhaps began in the 10^th Century. A church and a building complex, surrounding a tower was the original core. The subsequent additions created the today extended complex. The monastery is known as the Serbian, because in 1198 was granted to Serbian lords. They developed the complex and from that period until today it is considered as the main cultural and ecclesiastical centre of Serbian people. The katholikon is dated at the end of the 13^th Century. Chilandari is a really extended complex, dominated by the tower of Saint Savas (1200).

4. Μονή Χιλανδαρίου (ή Χιλανδάρι): Πιθανολογείται ότι ιδρύθηκε τέλος του 10^ου αιώνα, με αρχικό πυρήνα ένα μικρό συγκρότημα με παρεκκλήσι, οχυρωμένο με πύργο. Το μοναστήρι είναι γνωστό ως το Σέρβικο, καθώς ήδη από το 1198 παραχωρήθηκε στους Ηγεμόνες της Σερβίας, Νεμάνια, οι οποίοι θεωρούνται και κτήτορες της μονής. Ακόμα και σήμερα αποτελεί ισχυρό πνευματικό και εκκλησιαστικό κέντρο για τους Σέρβους. Πρόκειται για ένα τεράστιο κτηριακό σύμπλεγμα, από τα μεγαλύτερα του Όρους, όπου δεσπόζει ο πύργος του Αγίου Σάββα (1200). Το καθολικό χτίστηκε τέλος του 13^ου αιώνα.

5. Dionysiou monastery: The coastal monastery is considered that began at the middle of the 14^th Century, but the today form is dated in 1535, when the complex was restored after a big fire. It is founded on a sloping rock, 80 m higher from the sea-level. It is a compact complex with dense inner yard, dominated by the main tower (1520), which is presented in the Byzantine towers’ type, as buttresses support its masonries. The wall-paintings of the katholikon are dated in the 16^th Century.

5. Μονή Διονυσίου: Το παραθαλάσσιο σύμπλεγμα θεωρείται ότι ιδρύθηκε στα μέσα του 14^ου αιώνα, αλλά η σημερινή μορφή του ανήκει στο πρώτο μισό του 16^ου  αιώνα, όταν ανακαινίστηκε μετά από καταστροφική πυρκαγιά. Είναι θεμελιωμένο σε απότομο βράχο, 80 μέτρα πάνω από τη θάλασσα, αποτελώντας ένα σφιχτό οχυρό κτηριακό συγκρότημα, ανεπτυγμένο μάλλον καθ’ ύψος, με πολύ στενή αυλή. Ο ακρόπυργος είναι κτίσμα 24 μέτρων και χρονολογείται στο 1520, ακολουθώντας την διάπλαση των βυζαντινών πύργων, ενισχυμένος εξωτερικά με αντηρίδες. Το μεγαλύτερο τμήμα της εσωτερικής αυλής καταλαμβάνει το καθολικό που διασώζει τοιχογραφίες του 16^ου αιώνα.

Dionysiou monastery (14^th Century). 

It was founded on a sloping rock, 80 m higher from the sea-level.

Μονή Διονυσίου (14^ος αιώνας). Το συγκρότημα είναι θεμελιωμένο σε απότομο 

βράχο, ύψους 80 μέτρων από τη θάλασσα.

Dionysiou monastery, south view.

Μονή Διονυσίου, νότια άποψη.

Ascent to Dionysiou monastery.

Ανάβαση στη μονή Διονυσίου.

At the foot of Dionysiou monastery.

Κάτω από τα τείχη της μονής Διονυσίου.

Dionysiou monastery, partial view.

Μονή Διονυσίου, μερική άποψη.

6. Koutloumoussiou monastery: It is located very close to the settlement of Caryes, in a way the capital of Holy Mountain. The first mention is dated in the 12^th Century, but it flourished in the 14^th Century after the destruction of the Catalans. In fact, it is a simple building-complex, built in square ground plan, where wings are arranged around the inner yard. In the middle of the yard, the katholikon is rising, dated in the 16^th Century. On the southwest corner the keep is standing, 25 m high. The arsanas of Caliagra belongs to this monastery, consisted of tower, chapel and one more building, dated in the 16^th Century.

6. Μονή Κουτλουμουσίου: Είναι χτισμένη πολύ κοντά στις Καρυές, κατά έναν τρόπο την πρωτεύουσα του Αγίου Όρους. Παρόλο που υπάρχουν αναφορές ήδη από τον 12^ο αιώνα, η μονή άκμασε κατά τον 14^ο αιώνα, μετά από την καταστροφή της από τους Καταλανούς. Πρόκειται για ένα απλής μορφής τετράγωνο συγκρότημα, όπου οι κόρδες διατάσσονται γύρω από την εσωτερική αυλή, το κέντρο της οποίας καταλαμβάνεται από το καθολικό. Το καθολικό χρονολογείται στον 16^ο αιώνα. Ο ακρόπυργος, ύψους 25 μέτρων, στέκεται στην νοτιοδυτική γωνία του περιβόλου. Ο αρσανάς της Καλιάγρας (16^ος αιώνας) ανήκει στην εν λόγω μονή, αποτελούμενος από πύργο, παρεκκλήσι και ένα ακόμα κτήριο.

7. Pantokratoros monastery: It began in the 14^th Century. The original core was just a cell. This is a coastal complex, with classic Athonite arrangement, dominated by the keep (14^th Century), which belongs to the original phase of the monastery. The wall-paintings of the katholikon are dated in the 14^th Century.

7. Μονή Παντοκράτωρος: Ιδρύθηκε τον 14^ο αιώνα, με αρχικό πυρήνα ένα κελί. Το παράκτιο συγκρότημα παρουσιάζει τυπική Aγιορείτικη διάταξη. Ο ακρόπυργος, κτίσμα της αρχικής περιόδου της μονής, δεσπόζει του περιβόλου. Οι τοιχογραφίες του καθολικού είναι έργο του 14^ου αιώνα.

Pantokratoros monastery (14^th Century), the donjon and part of the enclosure are discerned.

Μονή Παντοκράτωρος, διακρίνεται ο ακρόπυργος και μέρος του περιβόλου.

Pantokratoros monastery, the gate was fortified with tower 

and double box-machicolation, projected above.

Η είσοδος της μονής Παντοκράτορος, οχυρωμένη με πύργο και άνωθεν διπλή καταχύστρα.

Pantokratoros monastery, partial view of the inner yard, the katholikon is partially discerned.

Μονή Παντοκράτωρος, μερική άποψη της εσωτερικής αυλής, διακρίνεται μέρος του καθολικού.

Pantokratoros monastery, the donjon and typical Athonite arcades.

Ο ακρόπυργος της μονής Παντοκράτωρος και αγιορείτικα δοξάτα.

8. Xeropotamou monastery: Even though, according to the tradition the monastery began in the early Byzantine era, the historical sources place its establishment at the end of the 10^th Century. The katholikon is dated in 1763. The donjon is not preserved, but there are testimonies for a great tower before 1569.

 8. Μονή Ξηροποτάμου: Παρά τις διάφορες παραδόσεις που θέλουν τη μονή ίδρυμα των πρώιμων βυζαντινών χρόνων, οι ιστορικές πηγές τοποθετούν την ίδρυσή της στον 10^ο αιώνα. Το καθολικό είναι κτίσμα του 1763. Ο ακρόπυργος της μονής δεν σώζεται, αλλά υπάρχουν μαρτυρίες προ του 1569 για έναν μεγάλο πύργο.

Xeropotamou monastery (10^th Century), general view.

Μονή Ξηροποτάμου (10^ος αιώνας), γενική άποψη.

9. Zografou monastery: It is known as the Bulgarian monastery, as since the 19^th Century, only Bulgarian monks live in the complex, even though they were interested in the monastery since the 12^th Century. The monastery began in the 10^th Century. This is an impressive building complex, which has lost its medieval character in big rate. The katholikon is dated in 1801. Not even this monastery preserves the main tower. As it was built in the hinterland, the arsanas is located far away, preserving a particularly elegant defensive tower, dated around 1475. 

9. Μονή Ζωγράφου: Είναι γνωστή ως το Βουλγάρικο, καθώς από τον 19^ο αιώνα μόνο Βούλγαροι μοναχοί ζουν στο συγκρότημα, αν και το ενδιαφέρον των Βούλγαρων για το μοναστήρι χρονολογείται από τον 12^ο αιώνα. Η μονή ιδρύθηκε τον 10^ο αιώνα και αποτελεί ένα πραγματικά εντυπωσιακό σύμπλεγμα, το οποίο όμως έχει χάσει τον μεσαιωνικό του χαρακτήρα σε μεγάλο βαθμό. Το καθολικό είναι κτίσμα του 1801. Ούτε και αυτή η μονή διασώζει τον κεντρικό της πύργο. Καθώς είναι χτισμένη στην ενδοχώρα, ο αρσανάς, οποίος διασώζει ένα ιδιαίτερα κομψό πύργο του 1475, βρίσκεται σε μεγάλη απόσταση.

The arsanas of Zografou monastery. At the small complex, amongst others, an elegant tower, 

the building for the boats, and a chapel can be found.

Ο αρσανάς της μονής Ζωγράφου. Το μικρό κτηριακό συγκρότημα αποτελείται, μεταξύ άλλων, 

από έναν ιδιαίτερα κομψό πύργο, το κτήριο για τα πλεούμενα και ένα παρεκκλήσι.

10. Docheiariou monastery: It was established at the end of the 10^th Century, but was developed at the end of the 11^th Century. The monastery was built on the coast, actually, presented as a medieval castle, dominated by the keep, which is rising at the highest point of the enclosure. The tower belongs to the first phase of the complex, renovated in 1617. The image of the fortified building complex is completed with the multi-coloured sachnisia, projected from the upper level of the enclosure, as well as with the red domes of the katholikon. The main church is dated in 1568. In the same year, the refectory of the monastery was built. The special morphology chimneys of the complex are worth mentioning. The arsanas is standing a few metres from the walls of the monastery. The main building is a tower-like construction with box-machicolations, which at the ground-level houses the place for the boats.

10. Μονή Δοχειαρίου: Η μονή ιδρύθηκε στο τέλος του 10^ου αιώνα, αλλά ουσιαστικά αναπτύχθηκε στο τέλος του 11^ου αιώνα. Πρόκειται για παραθαλάσσιο συγκρότημα, η εμφάνιση του οποίου παραπέμπει σε μεσαιωνικό κάστρο. Στο ψηλότερο σημείο του ισχυρού περιβόλου δεσπόζει ο ακρόπυργος, χτισμένος στην αρχική φάση της μονής και ανακαινισμένος το 1617. Ο περίβολος είναι ενισχυμένος με πλευρικούς πύργους, με σημαντικότερο εκείνον της πύλης, του 1603. Η εικόνα του εντυπωσιακού συγκροτήματος συμπληρώνεται από τα πολύχρωμα σαχνισιά που «ξεχειλίζουν» από τη στέψη του περιβόλου και βέβαια από τους κόκκινους τρούλους του καθολικού. Το τελευταίο χρονολογείται στο 1568, όπως και η τράπεζα της μονής. Επίσης, αναφοράς αξίζουν και οι ιδιαίτερης μορφολογίας καμινάδες των κτηρίων της μονής. Ο αρσανάς στέκεται λίγα μόλις μέτρα κάτω από τα τείχη, με κυριότερο κτίσμα μία πυργοειδή κατασκευή με καταχύστρες, στο ισόγειο του οποίου φιλοξενείται το καραβοστάσι.

Docheiariou monastery (10^th-11^th Century). A strong enclosure, multi-coloured sachnisia (the projected structures), flanking towers, the domes of the katholikon and the donjon constitute the image of a really imposing complex. At the foot of the walls, the arsanas is discerned.

Μονή Δοχειαρίου (10^ος-11^ος αιώνας), νοτιοδυτική άποψη. Ο οχυρός περίβολος, τα πολύχρωμα σαχνισιά, γωνιακοί και πλευρικοί πύργοι, οι τρούλοι του καθολικού και ο ακρόπυργος είναι τα στοιχεία που συγκροτούν την εικόνα ενός πραγματικά εντυπωσιακού συγκροτήματος. Έμπροσθεν της μονής διακρίνεται ο αρσανάς.

Docheiariou monastery, west view.

Μονή Δοχειαρίου, δυτική άποψη.

11. Karakallou monastery: It began perhaps at the start of the 11^th Century. It was ruined in the 13^th Century, it was rebuilt, but in the 16^th Century was destroyed and restored again. This is one more medieval castle, standing in typical Athonite arrangement, where the residential wings create the enclosure, around the katholikon. On the west side of the enclosure the main tower is rising, 28 m high, dated perhaps in the 16^th Century. The katholikon is dated in the same century. Close to the monastery a small fortress, ruined today, is standing above the rocky coast, known as the barbacas (Italian = barbican). It is considered that the fortress was very important for the defense of the monastery, built in 1534, when a small curtain was added to a pre-existed lone-standing tower.

11. Μονή Καρακάλλου: Ιδρύθηκε πιθανώς στις αρχές του 11^ου αιώνα. Ερειπώθηκε τον 13^ο αιώνα, ξαναχτίστηκε, για να καταστραφεί πάλι τον 16^ο αιώνα και να χτιστεί ξανά. Πρόκειται για ένα ακόμα κάστρο, τυπικής Αθωνικής διάταξης, όπου πτέρυγες συνθέτουν τον περίβολο γύρω από το καθολικό. Ο κεντρικός πύργος, στη δυτική πλευρά του περιβόλου, υψώνεται στα 28 μέτρα, κτίσμα πιθανώς του 16^ου αιώνα. Στον ίδιο αιώνα ανήκει και το καθολικό. Ανάμεσα στο μοναστήρι και στην ακτή θα συναντήσουμε ένα μικρό φρούριο, σήμερα ερειπωμένο, γνωστό ως μπαρμπακάς (Ιταλική λέξη, συνήθως φυλάκιο έμπροσθεν της πύλης). Θεωρείται ότι ήταν ιδιαίτερα σημαντικό για την άμυνα της μονής. Χτίστηκε το 1534, όταν ένας μικρός περίβολος προστέθηκε σε προϋπάρχον μοναχικό πύργο. 

Karakalou monastery (11^th century). The donjon with the projected machicoulis, the domes of the katholikon, and round-shaped sachnisia are discerned, in a variety of architectural components.

Μονή Καρακάλου (11^ος αιώνας). Διακρίνεται ο ακρόπυργος με τις συστοιχίες καταχυστρών, οι τρούλοι του καθολικού, καθώς και κυκλικά σαχνισιά, σε μία ποικιλία αρχιτεκτονικών στοιχείων, χαρακτηριστικό του Όρους. 

The today ruined fortress (1534) of Karakalou monastery, known as barbacas.

Το ερειπωμένο σήμερα φρούριο της μονής Καρακάλου, γνωστό ως μπαρμπακάς.

12. Filotheou monastery: It was established in the hinterland at the end of the 10^th Century, but acquired its form, such as a monastery one century later. The main church is dated at the middle of the 18^th Century. In 1871 the complex was almost totally burned. It was restored, except for the keep, which once was standing on the northwest corner.

12. Μονή Φιλοθέου: Η μεσόγεια μονή ιδρύθηκε στο τέλος του 10^ου αιώνα, αλλά μορφή μοναστηριού απέκτησε στο τέλος του 11^ου αιώνα. Το καθολικό ανήκει στα μέσα του 18^ου αιώνα. Το 1871 το συγκρότημα κάηκε σχεδόν ολόκληρο. Ο κεντρικός πύργος υψωνόταν στην βορειοανατολική γωνία του περιβόλου, αλλά μετά την καταστροφή δεν αποκαταστάθηκε.

13. Simonos Petra monastery (or Simonopetra): Even though it was established at the middle of the 13^th Century, it was built in the 14^th Century. The monastery was burned in 1580 and 1622, when it remained abandoned for 6 years. It can be considered as the most dare construction in Holy Mountain. Its form deviates from the typical monastic arrangement, as this is a compact, tower-like, seven-storey complex, consisted of attached megastructures. The monastery was founded on a rock 230 m higher from the sea-level. The katholikon is sited at the upper level, occupying the most of the small elevated inner yard, dated in 1633, and renovated in 1891. On the coast below the complex the arsanas is located, consisted of a tower (1567) and the building for the boats.

13. Μονή Σίμωνος Πέτρα ή Σιμωνόπετρα: Αν και ιδρύθηκε τον 13^ο αιώνα, ουσιαστικά χτίστηκε τον 14^ο αιώνα. Η μονή γνώρισε δύο καταστρεπτικές πυρκαγιές, το 1580 και το 1622, παραμένοντας έρημη για 6 χρόνια. Θεωρείται η πιο τολμηρή κατασκευή στο Όρος. Η μορφή της παρεκκλίνει από την κλασική μοναστική διάταξη, καθώς ουσιαστικά πρόκειται για μία συμπαγή πυργόσχημη μεγακατασκευή, 7 ορόφων, αποτελούμενη από εφαπτόμενους κτηριακούς όγκους. Είναι θεμελιωμένη σε βράχο ύψους 230 μέτρων. Το καθολικό βρίσκεται στο ανώτερο επίπεδο, καταλαμβάνοντας το μεγαλύτερο τμήμα της μικρής εσωτερικής αυλής που δημιουργείται εκεί. Χρονολογείται στο 1633 και ανακαινίστηκε το 1891. Στην ακτή κάτω από τη μονή βρίσκεται ο αρσανάς, με πύργο και καραβοστάσι. Ο πύργος είναι κτίσμα του 1567 και δεν έχει δεχθεί αλλοιώσεις στην αρχική του μορφή. 

Simonos Petra monastery (14^th Century). Probably, the most dare construction in Holy Mountain, built 230 m higher from the sea-level.

Σιμωνόπετρα (14^ος αιώνας). Προφανώς η πιο τολμηρή κατασκευή στο Όρος, χτισμένη 230 μέτρα από το επίπεδο της θάλασσας.

The arsanas of Simonos Petra monastery (1567), located on the coast bellow the monastery.

Ο αρσανάς της Σιμωνόπετρας (1567), στην ακτή κάτω από μοναστήρι.

Simonos Petra monastery, a seven-storey, compact megastructure.

Σιμωνόπετρα, μία επταώροφη, συμπαγή μεγακατασκευή.

Standing next to the walls of Simonos Petra monastery, someone can be only in awe.

Κάτω από τα τείχη της Σιμωνόπετρας, μόνο δέος μπορείς να νοιώσεις.

14. Saint Paul (Pavlos) monastery: It began at the end of the 10^th Century. It was destroyed at the start of the 14^th Century, and for many years it belonged to Xeropotamou monastery, acquiring its independence in 1365. The complex consisted of residential wings, which occupy the west, the south and the north sides of the enclosure, while a free-standing battlemented wall completes the enclosure on the east. The today form is the result of the start of the 19^th Century work. During its older phase, the complex was covered by the same roof, that means, a compact structure. The donjon is rising on the highest site of the enclosure, dated in 1522, and preserving its original form. The katholikon was founded in 1816, but it finished in 1845.

14. Μονή Αγίου Παύλου: Είναι ίδρυμα των τελών του 10^ου αιώνα, το οποίο καταστράφηκε στις αρχές του 14^ου αιώνα και για πολλά χρόνια αποτέλεσε κελί της μονής Ξηροποτάμου. Το 1365 απέκτησε και πάλι την ανεξαρτησία της. Το φρουριακό συγκρότημα αποτελείται από πτέρυγες που σχηματίζουν το βόρειο, το δυτικό και το νότιο τμήμα του περιβόλου, ενώ ανατολικά περικλείεται από ελεύθερο τείχος με επάλξεις. Η σημερινή μορφή των κτηρίων είναι αποτέλεσμα εργασιών των αρχών του 19^ου αιώνα. Είναι χαρακτηριστικό, ότι στην αρχική του φάση το συγκρότημα ήταν μονόστεγο, όπως και η μονή Γρηγορίου, κάτι που σημαίνει ότι επρόκειτο για μία συμπαγή κατασκευή. Στο ψηλότερο σημείο του περιβόλου υψώνεται ο ακρόπυργος, κτίσμα του 1522, διασώζοντας την αρχική του μορφή. Το καθολικό ξεκίνησε να χτίζεται το 1816, αλλά τελείωσε το 1845. 

Saint Paul (Pavlos) monastery (10^th Century), residential wings, the donjon, and the free-standing wall on the east side are discerned.

Μονή Αγίου Παύλου (10^ος αιώνας), διακρίνονται πτέρυγες (κόρδες), το ελεύθερο τείχος στην ανατολική πλευρά του περιβόλου και ο ακρόπυργος.

Ascent to Saint Pavlos monastery.

Ανάβαση στη μονή Αγίου Παύλου.

The fortified arsanas of Saint Pavlos monastery, sited on the coast below.

O οχυρωμένος αρσανάς της μονής Παύλου στην ακτή κάτω από το μοναστήρι.

Saint Pavlos monastery.

Μονή Αγίου Παύλου.

15. Stavronikita monastery: This is the smaller monastery in Holy Mountain, and at the same time the most elegant. In fact, the monastery is a small castle, which began as a lone-standing church with an adjacent tower, known since already 1012. This early tower was probably the today impressive keep. For a long time, the tower was a lookout point, perhaps a beacon (watch-tower, transmitted signs through fire or smoke). It belonged to Koutloumoussiou monastery since 1287, and later to Philotheou monastery. In 1533 the site was reinforced, converted into a small castle, securing the control of the east side of the peninsula. A few years later the monastery was established. 

15. Μονή Σταυρονικήτα: Πρόκειται για τη μικρότερη μονή στο Όρος και ταυτόχρονα το πιο κομψό συγκρότημα. Ουσιαστικά αποτελεί ένα μικρό κάστρο, το οποίο ξεκίνησε από ένα ναΰδριο με έναν εφαπτόμενο πύργο, μαρτυρούμενο ήδη το 1012. Ο πρώιμος αυτός πύργος είναι πιθανότατα ο σημερινός εντυπωσιακός ακρόπυργος της μονής. Για πολλά χρόνια ο πύργος λειτούργησε ως βίγλα των Καρυών. Από το 1287 ανήκει στη μονή Κουτλουμουσίου και αργότερα στη μονή Φιλοθέου. Το 1533 η θέση ενισχύεται και μετατρέπεται σε κάστρο, αλλά μόνο λίγα χρόνια αργότερα θα μετεξελιχθεί σε μοναστήρι.

Stavronikita monastery, an elegant complex. This is the smaller monastery in Holy Mountain.

Μονή Σταυρονικήτα, ένα ιδιαίτερα κομψό συγκρότημα. Είναι το μικρότερο μοναστήρι στο Όρος.

Stavronikita monastery began as a lone-standing tower with a chapel.

Μονή Σταυρονικήτα, ο αρχικός πυρήνας ήταν ένας μοναχικός πύργος και ένα μονύδριο.

Stavronikita monastery converted into a monastery just in the 16^th Century.

Η μονή Σταυρονικήτα μετατράπηκε σε μοναστήρι μόλις τον 16^ο αιώνα.

16. Xenofontos monastery: It began in 998, as a small complex. The today monumental appearance is dated at the end of the 11^th Century, when the coastal complex was extended and reinforced. It is considered that the original core was the south part, the part closer to the sea. The north part is a 19^th Century extension. The keep, which was built at the end of the 11^th Century is not preserved, as well as none of the rest towers. The old katholikon, sited in the original core, is dated in the first phase of the complex. The new one was built in 1817. It is very interesting that the arsanas is incorporated into the complex, on the southwest side of the enclosure.

16. Μονή Ξενοφώντος: Χτίστηκε το 998 ως ένα παράκτιο, μικρό κτηριακό συγκρότημα. Την μνημειακού χαρακτήρα μορφή, το μοναστήρι την απέκτησε  στο τέλος του 11^ου αιώνα, όταν το συγκρότημα ενισχύεται και επεκτείνεται. Θεωρείται ότι το παλαιότερο τμήμα είναι εκείνο που βρίσκεται πιο κοντά στη θάλασσα. Το βόρειο τμήμα είναι επέκταση του 19^ου αιώνα. Δεν διασώζεται ο ακρόπυργος της μονής, όπως άλλωστε και κανένας άλλος πύργος. Το παλαιό καθολικό της μονής βρίσκεται στο περίβολο του αρχικού πυρήνα, χρονολογημένο στην αυτή εποχή. Το νεότερο χτίστηκε το 1817. Ένα μάλλον ενδιαφέρον στοιχείο της μονής είναι ότι ο αρσανάς είναι ουσιαστικά ενσωματωμένος στο κυρίως σώμα αυτής, αφού το συγκρότημα φθάνει ως την ακτή.

Xenofontos monastery (10^th-11^th Century). The arsanas is incorporated into the main complex.

Μονή Ξενοφώντος (10^ος-11^ος αιώνας). Ο αρσανάς είναι ενσωματωμένος στο κτηριακό συγκρότημα της μονής.

17. Gregoriou monastery: It was established at the start of the 14^th Century. After 1500 it was abandoned for years, while in 1761 was destroyed by fire. It is standing above the rocky coast. Today there are two inner yards, but during the first phase the complex was covered by the same roof, without inner free space. On the east side, the keep was rising, today lost due to recent building activity. This was a disaster for the history of the monastery, as the new wing is totally unrelated to Athonite and traditional architecture. The katholikon is dated in 1761. 

17. Μονή Γρηγορίου: Ιδρύθηκε στις αρχές του 14^ου αιώνα. Το 1500 ερειπώθηκε για χρόνια μετά από επίθεση πειρατών, ενώ το 1761 καταστράφηκε από πυρκαγιά. Η μονή στέκεται πάνω από βραχώδη ακτή. Διαθέτει δύο εσωτερικές αυλές, μία για κάθε οικοδομική φάση. Μάλιστα κατά την πρώτη φάση, το συγκρότημα ήταν μονόστεγο, χωρίς αυλή και το καθολικό ενσωματωμένο στο υπόλοιπο συμπαγές σύνολο. Ο ακρόπυργος υψωνόταν στην ανατολική γωνία του περιβόλου, ο οποίος αργότερα ερειπώθηκε, για να χαθεί ουσιαστικά λόγω πρόσφατης οικοδόμησης πτέρυγας στο σημείο αυτό. Η επέμβαση αυτή θα μπορούσε να χαρακτηριστεί καταστροφική για την ιστορία της μονής, καθώς ελάχιστη σχέση έχει με την αγιορείτικη ή την παραδοσιακή αρχιτεκτονική. Το καθολικό χρονολογείται στο 1761.

Gregoriou monastery (14^th Century), unrelated to the Athonite tradition works carried out, 

converting the authentic form of the monastery.

Μονή Γρηγορίου (14^ος αιώνας), άσχετες με την αγιορείτικη παράδοση και την παραδοσιακή αρχιτεκτονική εργασίες έχουν μεταλλάξει την αυθεντική εμφάνιση του συγκροτήματος.

18. Esfigmenos monastery: The establishment of the monastery is dated at the end of the 10^th Century. In 1533 it was destroyed by pirate raid. It is one more coastal complex in Agion Oros, and a reminder of a medieval castle. The katholikon was built at the start of the 19^th Century, when the complex was extended. 

18. Μονή Εσφιγμένου: Η ίδρυση της μονής ανάγεται στο τέλος του 10^ου αιώνα. Το 1533 καταστράφηκε από πειρατική επιδρομή. Πρόκειται για ένα ακόμα παράκτιο συγκρότημα στο Όρος που θυμίζει μεσαιωνικό κάστρο. Το καθολικό χτίστηκε στις αρχές του 19^ου αιώνα, όταν η μονή επεκτάθηκε.

19. Saint Panteleymonas monastery: Ιt was established in the 11^th Century in the hinterland, moving to the today coastal site in 1765. Since 1840 many Rusians monks started to live in the monastery. In 1875 the first Russian abbot was elected, and 1000 Russian monks lived there. It was the time that the monastery was strongly supported by Russia, becoming known as the Russian monastery. The works, which began under the support of Russia was related to the foreign affairs of the Russians. They never finished due to the political change in this country in 1917. The onion-shaped domes can be considered, as the trademark of the complex. The katholikon is dated in 1821. 

19. Μονή Αγίου Παντελεήμονος: Η μονή ιδρύθηκε τον 11^ο αιώνα στην ενδοχώρα του Όρους, αλλά μεταφέρθηκε στην σημερινή παράκτια τοποθεσία το 1765. Από τον 1840 πολλοί Ρώσοι άρχισαν να συρρέουν στη μονή και το 1875 εκλέχθηκε ο πρώτος Ρώσος ηγούμενος. Την περίοδο αυτή περίπου 1000 Ρώσοι μοναχοί ζουν στη μονή. Ήταν η περίοδος που η μονή ενισχύεται σημαντικά από τη Ρωσία και γίνεται γνωστή ως το Ρώσικο μοναστήρι. Τον 19^ο αιώνα διεξήχθησαν μεγάλης κλίμακας εργασίες υπό την στήριξη της Αγίας Πετρούπολης, οι οποίες όμως δεν ολοκληρώθηκαν λόγω της πολιτικής αλλαγής που σημειώθηκε στη Ρωσία το 1917. Οι επεκτάσεις αυτές φαίνεται δεν ήταν άσχετες από τις βλέψεις της Ρωσικής εξωτερικής πολιτικής για ενεργό ρόλο στις εξελίξεις στο Αιγαίο και την αναζήτηση μίας ναυτικής βάσης στην περιοχή.

Panteleymonos monastery, known as the Russian monastery, 

densely related to the foreign affairs of Russia in the 19^th Century.

Μονή Παντελεήμονος, γνωστή ως το Ρώσικο. Οι εργασίες που ξεκίνησαν τον 19^ο αιώνα 

ήταν στενά συνδεδεμένες με την Ρωσική εξωτερική πολιτική.

Panteleymonos monastery, just in the 18^th Century it moved at this coastal site.

Μονή Παντελεήμονος, μόλις τον 18^ο αιώνα η μονή μετακόμισε στην παράκτια αυτή θέση.

20. Konstamonitou monastery: This is the last monastery of the official ranking of Holy Mountain’s semi-autonomous polity. The oldest mentions are dated in the 11^th Century, but as it seems, the monastery flourished in the 14^th Century. The worst period for the complex was the period 1666-1818, when only few monks lived in the monastery. It was built in the hinterland, in the classic monastic type arrangement. The katholikon is dated in 1867.

20. Μονή Κωνσταμονίτου: Είναι η τελευταία μονή στην αγιορείτικη ιεραρχία. Οι παλαιότερες αναφορές ανάγονται στον 11^ο αιώνα, αλλά φαίνεται ότι η μονή ακμάζει τον 14^ο αιώνα. Η χειρότερη περίοδος για το συγκρότημα ήταν τα έτη 1666-1818 όταν ελάχιστοι μοναχοί κατοικούν σε αυτό. Είναι χτισμένη στην ενδοχώρα, εμφανίζοντας τυπική μοναστηριακή διάταξη. Το καθολικό χρονολογείται στο 1867.

Holy Mountain, ruined, lone-standing, coastal tower.

Άγιον Όρος, ερειπωμένος, παραθαλάσσιος πύργος.

The metochion of Mylopotamos (973), belonged to Megisti Lavra monastery.

Κελί Μυλοποτάμου (973), το μεγαλύτερο μετόχι της Μεγίστης Λαύρας.