The Acropolis of Athens, the place where it all began - Η Ακρόπολη των Αθηνών, το σημείο όπου όλα ξεκίνησαν

text - images: Babis Pavlopoulos, iconstravel photography

languages: English, Ελληνικά

Acropolis, the place where it all began?

Ακρόπολις, το μέρος όπου άρχισαν όλα;

As Acropolis is known one of the greatest monuments of the human civilization, the Acropolis of Athens, which dominates the city for almost thirty three centuries. But what does Acropolis mean? The term (it is one) consists of two words, acro (edge) and polis (city), meaning in English, citadel. It was a fort, the strongest point of the city, the last shelter for the inhabitants in case of invasion. Almost all of the ancient Greek cities had their own acropolis, but The Acropolis characterizes only the skylight contour of Athens. 

Even though, archaeologists found traces of habitation on the hill and on its slopes, dated at the end of the Neolithic period (almost 3500-3200 BC), the rock was fortified in the 13^th Century BC during the Mycenaean period (1600-1100 BC) with a megalithic (made by huge stones) or Cyclopean (made by Cyclopes=mythological giants)  type enclosure. It was the period that Ionians settled Athens. In the same period we also had the political consolidation of the small settlements, situated in the surrounding area, in a common centre, the city of Athens. The Athenians who lived in the classical antiquity, believed that this happened under the authority and the initiative of the mythical king, Theseus. The move to the south, at the end of the 12^th Century BC, of another Greek population group, the Dorians, even though was the cause of the destruction of the Mycenaean civilization, did not affect Athens due to the fact that they did not manage to invade to the area.

Acropolis of Athens, view from the Areopagus, the court of the ancient city.

Ακρόπολις, άποψη από τον Άρειο Πάγο.

Athens, next centuries (1100-700 BC), was evolved into a commercial and cultural centre. Until the 8^th Century BC, Acropolis was the seat of the king of the city, but since that time a small temple, dedicated to the goddess Athena, was constructed at the position of the Mycenaean palace of the king. Acropolis, step by step, was converted into the cultural and religious centre of the city-state. Next centuries were the base for the political and cultural prosperity of the city, the Golden Age of Athens. Through political fermentation from the 7^th Century to the end of the 6^th Century BC the time had come, and in 508/7 BC, Cleisthenes set the foundation of Democracy in Athens, giving to the city his reforms. Democracy became reality for first time on this planet. The 5^th Century BC was the peak, the peak of philosophy, the peak of art, the peak of architecture, the peak of thought, the peak of politics. This is the reason that the 5^th century BC has been characterized as the classical era of antiquity. The era that gave to humanity some of the most important monuments ever, as well as philosophical texts, tragedies, comedies, and all the great ideals, which define each one who likes to be called as human being. Acropolis was the symbol of all these and simultaneously the place where it all began! The man who was responsible for this particularly ambitious building program, which leaded to the building of the monuments of Acropolis, was Pericles, a great statesman and general of Athens during its Golden Age, between the Persian Wars and the Peloponnesian War. 

However, perhaps the most important is, what we mentioned to the previous lines is not just the Athenian history, in our opinion this is the human history, the history that belongs to any human being, who walked on earth. 

Sometimes we think that the geological birth of this rock, perhaps, did not happen by accident. A strong rocky hill with a wide plateau on its top, “placed” in the middle of an almost flat area, surrounded by mountains and a calm gulf, with an excellent climate with a deep blue sky, could not be passed by the ancient people. It seems to our eyes as a destiny, like nature donated the ideal stage for all these great creations of the human mind.

The temple of the goddess Athena Nike.

Ναός Αθηνάς Νίκης. 

The visitor will find the entrance of the today archaeological site, one of the oldest in an organized form in all over the world, at the south sloping of the rock, opposite the Acropolis museum. Entering from this point an absolutely amazing and unique trip to the history but also to the great human’s ideals starts.

The first monument is the theatre of Dionysus, the place where the theatrical competitions took place in ancient Athens, the birth place of drama, the ancestor of the modern theatrical art. The roots of drama can be detected at the song, known as Dethyramvos (dithyramb), which people were singing in order to honor Dionysus, the god of wine and vegetation. The theatrical competitions were part of religious celebrations and one of the most important events in the city. The state was paying the entrance fee for the poor members of the Athenian society and it also appointed one rich man as sponsor for each theatrical play. The winner was taking as award a tripod, which had the right to set on a monument at a public area. Originally, in the 6^th Century BC only a round-shaped open space could be found in this site, suitable for the worship of the god Dionysus. The audience was standing on the sloping of the hill. Later, wooden seats were added, which in the 5^th Century BC were partially converted into stone structures. The theatre obtained its monumental appearance in 330 BC, when could host 15-16000 spectators. 

South sloping of Acropolis, Theatre of  Dionysus, the birth place of "drama".

Νότια κλιτύς Ακροπόλεως, θέατρο Διονύσου, ο γενέθλιος τόπος του δράματος.

Theatre of Dionysus, between the stage and the stands.

Θέατρο Διονύσου , ανάμεσα στη σκηνή και στις κερκίδες. 

Street of Tripods, the place where the most sponsor monuments were placed.

Οδός Τριπόδων, η δρόμος που ήταν τοποθετημένα τα περισσότερα από τα χορηγικά μνημεία. 

Theatre of Dionysos and the wall of Acropolis.

Θέατρο Διονύσου και τα τείχη της Ακρόπολης.

Above the theatre, a small cave can be discerned, where in 320/319 BC the sponsor monument of Thrasyllos was constructed. What we can see today is the result of the restoration of 2002, based to the resources. Actually, the monument was preserved in a perfect condition until 1827 when was collapsed, but its parts were used for the restoration of a Byzantine church, which is known as the Russian church of Athens. The two columns above the monument belong to the Roman period and were set as one more sponsor monument.

The sponsor monument of Thrasyllos (320/319 BC).

Το χορηγικό μνημείο του Θρασύλλου (320/319 π.Χ.).

East of the theatre of Dionysus, a square building was standing with arcades in its internal space and pyramid-like roof, by imitation of the Persian king Xerxes’ tent. It was the Odeon of Pericles, which was also built in the 5^th Century BC. According to tradition, the Odeon was built by the remains of the Persian ships after the naval battle of Salamis. In 86 BC, Athenians burned the Odeon during the siege of Athens by the Romans, so as the timber not to pass to Roman hands.  

Walking to the west, a series of stone arches is rising, the Stoa of Evmenes II, king of Pergamos, built in 160 BC. The stoa was a covered long-shaped structure, very useful for the rest of Athenians during the intermissions of the theatrical plays, especially when the weather was rainy. The two-storey construction was extended in a length of 163 m and 17 m width, while 64 Doric columns adorned the façade of the ground level and 32 Ionic columns were standing in the internal space. There were many similarities to the Stoa of Attalos in the Ancient Agora (market) of Athens. However Attalos II was brother of Evmenes II.

Stoa of Evmenes II (160 BC).

Στοά Ευμένους Β' (160 π.Χ.)

Very close to the Stoa, the visitor can find the temple of Asclepius, founder of medicine. Here, Athenians worshiped the god, but the place was also a clinic. Today, only the Doric stoa of the temple is partially restored.

Temple of Asclepius, the restored part.

Ασκληπιείο, το αναστηλωμένο τμήμα.

South sloping of Acropolis, remains of the lower fortification and their... guard.

Νότια κλιτύς Ακρόπολης, υπολείμματα από τις περιφερειακές οχυρώσεις και ο... φρουρός τους.

In addition, it is worth noting that the whole area is full of walls’ remains, belonging to the city’s fortifications, dated in several periods.

Leaving the temple of Asclepius, the ascent begins. Now the path leads us to the Gates of Acropolis, known as Propylaia. The visitor can have a short stop above the Herod’s Odeon, perhaps the most impressive monument of the south slope. It is dated in the years 160-174 AD, during the Roman period of the city. The Odeon was covered by a wooden roof, without any supporting pilasters in the internal space of the complex. It was a real achievement, even for today. The Odeon could host 5000 spectators. It was partially destroyed by Erouli people in 267 AD, as all the monuments of the south sloping, and was restored in 1952-53. Since 1957, the Odeon hosts many cultural events and shows, as part of the Festival of Athens.

Herod's Odeon, perhaps the most impressive monument of the south sloping (160-174 AD).

Ηρώδειο, πιθανώς το πιο εντυπωσιακό μνημείο της νότιας κλιτύος (160-174 μ.Χ.)

Now the holy rock of humanity is standing above us. Rise your eyes and take a look to the small temple, which, from the south Mycenaean flanking tower of the Gates, is looking out the Attic land. This is the first impression of what lies on this wide plateau of the rock’s top.

In the meantime, the visitor is on the west side of the hill and the Beulé gate is in front of his eyes. Crossing this point he is in. The Beulé gate took its name from the French archaeologist, who excavated it. It is dated in the period after the invasion of Erouli in 267 AD, when Athenians tried to reinforce the fortifications of Acropolis, building one more gate with two strong flanking towers.

View of the Propylaia through the Beulé gate.

Άποψη των Προπυλαίων μέσα από την πύλη Beulé.

Beulé gate, erected after 267 AD as additional protection.

Πύλη Beulé, χτίστηκε μετά το 267 μ.Χ. προς ενίσχυση της οχύρωσης.

Behind this first gate the small temple on the right Mycenaean flanking tower is clearly visible. The defensive tower was renovated during the classic period, in fact it was covered with new well carved stones, and in 425 BC one of the most elegant marble monuments of Acropolis was built on its top. The temple of the goddess Athena Nike (means victory). The sculptured decoration of the temple was amazing. Part of the surviving sculptures are hosted in the London Museum (stolen by lord Elgin) and the rest of them in the Acropolis Museum. In 1686 the temple was demolished by the Turks in order to use the building material to reinforce the fortifications of Acropolis. After the establishment of the Modern Greek State, the archaeologists found the parts of the temple, restoring it in 1835. The period 1935-40 as well as in 1997 we also had restoration works on the temple.

Temple of the goddess Athena Nike, a particularly elegant monument.

Ναός Αθηνάς Νίκης, ένα ιδιαίτερα κομψό μνημείο.

Temple of Athena Nike, part of the sculptured decoration.

Ναός Αθηνάς Νίκης, μέρος του γλυπτικού διάκοσμου.

Temple of Athena Nike, standing on a Mycenaean tower, southwest view.

Ναός Αθηνάς Νίκης. Υψώνεται πάνω σε έναν από τους μυκηναϊκούς πύργους, νοτιοδυτική άποψη.

Crossing the Beulé gate, Propylaia is in front of the visitor’s eyes. Propylaia, the Gates of Acropolis. Since the Mycenaean period this place on the west side of the hill was the access to the plateau of the top. The works began in 437 BC but they stopped in 432 BC without finishing. Propylaia was (the word is in plural in Greek, means in front of the gate) planned by Mnesikles. It was built in an incomplete Υ or U ground plan, which never finished. The main body of the building was used as a covered passage to the plateau, while the north wing (on the left entering) as a rest room for the pilgrims. This part is known as picture gallery, due to the mention of Pausanias (traveler in 2^nd Century AD) that the walls of the wing were decorated with paintings. The south wing (on the right entering) was poorer and smaller because of the existence of the Mycenaean wall and the temple of Athena Nike. Perhaps Mnesikles had predicted the construction of a place similar to the picture gallery, which never built. Different Doric style colonnades create the monumental sense, so as the once pilgrim or the today visitor enters to the plateau completely prepared.

General view of the Gates of Acropolis from the west, the Propylaia. 

On the right, the temple of Athena Nike.

Γενική άποψη των Προπυλαίων από τα δυτικά. Στα δεξιά, ο ναός της Αθηνάς Νίκης.

Propylaia, the north wing, Known as "Picture gallery".

Προπύλαια, η βόρεια πτέρυγα, γνωστή ως "Πινακοθήκη".

Propylaia, under the deep blue Attic sky.

Propylaia, the "Picture gallery", southeast view.

Προπύλαια, Η "Πινακοθήκη", νοτιονατολική άποψη.

Although this may be true, someone who visit the Acropolis for first time is never well prepared to face the Parthenon and the Erechtheion view.

Erechtheion is standing on the north side of the plateau. The name of the temple comes from the mythical king of Athens, Erechtheas, who, in the course of the centuries, identified with the god Poseidon. For ancient Athenians, it was the “the ancient temple”. The temple was mainly dedicated to the goddess Athena Poliada and to Erechtheas-Poseidon. The temple is dated in 421-409 BC. Perhaps it was planned by Mnesikles, but in fact the architect is unknown. However, in any case, Erechtheion is considered as one of the most extraordinary sanctuaries of the ancient times. It consists of a main building, separated in two parts, due to the double dedication. On the main body, two extensions were added, one on the north side and one on the south side. The north one was presented as a particularly luxurious porch with a richly decorated gate and ionic columns. The south extension is a small portico, which is perhaps the most elegant part of the whole archaeological site. There are not columns to support the roof, but only female figures, the famous Caryatids, substituting the columns. Even though, today the unsurpassed sculptures are hosted in the Acropolis museum (except for one which was stolen by lord Elgin), and in Erechtheion exact copies have been placed, the aesthetical result has not changed. Substituting the columns with female figures was an old Ionic habit.

Erechtheion, one of the most extraordinary sanctuaries of the ancient times.

Ερέχθειον, ένα από τα πιο θαυμαστά και πολυσύνθετα ιερά των αρχαίων χρόνων.

Erechtheion, the south extension, female figures instead of columns, 

Caryatids can be considered as unsurpassed examples of the ancient Greek art.

Ερέχθειον, η νότια πρόσταση με τις Καρυάτιδες, αξεπέραστα δείγματα της αρχαίας ελληνικής τέχνης.

Erechtheion, the north extension, richly decorated gate and ionic columns.

Ερέχθειον, πλούσια διακοσμημένη πύλη και ιωνική κιονοστοιχία.

Erechtheion, main body of the temple, east view.

Ερέχθειον, κυρίως κτήριο, ανατολική άποψη.

One of the most symbolic images that someone can find on Acropolis is the Caryatids watching the Parthenon. Some of the most perfect sculptures of the classical Greek art watch the Parthenon, one the most perfect buildings ever built.  

Acropolis, Caryatids watching Parthenon, a real goosebumps spectacle.

Ακρόπολη, οι Καρυάτιδες ατενίζουν τον Παρθενώνα, καθηλωτική η εικόνα.

Whatever we write about the Parthenon is not enough, especially in the lines of a brief article like this.

The word “Parthenon” has to do with the word “virgin”, as it was dedicated to the goddess Athena, and Athena as a goddess had to be a virgin. Parthenon was built at the middle of the 5^th Century BC. The architects of the temple were Iktinos and Kallicrates, even though it is believed that also Feidias played his role to the plans. The construction began in 447 BC and finished in 438 BC. It is worth noting that most of the great Gothic Cathedral churches in Europe took centuries to complete. The temple was decorated with many elaborate and particularly elegant sculptures on all façades, as well as Doric and Ionic columns, while it was completely made by marble. But the elements that makes the building perfect are hidden in the way it was constructed. Parthenon was built in a ratio of 4:9, an element that offers to the building geometrical symmetry. At the same time on Parthenon, even one straight line cannot be found, on the contrary, all the lines are curved, even the base. The sides are inclined inward, so as the whole shape is pyramid-like, presenting a movement upwards. Even on the columns there is a soft swelling in the middle of their height. So, the monument does not stand static, offering optical symmetry and harmony. Of course, standing in front of the monument is rather difficult to detect all these elements. Trying to realize the complexity of the construction, we just have to think that due to the way it was planned, each part of the temple was unique.

The Parthenon’s “clock” stopped ticking for first time in 1687. Until this date it was preserved in a perfect condition, when during a siege, a Venetian canon destroyed it. The second time that the same “clock” stopped ticking was at the start of the 19^th Century, when lord Elgin stole its sculpture and not only them.

Parthenon, just perfection.

Παρθενώνας, απλώς  τελειότητα.

Parthenon, detail of the south side.

Παρθενώνας, λεπτομέρεια της νότιας όψης. 

Parthenon, partial view of the north side.

Παρθενώνας, μερική άποψη της βόρειας όψης.

There are many more elements that we could mention to the Parthenon and the rest of the monuments of the archaeological site. It would be in vain. Perhaps, only if someone visits this place, more elements would be needed, or… maybe not. This view has a… “catalytic” impact on the mind.

Before the visitor leaves the place, especially when the day is super-hot, it is worth to take a walk on the north sloping of the hill to the east side. It is a shady place, suitable for relaxing. The monuments there are also important but not so impressive. Someone can find on this walk caves, which hosted ancient sanctuaries and the remains of several springs, like Clepsydra, the most important spring of the Acropolis, as well as also some remains of the site’s post byzantine fortifications.

So, the Acropolis of Athens, the place where “the marble of the temples carries the human voice”, according to Le Corbusier.

The restoration program runs for many years at Parthenon.

To πρόγραμμα αποκατάστασης στον Παρθενώνα τρέχει εδώ και πολλά χρόνια.

From the walls of Acropolis the view to the old neighborhood  of Athens, Plaka, 

but also to the whole surrounding area, is amazing.

Η θέα από τα τείχη της Ακρόπολης προς την Πλάκα, αλλά και σε ολόκληρο το λεκανοπέδιο είναι συναρπαστική.

Visiting Acropolis, do not stay just to the big image, search for the details on the buildings and the shades of the sunlight. It is worth.

Η επίσκεψη στην Ακρόπολη δεν είναι μόνο η μεγάλη εικόνα. Αξίζει κανείς να ψάξει τις λεπτομέρειες στα κτήρια, αλλά και στις σκιάσεις του φωτός.

Με το όνομα Ακρόπολις είναι γνωστό ένα από τα μεγαλύτερα μνημεία του παγκόσμιου πολιτισμού, η Ακρόπολις των Αθηνών, η οποία δεσπόζει πάνω από τη πόλη για σχεδόν… τριάντα τρείς αιώνες. Η λέξη είναι σύνθετη και σημαίνει το άκρο της πόλης. Δηλαδή το τελευταίο σημείο που θα μπορούσαν να καταφύγουν οι κάτοικοι σε περίπτωση εισβολής, το πιο καλά οχυρωμένο σημείο ενός οικισμού. Σχεδόν όλες οι αρχαίες ελληνικές πόλεις είχαν τη δική τους ακρόπολη, όμως… η Ακρόπολις είναι μοναδική και είναι εκείνη που χαρακτηρίζει το περίγραμμα της πόλης των Αθηνών.

Παρά το ότι τα πρώτα ίχνη κατοίκησης που έχουν βρεθεί στον βράχο και στα πρανή του χρονολογούνται στο τέλος της Νεολιθικής εποχής (περίπου 3500-3200 π.Χ.), η Ακρόπολη οχυρώθηκε πρώτη φορά τον 13^ο αιώνα π.Χ. κατά την Μυκηναϊκή εποχή. Το αρχικό τείχος ήταν μεγαλιθικού τύπου, τύπος γνωστός και ως Κυκλώπειο τείχος. Την ίδια περίοδο σημειώνεται και η ενοποίηση όλων των αττικών οικισμών με κοινό πολιτικό κέντρο την Αθήνα. Μάλιστα η Αθηναίοι που έζησαν κατά τους κλασσικούς χρόνους πίστευαν ότι αυτό συνέβη κάτω από την πρωτοβουλία του μυθικού βασιλιά Θησέα. Η κάθοδος των Δωριέων κατά το τέλος του 12^ου αιώνα π.Χ., παρά το ότι ήταν μία από τις κύριες αιτίες για την καταστροφή του Μυκηναϊκού πολιτισμού, δεν επηρέασε την Αθήνα, καθώς δεν κατάφεραν να εισέλθουν στην περιοχή.

Η Αθήνα του επόμενους αιώνες (1100-700 π.Χ.) εξελίσσεται σε εμπορικό και πολιτιστικό κέντρο. Ως τον 8^ο αιώνα π.Χ., η Ακρόπολη ήταν η έδρα του βασιλιά της πόλης, αλλά κατά την περίοδο αυτή ένας μικρός ναός, αφιερωμένος στην θεά Αθηνά, κατασκευάζεται στην ίδια ακριβώς θέση με το Μυκηναϊκό ανάκτορο. Η Ακρόπολη σιγά σιγά μετατρέπεται στο θρησκευτικό και πολιτιστικό κέντρο της πόλης-κράτους. Οι επόμενοι αιώνες αποτέλεσαν τη βάση της πολιτικής και πολιτιστικής ακμής της Αθήνας, η οποία κορυφώθηκε τον 5^ο αιώνα π.Χ. Μέσα από πολιτικές ζυμώσεις από τον 7^ο αιώνα π.Χ. ως το τέλος του 6^ου αιώνα π.Χ. οι συνθήκες είχαν ωριμάσει, και το 508/7 π.Χ. ο Κλεισθένης, ένας από τους σπουδαιότερους νομοθέτες, με τις ριζοσπαστικές του μεταρρυθμίσεις θέτει τα θεμέλια της Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Έτσι η Δημοκρατία γίνεται πραγματικότητα για πρώτη φορά σε αυτόν τον πλανήτη. Ο 5^ος αιώνα π.Χ. αποτέλεσε την κορύφωση, την κορύφωση της τέχνης, της αρχιτεκτονικής, της φιλοσοφίας, της σκέψης, της πολιτικής. Αυτός είναι άλλωστε ο λόγος που ο Χρυσός Αιώνας των Αθηνών είναι γνωστός ως κλασσική αρχαιότητα. Μία εποχή που χάρισε στην ανθρωπότητα μερικά από τα πιο σημαντικά μνημεία που χτίστηκαν ποτέ, όπως επίσης φιλοσοφικά κείμενα ιδίας αξίας βέβαια, τραγωδίες, κωμωδίες και όλα τα μεγάλα ιδανικά από τα οποία διακατέχεται όποιος θέλει να ονομάζεται άνθρωπος. Η Ακρόπολη ήταν το σύμβολο αυτής της ακμής και των επιτευγμάτων της, ενώ ταυτόχρονα ήταν το σημείο όπου όλα άρχισαν! Υπεύθυνος για το ιδιαίτερα φιλόδοξο οικοδομικό πρόγραμμα που οδήγησε στο κτίσιμο των μεγάλων μνημείων της Ακρόπολης και κατ’ επέκταση στην ακμή της πνευματικής ανάτασης,  ήταν ο Περικλής, ένας μεγάλος πολιτικός άνδρας και στρατηγός των Αθηνών κατά τη διάρκεια του Χρυσού Αιώνα της πόλης, μεταξύ των Περσικών Πολέμων και του Πελοποννησιακού Πολέμου.

Τα γεγονότα αυτά δεν αποτελούν απλώς την Αθηναϊκή ή την Ελληνική ιστορία, αλλά κατά την ταπεινή μας γνώμη την ιστορία της Ανθρωπότητας και πιθανώς αυτό να είναι το σημαντικότερο χαρακτηριστικό όλων όσων αναφέρθηκαν στις παραπάνω γραμμές.

Είναι πραγματικά κάποιες φορές που σκεφτόμαστε ότι η γεωλογική γέννηση αυτού του βράχου δεν ήταν τυχαία. Ένας στιβαρός βραχώδης λόφος με επίπεδο χώρο στο ανώτερο ύψος του, τοποθετημένος στη μέση μίας περιοχής, περιτριγυρισμένης από βουνά και μία γαλάζια θάλασσα, με εξαιρετικό κλίμα, το κύριο χαρακτηριστικό του οποίου είναι ο βαθύς μπλε ουρανός, δεν θα μπορούσε να παραβλεφθεί από τον αρχαίο άνθρωπο. Φαντάζει πολλές φορές στα μάτια μας σα να ήταν το πεπρωμένο, σαν η φύση να έδωσε το ιδανικό σκηνικό για τις μεγάλες δημιουργίες της ανθρώπινης σκέψης που ακολούθησαν.

Ο σημερινός επισκέπτης θα βρει την είσοδο του αρχαιολογικού χώρου της Ακρόπολης, ενός από τους παλαιότερους σε οργανωμένη μορφή, στη νότια πλευρά του λόφου, έναντι του Μουσείου της Ακρόπολης. Εισερχόμενος σε αυτό τον χώρο, ένα συναρπαστικό αλλά και πραγματικά μοναδικό ταξίδι στην ιστορία, αλλά και στα μεγαλύτερα ιδανικά της ανθρωπότητας αρχίζει.

Το πρώτο μνημείο που συναντάμε είναι το Θέατρο του Διονύσου, τον τόπο όπου ελάμβαναν χώρα οι θεατρικοί αγώνες στην αρχαία Αθήνα. Το σημείο όπου γεννήθηκε το δράμα, ο πρόγονος της μοντέρνας θεατρικής τέχνης. Οι ρίζες του δράματος πιστεύεται ότι μπορούν να αναζητηθούν στο άσμα, γνωστό ως Διθύραμβος, που τραγουδούσαν οι πιστοί για να τιμήσουν τον Διόνυσο, θεό του κρασιού, της βλάστησης αλλά και της μέθης. Οι θεατρικοί αγώνες ήταν μέρος εορταστικών εκδηλώσεων και ένα από τα πιο σημαντικά γεγονότα στη πόλη. Η πολιτεία πλήρωνε το αντίτιμο εισόδου για τους φτωχούς πολίτες, έτσι ώστε όλοι να μπορούν να παρακολουθήσουν αυτό που θεωρούνταν τόσο σημαντικό για την εκπαίδευση των πολιτών, ενώ την ίδια στιγμή όριζε έναν χορηγό, συνήθως κάποιο πλούσιο μέλος της Αθηναϊκής κοινωνίας, για κάθε θεατρικό έργο. Ο νικητής χορηγός έπαιρνε ως βραβείο έναν τρίποδα, τον οποίο είχε το δικαίωμα να στήσει σε δημόσιο χώρο πάνω σε ένα μνημείο, τα περιβόητα χορηγικά μνημεία. Η οδός Τριπόδων στην Πλάκα, η αρχαιότερη οδός στην Ευρώπη, αφού εκτός από το ότι φέρει το ίδιο όνομα, είναι κατασκευασμένη σχεδόν στην ίδια γραμμή με την αρχαία, πήρε το όνομά της από τα χορηγικά μνημεία που στήνονταν κατά μήκος της. Αρχικά, κατά τον 6^ο αιώνα π.Χ., στο σημείο που βρίσκεται το θέατρο υπήρχε μόνο ένας ανοιχτός χώρος σε σχήμα κύκλου ο οποίος χρησιμοποιούνταν για τη λατρεία του θεού. Το κοινό που παρακολουθούσε τις εκδηλώσεις λατρείας στεκόταν στα πρανή του λόφου. Αργότερα τοποθετήθηκαν ξύλινες εξέδρες, οι οποίες τον 5^ο αιώνα π.Χ., μετατράπηκαν μερικώς σε πέτρινες. Το θέατρο απέκτησε την μνημειακή του μορφή κατά το 330 π.Χ. και το οικοδομικό πρόγραμμα του Λυκούργου, όταν μπορούσε να φιλοξενήσει περίπου 15-16000 θεατές.

Ψηλότερα από το θέατρο, διακρίνεται μία μικρή σπηλιά, στην οποία το 320/319 π.Χ. κατασκευάστηκε το χορηγικό μνημείο του Θρασύλλου. Η σημερινή κατάσταση του μνημείου οφείλεται στην αποκατάσταση του 2002, η οποία βασίστηκε στις πηγές και στις περιγραφές αυτών. Κατά τους χριστιανικούς αιώνες στο σπήλαιο χτίστηκε ναός. Το μνημείο βρισκόταν σε εξαιρετική κατάσταση ως το 1827 όταν κατέρρευσε λόγω εχθροπραξιών, όμως τα μέλη του χρησιμοποιήθηκαν για την αποκατάσταση του βυζαντινού ναού του Λυκοδήμου (11^ος αι), γνωστός ως Ρώσικη εκκλησία των Αθηνών. Οι δύο κίονες άνωθεν του μνημείου χρονολογούνται στη Ρωμαϊκή εποχή, αποτελώντας επίσης χορηγικό μνημείο.

Ανατολικά του θεάτρου του Διονύσου, υψωνόταν ένα τετράγωνο κτήριο με τοξοστοιχίες εσωτερικά και πυραμιδοειδή στέγη, μιμούμενη τη σκηνή του Πέρση βασιλιά, Ξέρξη. Ήταν το Ωδείο του Περικλή, το οποίο επίσης χρονολογείται τον 5^ο αιώνα π.Χ. Κατά την παράδοση, το ωδείο χτίστηκε από ότι απόμεινε από τα περσικά καράβια μετά τη ναυμαχία της Σαλαμίνας. Το 86 π.Χ., οι Αθηναίοι έκαψαν μόνοι τους το ωδείο, έμπροσθεν στην πολιορκία του Ρωμαίου Σύλλα, έτσι ώστε να μην πέσει η ξυλεία στα χέρια των Ρωμαίων.

Περπατώντας προς τα δυτικά ο επισκέπτης συναντά μία συστοιχία από πέτρινα τόξα. Πρόκειται για ότι σώζεται από τη Στοά του Ευμένη Β΄, βασιλιά της Περγάμου, η οποία χτίστηκε το 160 π.Χ. Η Στοά ήταν μία μακρόστενη διώροφη κατασκευή, η οποία χρησίμευε για την ξεκούραση των Αθηναίων στα διαλείμματα των θεατρικών αγώνων, ειδικά όταν ο καιρός ήταν βροχερός. Η κατασκευή εκτεινόταν σε μήκος 163 μ και 17μ πλάτος, φέροντας 64 δωρικούς κίονες στην πρόσοψη του ισογείου και 32 ιωνικούς στο εσωτερικό. Αξίζει να σημειωθεί ότι υπήρχαν πολλές ομοιότητες μεταξύ της Στοάς και εκείνης του Αττάλου στην Αρχαία Αγορά. Άλλωστε, ο Άτταλος Β΄ ήταν αδερφός του Ευμένη Β΄.

Πολύ κοντά στη Στοά, ο επισκέπτης θα συναντήσει το Ασκληπιείο. Ένα κτήριο όπου οι Αθηναίοι λάτρευαν τον Ασκληπιό, πατέρα της ιατρικής επιστήμης, ενώ συγχρόνως λειτουργούσε και ως θεραπευτήριο. Σήμερα μόνο η δωρική στοά του ναού είναι μερικώς αναστηλωμένη.

Αξίζει δε να σημειωθεί εδώ, ότι η περιοχή γύρω από τα μνημεία είναι γεμάτη από ερείπια οχυρώσεων, τα οποία ανήκουν σε διάφορες εποχές.

Αφήνοντας το Ασκληπιείο, η ανάβαση αρχίζει. Το μονοπάτι τώρα οδηγεί προς τα Προπύλαια. Στο ενδιάμεσο ο επισκέπτης μπορεί να κάνει μία μικρή στάση πάνω από το Ηρώδειο, το Ωδείο του Ηρώδη του Αττικού, πιθανώς το πιο εντυπωσιακό από τα μνημεία της νότιας κλιτύος. Το Ηρώδειο χτίστηκε την περίοδο 160-174 μ.Χ., κατά την Ρωμαϊκή εποχή της πόλης. Ήταν στεγασμένο με ξύλινη οροφή, η οποία εσωτερικά δεν έφερε κανένα στήριγμα, ένα ιδιαίτερα αξιοσημείωτο τεχνικό επίτευγμα, ακόμα και για τη σημερινή εποχή. Είχε τη δυνατότητα να φιλοξενήσει 5000 θεατές. Καταστράφηκε μερικώς κατά την επιδρομή των Ερούλων, το 267 μ.Χ., όπως και τα υπόλοιπα μνημεία της νότιας κλιτύος, για να αποκατασταθεί το 1952-53. Από το 1957 το Ωδείο φιλοξενεί παραστάσεις και συναυλίες, ως μέρος του Φεστιβάλ Αθηνών.

Κάπου σε αυτό το σημείο αξίζει κανείς να σηκώσει τα μάτια και να κοιτάξει τον μικρό ναό, ο οποίος από τον νότιο μυκηναϊκό πλευρικό των Προπυλαίων πύργο, ατενίζει την Αττική γη. Αποτελεί άλλωστε την πρώτη εντύπωση για το τι ακριβώς βρίσκεται στο πλάτωμα της κορυφής του βράχου.

Στο μεταξύ, τα βήματα του επισκέπτη τον έχουν ήδη οδηγήσει στη δυτική πλευρά του λόφου και η Πύλη Beulé βρίσκεται εμπρός του. Αποτελεί την πρώτη πύλη της οχύρωσης και διασχίζοντάς την βρισκόμαστε πια μέσα. Η πύλη πήρε το όνομά της από τον Γάλλο αρχαιολόγο που την ανέσκαψε. Χρονολογείται στην περίοδο μετά την εισβολή των Ερούλων το 267 μ.Χ., όταν οι Αθηναίοι επιχείρησαν να ενισχύσουν την οχύρωση της Ακρόπολης, χτίζοντας μία ακόμα πύλη πλαισιωμένη από δύο ισχυρούς πλευρικούς πύργους.

Πίσω από την εν λόγω πύλη, ο μικρός ναός πάνω στον δεξιό μυκηναϊκό πύργο είναι ξεκάθαρα ορατός. Ο αμυντικός πύργος ανακαινίσθηκε κατά την κλασσική περίοδο, όταν επενδύθηκε με καλολαξευμένους λίθους και το 425 π.Χ. ένα από τα πιο κομψά μαρμάρινα μνημεία της Ακρόπολης χτίστηκε στην κορυφή του. Ο ναός της Αθηνάς Νίκης. Ο γλυπτός διάκοσμος του ναού ήταν ιδιαίτερης τέχνης. Μέρος από αυτόν τον διάκοσμο κλάπηκε από τον λόρδο Έλγιν στις αρχές του 19^ου αιώνα και σήμερα «φιλοξενείται» στο Βρετανικό Μουσείο, ενώ ο εναπομείναν στο Μουσείο της Ακρόπολης. Ο ναός το 1686 κατεδαφίστηκε από τους Τούρκους ώστε το οικοδομικό υλικό που προέκυψε να χρησιμοποιηθεί για την ενίσχυση της οχύρωσης της Ακρόπολης. Με την ίδρυση του νέου Ελληνικού Κράτους, οι αρχαιολόγοι βρήκαν τα κομμάτια του ναού και αποκατέστησαν το μνημείο το 1835. Την περίοδο 1935-40, όπως και το 1997 υπήρξαν και πάλι εργασίες για την πλήρη αποκατάσταση του ναού.

Περνώντας την Πύλη Beulé, τα Προπύλαια, η κυρίως πύλη της Ακρόπολης, στέκονται μπροστά μας. Ήδη από τη Μυκηναϊκή περίοδο, η δυτική πλευρά, καθώς ήταν η πιο ομαλή, ήταν εκείνη που έδινε πρόσβαση στην κορυφή. Τα Προπύλαια άρχισαν να χτίζονται από τον Μνησικλή το 437 π.Χ., αλλά οι εργασίες σταμάτησαν το 432 π.Χ., χωρίς ποτέ το μνημείο να ολοκληρωθεί. Το οικοδόμημα εμφανίζει κάτοψη σχήματος μεταξύ ημιτελούς Υ και Π. Το κυρίως κτίσμα ήταν ένα στεγασμένο πέρασμα στην Ακρόπολη, ενώ το βόρειο τμήμα (αριστερά εισερχόμενοι) χρησίμευε ως τόπος ξεκούρασης για τους προσκυνητές. Το τμήμα αυτό είναι γνωστό και ως Πινακοθήκη, κυρίως λόγω της αναφοράς του Παυσανία, τον 2^ο μΧ αιώνα, ότι το εσωτερικό της πτέρυγας ήταν κατάφορτο από τοιχογραφίες. Η νότια πτέρυγα (δεξιά εισερχόμενοι) ήταν φτωχότερη και μικρότερη, κυρίως λόγω της ύπαρξης του μυκηναϊκού πύργου και του ναού της Αθηνάς Νίκης. Πιθανώς βέβαια, ο Μνησικλής σχεδίαζε για την εν λόγω πτέρυγα μία παρόμοια εμφάνιση με εκείνη της Πινακοθήκης, η οποία ποτέ δεν χτίστηκε. Από τα κυριότερα στοιχεία του μνημείου είναι οι δωρικού ρυθμού κιονοστοιχίες τις οποίες φέρει και είναι υπεύθυνες σε μεγάλο βαθμό για το πρώτο αίσθημα που δίνει στον επισκέπτη σε σχέση με τον χώρο, προετοιμάζοντάς τον για την είσοδο.

Βέβαια παρά το ότι τα Προπύλαια φαίνεται όντως να είχαν το ρόλο προετοιμασίας του επισκέπτη, όποιος εισέρχεται για πρώτη φορά στο πλάτωμα, δεν μπορεί ποτέ να είναι αρκετά προετοιμασμένος για να αντικρύσει το Ερέχθειο και τον Παρθενώνα.

Το Ερέχθειο στέκεται στη βόρεια πλευρά του χώρου. Το όνομα του μνημείου οφείλεται στον μυθικό βασιλιά της Αθήνας, Ερεχθέα, ο οποίος με το πέρασμα των αιώνων ταυτίστηκε με τον θεό Ποσειδώνα. Για τους αρχαίους Αθηναίους ήταν απλώς «ο αρχαίος ναός». Ήταν κυρίως αφιερωμένο στη θεά Αθηνά Πολιάδα και στον Ερεχθέα-Ποσειδώνα, ενώ η κτίση του χρονολογείται το 421-409 π.Χ. Πιθανώς σχεδιάστηκε από τον Μνησικλή, αλλά στην πραγματικότητα ο αρχιτέκτονας είναι άγνωστος. Όμως σε κάθε περίπτωση, το Ερέχθειο θεωρείται ένα από τα πιο θαυμαστά και πολυσύνθετα ιερά των αρχαίων χρόνων. Αποτελείται από έναν κυρίως κτήριο, χωρισμένο σε δύο τμήματα λόγω της διπλής αφιέρωσης του ναού, ενώ προστίθενται δύο προστάσεις ακόμα, μία στη βόρεια πλευρά και μία στη νότια. Η βόρεια πρόσταση είναι ένα μνημειακό πρόπυλο που περιλαμβάνει μία πλούσια διακοσμημένη με γλυπτό διάκοσμο πύλη και ιωνική κιονοστοιχία. Η νότια πρόσταση, όμως, είναι πιθανώς το πιο κομψό τμήμα ολόκληρου του αρχαιολογικού χώρου. Δεν υπάρχουν κίονες για τη στήριξη της οροφής, αλλά γυναικείες φιγούρες που υποκαθιστούν αυτούς, οι περιβόητες Καρυάτιδες. Αν και σήμερα τα αξεπέραστα γλυπτά φιλοξενούνται στο Μουσείο της Ακρόπολης, εκτός από τη μία που έκλεψε ο Έλγιν και στο ιερό έχουν τοποθετηθεί ακριβή αντίγραφα, το τελικό αισθητικό αποτέλεσμα δεν έχει αλλάξει στο ελάχιστο. Η αντικατάσταση των κιόνων με γυναικείες φιγούρες ήταν παλιά Ιωνική συνήθεια.

Μάλιστα, μία από τις πιο συμβολικές εικόνες που μπορεί κάποιος να βρει στην Ακρόπολη είναι οι Καρυάτιδες να ατενίζουν τον Παρθενώνα. Οι Καρυάτιδες, από τα τελειότερα γλυπτά έργα της κλασσική τέχνης, κοιτούν προς τον Παρθενώνα, ένα από τα τελειότερα κτήρια που χτίστηκαν ποτέ. Ότι και να γράψει κανείς για αυτό το κτήριο είναι λίγο, ειδικά στο πλαίσιο ενός σύντομου άρθρου όπως το παρόν.

        

Ο Παρθενώνας ήταν αφιερωμένος στη θεά Αθηνά και χτίστηκε στα μέσα του 5^ου αιώνα π.Χ. Αρχιτέκτονες του μνημείου ήταν ο Ικτίνος και ο Καλλικράτης, αν και υπάρχουν υπόνοιες ότι και ο Φειδίας συμμετείχε στον σχεδιασμό. Η κατασκευή ξεκίνησε το 447 π.Χ. και τελείωσε το 438 π.Χ., δηλαδή μόλις 9 χρόνια μετά, τη στιγμή που οι μεγάλοι γοτθικοί ναοί της Ευρώπης χρειάστηκαν αιώνες για να ολοκληρωθούν. Ο ναός, κατασκευασμένος εξολοκλήρου από μάρμαρο, ήταν διακοσμημένος σε όλες του τις πλευρές με ιδιαίτερα κομψά και περίτεχνα γλυπτά, ενώ έφερε δωρικούς, αλλά και ιωνικούς κίονες. Όμως τα στοιχεία στα οποία οφείλει την τελειότητά είναι κρυμμένα στον τρόπο κατασκευής του. Έχει χτιστεί σε κλίμακα 4:9, κάτι που του προσδίδει τέλεια γεωμετρική συμμετρία. Όμως την ίδια στιγμή, δεν υπάρχει ούτε μία ίσια γραμμή σε ολόκληρο το μνημείο, αλλά αντιθέτως όλες του οι γραμμές είναι καμπύλες, ακόμα και η βάση του. Οι πλευρές γέρνουν προς τα μέσα προσδίδοντας στην πραγματικότητα ένα πυραμιδοειδές σχήμα στο μνημείο και βέβαια μία κίνηση ανάτασης. Ακόμα και οι κίονες στο μέσο περίπου του ύψους τους εμφανίζουν μία μαλακή ένταση. Έτσι, με αυτόν τον τρόπο το μνημείο δεν είναι στατικό, προσφέροντας ταυτόχρονα την οπτική συμμετρία που χρειάζεται ένα γιγάντιο κτίσμα και βέβαια αρμονία. Φυσικά όποιος σταθεί έμπροσθεν του μνημείου είναι μάλλον δύσκολο να ανιχνεύσει τα παραπάνω στοιχεία, μία ακόμα επιτυχία των αρχιτεκτόνων του Παρθενώνα. Προσπαθώντας να κατανοήσουμε την πολυπλοκότητα της κατασκευής, είναι αρκετό να αναφερθεί ότι λόγω της σχεδίασης, όλα τα κομμάτια είναι διαφορετικά μεταξύ τους.   

Ο χρόνος σταμάτησε να χτυπά για τον Παρθενώνα για πρώτη φορά το 1687. Μέχρι τότε το μνημείο σωζόταν σε εξαιρετική κατάσταση, καθώς ήταν σε χρήση είτε ως χριστιανικός ναός είτε ως μουσουλμανικό τέμενος. Τότε λοιπόν είχαμε την πολιορκία των Βενετών εναντίον των Αθηνών, κατά την οποία η βόμβα από ένα κανόνι κατάστρεψε το παγκόσμιο αυτό οικοδόμημα. Η δεύτερη φορά που ο χρόνος σταμάτησε να χτυπά για το μνημείο και πάλι, ήταν οι αρχές του 19^ου αιώνα όταν ο λόρδος Έλγιν κατάκλεψε τα γλυπτά του και δυστυχώς όχι μόνο αυτά.

Υπάρχουν πολλά στοιχεία που θα μπορούσαν να αναφερθούν για τον Παρθενώνα και για τα υπόλοιπα μνημεία του εν λόγω αρχαιολογικού χώρου. Όμως θα ήταν μάταιο. Άλλωστε, μόνο αν κάποιος επισκεφθεί τον χώρο μπορεί να χρειαστεί παραπάνω πληροφορίες, αλλά… πιθανώς και όχι. Η εικόνα είναι απλώς… καταλυτική και οπωσδήποτε καθηλωτική.

Πριν ο επισκέπτης εγκαταλείψει τον χώρο, ειδικά κατά τη διάρκεια μία ζεστής ημέρας, αξίζει να κάνει έναν περίπατο στη βόρεια κλιτύ του λόφου ως την ανατολική πλευρά. Είναι ένα σκιερό μέρος λόγω του βόρειου προσανατολισμού του, κατάλληλο για χαλάρωση. Τα μνημεία εδώ είναι εξίσου σημαντικά, αλλά όχι τόσο εντυπωσιακά. Έτσι θα συναντήσουμε σπήλαια τα οποία φιλοξένησαν αρχαία Ιερά και τα κατάλοιπα από διάφορες πηγές, όπως  εκείνα της Κλεψύδρας, της πιο σπουδαίας πηγής της Ακρόπολης, καθώς επίσης και λείψανα από τις μεταβυζαντινές οχυρώσεις του χώρου.

Ακρόπολις των Αθηνών λοιπόν, εκεί όπου «το μάρμαρο των ναών κουβαλά την ανθρώπινη φωνή», κατά τον Le Corbusier.

Πήλιο, ένας χειμερινός προορισμός για όλες τις εποχές

κείμενο - φωτογραφίες: Μπάμπης Παυλόπουλος, iconstravel photography

γλώσσα: Ελληνικά

Η πρώτη επίσκεψή μας στο Πήλιο ήταν πριν από πολλά χρόνια. Ήταν τα χρόνια που η φήμη του άρχισε και φούντωνε, αλλά ελάχιστοι βέβαια ήξεραν περί τίνος ακριβώς πρόκειται. Απλά ήταν ένας «in» προορισμός. Άλλωστε, διέθετε χιονοδρομικό κέντρο, καθώς όλοι σε αυτή τη χώρα μεγαλώσαμε με τα μπατόν στο χέρι και πάνω σε χιονοπέδιλα. Ναι, ήταν η αρχή εκείνης της εποχής που Παρασκευή απόγευμα και Κυριακή βράδυ τα αυτοκίνητα στην Εθνική Οδό με τα χιονοπέδιλα στη σχάρα ήταν σαφώς περισσότερα από εκείνα που δεν είχαν. «Καλά, χωρίς χιονοπέδιλα που είχατε πάει» ήταν το ύφος των επιβαινόντων σε αυτά ή στην καλύτερη περίπτωση «ελπίζουμε να βλέπετε ότι είχαμε πάει για σκί»! Εννοείται ότι δεν ήταν λίγοι και εκείνοι που είχαν βρει ένα νέο σπόρ, το οποίο πραγματικά τους γέμιζε και δεν έβλεπαν την ώρα να ξημερώσει Σάββατο, ώστε να βρεθούν όσο πιο νωρίς γινόταν στη χιονοπίστα, χωρίς βέβαια να ξεχνάμε και όσους ήδη ασχολούνταν με το σπορ από χρόνια. Α, ήταν και η εποχή που δεν είχαμε «Σουβ» (SUV) οχήματα, ούτε καν αλυσίδες στο χώρο αποσκευών και όταν ή διαδρομή προς τα χιονοδρομικά κέντρα είχε πάγο ή άρχιζε να χιονίζει και ο καιρός έκλεινε... καλύτερα να ήσουν μακριά. Αλλά πολύ μακριά!

Μακρυνίτσα, η πλατεία και ο ναός του Αγίου Ιωάννη (1806)

Επίσης ήταν ο καιρός που ήταν πολύ «in» να διανυκτερεύσεις σε παραδοσιακό ξενώνα. Βέβαια ήταν επίσης και η εποχή που οι παραδοσιακοί ξενώνες ήταν παραδοσιακοί ξενώνες και το Πήλιο ήταν γεμάτο από τέτοιους. Ε, τα επόμενα χρόνια θέλαμε και τζακούζι, εκτός όλων των άλλων, κάτι που οι παραδοσιακοί ξενώνες δεν διέθεταν, όπως βέβαια και όλα τα υπόλοιπα.

Πορταριά, δύο από τα σωζόμενα αιγυπτιώτικα αρχοντικά. 

Πιθανώς όμως αυτοί οι παραδοσιακοί ξενώνες ήταν το κλειδί στο Πήλιο. Πιθανώς μάλιστα ήταν μία από τις ελάχιστες φορές που το κράτος κατάφερε να λειτουργήσει όπως αρμόζει σε μία σύγχρονη πολιτεία. Πήγε που λέτε αυτό το κράτος στο Πήλιο στα μέσα της δεκαετίας του 70 και κατέγραψε όλα τα παλαιά αρχοντικά που σάπιζαν ως αποθήκες για μήλα. Μετά έστρωσε τον…, ξέρετε ποιόν, κάτω και εκπόνησε ένα σχέδιο διάσωσης της μοναδικής αρχιτεκτονικής κληρονομιάς που υπήρχε εκεί. Αποκατέστησε υποδειγματικά τα αρχοντικά και όχι μόνο, τα κράτησε για είκοσι περίπου χρόνια, τα δούλεψε ως ξενώνες μέσω ΕΟΤ για να πάρει τα χρήματα πίσω ή τουλάχιστον ένα μέρος και μετά τα απέδωσε πίσω στους ιδιοκτήτες τους για να συνεχίσουν όπως εκείνοι ήθελαν. Μπορούσαν να τα κρατήσουν ως ξενώνες, ως κατοικίες ή να τα πουλήσουν, αλλά δεν μπορούσαν να ξεκρεμάσουν ούτε ένα κάδρο χωρίς την άδεια της αρμόδιας υπηρεσίας, καθώς είχαν χαρακτηριστεί νεότερα μνημεία. Έτσι το Πήλιο κατάφερε σήμερα να διασώζει πιθανώς τα μεγαλύτερα σύνολα αστικής βαλκανικής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής στη χώρα μας.

Απόγευμα στα κλαντερίμια της Μακρυνίτσας

Τα χρόνια λοιπόν πέρασαν, το χιονοδρομικό κέντρο και τα αρχοντικά γέμισαν κόσμο, τα Σαββατοκύριακα ήταν δύσκολο ακόμα και να οδηγήσεις στο δρόμο από Βόλο ως Πορταριά, μην πούμε καλύτερα τι γινόταν σε εκείνο το έρμο πάρκινγκ της Μακρυνίτσας και το χρήμα άρχισε να ρέει άφθονο. Όμως, σε κάποιους δεν έφθανε. Έτσι οι τιμές πήραν γρήγορα την ανηφόρα, χάθηκαν στην ομίχλη που συχνά έχει στις Αγριόλευκες (η κορυφή του χιονοδρομικού) και μετά από ένα σημείο δεν ήξεραν τι ζητούσαν. Μπροστά μας, ιδιοκτήτρια ενός μικρού αρχοντικού στη Μακρυνίτσα ζήτησε για τριήμερο, νομίζω Καθαρά Δευτέρα, 52.000 δραχμές τη βραδιά, για όποιον θυμάται τι αξία είχαν τα χιλιάρικα. Η αλήθεια είναι ότι τα πήραν για λίγο καιρό ακόμα. Και μετά ήρθαν οι μέλισσες. Στις πολύ ακριβές τιμές των καταλυμάτων προστέθηκαν εκείνες των προϊόντων που πουλούσαν και βέβαια των υπόλοιπων υπηρεσιών, όπως βέβαια και το γεγονός ότι το Πήλιο ποτέ δεν φημιζόταν για το καλό του φαγητό. Άλλωστε μπορεί να ήταν και η χειρότερη εποχή για τις ταβέρνες στους χειμερινούς προορισμούς. Από την άλλη πλευρά, νέοι προορισμοί άνοιξαν και η πίττα άρχισε να μοιράζεται, ενώ η οικονομική κρίση που μας έφεραν για τους δικούς τους λόγους μερικά κοπρόσκυλα, εγχώρια, ευρωπαϊκά και διεθνή, την οποία εμείς ανεχθήκαμε, μας θύμισε ότι το σκί δεν είναι και ιδιαίτερα σημαντικό στη ζωή μας, μία χαρά θα ζήσουμε και χωρίς αυτό. Το κακό βέβαια, χωρίς να είναι το μόνο, ήταν ότι μαζί με τα ξερά κάηκαν και τα χλωρά, όπως συμβαίνει πάντα, άλλωστε.

Κάπου εκεί και κάπως έτσι άρχισε η φθίνουσα πορεία για το Πήλιο. Ο τόπος όμως δεν έχασε την ομορφιά του. Μπορεί να έχασε μεγάλο μέρος των επισκεπτών, μπορεί ορισμένα από τα αποκατεστημένα αρχοντικά να ερείπωσαν πάλι, αλλά παραμένει ένα από τα πιο ενδιαφέροντα μέρη που μπορεί κανείς να επισκεφθεί στην Ελλάδα. Άλλωστε, οι τιμές είναι λογικές πιά στα περισσότερα καταλύματα και το φαγητό έχει πραγματικά αναβαθμιστεί, αφού νέοι άνθρωποι εισήλθαν στο χώρο.

Τα φθινοπωρινά απογεύματα είναι μαγευτικά στη Μακρυνίτσα

Μακρυνίτσα, ο οικισμός έχει θέα στον Παγασητικό κόλπο και στη πόλη του Βόλου

Το όρος Πήλιο (γιατί για ένα βουνό μιλάμε) καταλαμβάνει το μπράτσο της Μαγνησίας, δημιουργώντας την πιο όμορφη αγκαλιά για την πόλη του Βόλου. Μάλιστα ορισμένα χωριά διακρίνονται και από την Εθνική Οδό, πηγαίνοντας για Θεσσαλονίκη. Τα τελευταία χρόνια για να ανέβεις στο βουνό δεν χρειάζεται να περάσεις μέσα από το Βόλο, αφού έχει κατασκευαστεί νέος δρόμος, κάτι σαν περιφερειακός για την πόλη, ο οποίος δίνει εύκολη πρόσβαση. Κύρια είσοδος από την Εθνική Οδό είναι το Βελεστίνο πιά.

Ανεβαίνοντας στο Πήλιο από τον Βόλο το πρώτο χωριό που θα συναντήσει κάποιος είναι η Πορταριά, το λέει και το όνομά της, αν και αυτό προέρχεται από την Παναγία την Πορταρέα, ναΰδριο του 16^ου αιώνα. Βέβαια αν έχετε μέσα σας το μικρόβιο της εξερεύνησης ψάξτε πριν την Πορταριά την πινακίδα που δείχνει αριστερά προς Ανακασιά. Εκτός από το μουσείο του Θεόφιλου, δηλαδή το αρχοντικό Χατζηαναστάση ή οικία Κοντού, η ζωγραφική διακόσμηση του οποίου έγινε από τον μεγάλο λαϊκό ζωγράφο το 1912, θα ανακαλύψετε και μερικές παραδοσιακές οικίες και κάποιες γραφικές γωνίες.

Πιθανώς το Φθινόπωρο είναι η καλύτερη εποχή να επισκεφθεί κανείς το Πήλιο

Η Πορταριά είναι ένα μεγάλος οικισμός και κάτι σαν κέντρο της περιοχής. Δυστυχώς δεν διασώζει τον αρχιτεκτονικό της πλούτο, καθώς χτυπήθηκε άσχημα από το σεισμό του 1955, αν και είχαν φροντίσει νωρίτερα οι Γερμανοί για αυτό, όταν έκαψαν το χωριό. Σώζονται λίγα από τα παλιά αρχοντικά, αλλά καταφέρνει να διατηρεί μία αξιοπρέπεια. Πολλά από τα νεότερα κτήρια που χτίστηκαν ακολούθησαν με έναν τρόπο τη μορφή των παλαιότερων, έτσι ο οικισμός δίνει μέχρι ένα σημείο την εντύπωση του συνόλου, έστω και ψεύτικου. Ο δρόμος περνάει μέσα από τον οικισμό έτσι το δίκτυο με τα καλντερίμια έχει καταστραφεί σε μεγάλο ποσοστό. Όμως είναι ένα ευχάριστο μέρος που δεν προσβάλει τον επισκέπτη. Υπάρχουν πολλοί ξενώνες, οι περισσότεροι καλαίσθητοι, ορισμένοι μάλιστα στεγάζονται σε παλιά αρχοντικά, αρκετές ταβέρνες για όλα τα γούστα, καθώς και μερικά καφέ. Πάνω στον κεντρικό δρόμο ο επισκέπτης θα βρει καταστήματα με σουβενίρ και τοπικά προϊόντα, όπως βότανα, γλυκά του κουταλιού και μήλα όταν είναι η εποχή τους. Επίσης μπορεί κάποιος να επισκεφθεί το ιστορικό και λαογραφικό μουσείο που στεγάζεται σε ένα Αιγυπτιώτικου τύπου αρχοντικό, μόλις στρίψεις για Μακρυνίτσα.

Το αρχοντικό Βατσαρέα  στη Μακρυνίτσα στεγάζει ένα καλαίσθητο καφέ

Καλντερίμι στη Μακρυνίτσα

Ο δρόμος που διασχίζει την Πορταριά συνεχίζει για το χιονοδρομικό κέντρο. Στο μέσο περίπου του οικισμού, στα αριστερά φεύγει ο δρόμος για την Μακρυνίτσα, προφανώς ένα από τα πιο όμορφα χωριά της Ελλάδας. Η απόσταση είναι πολύ μικρή. Μόλις μετά από περίπου τρία χλμ συναντάμε έναν ανοιχτό χώρο με πλατάνια, το πάρκινγκ του οικισμού, καθώς εσωτερικά αυτού δεν κινούνται αυτοκίνητα. Όταν υπάρχει πολύ κόσμος, π.χ. Σάββατο ή Κυριακή πρωί που ανεβαίνουν τα πούλμαν από τα τουριστικά γραφεία, ο συνωστισμός είναι μεγάλος, το πάρκινγκ πρόβλημα και ακόμα και να στρίψεις για να φύγεις καμιά φορά δεν είναι τόσο εύκολο όσο ακούγεται, αν και ο κόσμος συγκριτικά με παλαιότερες εποχές είναι πολύ λιγότερος. Η Μακρυνίτσα έχει χαρακτηριστεί «παραδοσιακός οικισμός Α΄ ζώνης» λόγω του αρχιτεκτονικού πλούτου που διασώζει. Πλούτος που αποτελείται από παλιά αρχοντικά, αυθεντικό πολεοδομικό ιστό με καλντερίμια, πλατείες που συναγωνίζονται τα καλύτερα θεατρικά σκηνικά -καλά αυτό είναι ή ήταν χαρακτηριστικό για όλα τα χωριά του Πηλίου- καθώς και μικρότερες παραδοσιακές οικίες. Περπατήστε στο κεντρικό καλντερίμι με θέα προς τον Παγασητικό κόλπο και την πόλη του Βόλου -εμάς δεν μας αρέσει, αλλά όλοι λένε ότι είναι θαυμάσια- κάντε μία στάση στην κεντρική πλατεία με την βρύση με τα υπέροχα λιθανάγλυφα και το ναό του Αγίου Ιωάννη (1806) και ήδη έχετε την εικόνα του οικισμού. Αν τώρα θέλετε κάτι παραπάνω, από το κεντρικό καλντερίμι στρίψτε δεξιά και αναζητήστε την πλατεία της Παναγίας με την ξεχωριστή είσοδο κάτω από το σπίτι του Δεσπότη, η οποία θυμίζει μοναστήρι και βέβαια… θεατρικό σκηνικό. Μετά την κεντρική πλατεία συνεχίστε ως το αρχοντικό Βατσαρέα, τώρα art café, και το εγκαταλειμμένο αρχοντικό Μουσλή, ενώ αν σας αρέσει το περπάτημα πάρτε από την πλατεία το κατηφορικό καλντερίμι που θα σας οδηγήσει στην χαμηλότερη συνοικία του οικισμού, την Κουκουράβα. Η Κουκουράβα βέβαια βρίσκεται μάλλον πιο κοντά στο Βόλο παρά στην κεντρική πλατεία. Τι, τυχαία τη λένε Μακρυνίτσα νομίζετε; Το καλντερίμι αυτό διασχίζει ολόκληρο τον οικισμό εμφανίζοντας υψομετρική διαφορά κάποιων εκατοντάδων μέτρων. Άρα, εκτός από την απόσταση, μεγάλη είναι και η ανηφόρα γυρίζοντας, αλλά είναι πολύ όμορφο, καθώς συνδυάζει πεζοπορία και αρχιτεκτονική, κάτι σπάνιο. Οι ξενώνες στην Μακρυνίτσα δεν είναι τόσοι πολλοί, εκτός βέβαια του γεγονότος ότι το κουβάλημα των αποσκευών είναι κάτι που πρέπει να σκεφτεί κάποιος πριν κάνει την κράτηση. Υπάρχουν ταβέρνες, μέρη για να απολαύσεις ένα καφέ στο ηλιοβασίλεμα και καταστήματα με σουβενίρ.

Στη Μακρυνίτσα υπάρχουν δύο μουσεία, το βυζαντινό που στεγάζεται σε ένα από τα λίγα σύγχρονα και άσχημα κτήρια του οικισμού σχεδόν πάνω στην πλατεία και το μουσείο λαϊκής τέχνης που στεγάζεται στο υπέροχο αρχοντικό Τοπάλη, κάτω από την πλατεία. Αν πάτε στο δεύτερο, ψάξτε για τον εξέχον αμυντικό πυργίσκο με τις πολεμίστρες, στο ύψος της ανώτερης στάθμης του αρχοντικού. Αποτελεί μία ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια.

Ανεβαίνοντας για Χάνια

Επιστροφή στην Πορταριά και οδηγούμε στο δρόμο προς Χάνια. Η διαδρομή κινείται στην πλαγιά του βουνού με θέα στον Παγασητικό κόλπο. Τα Χάνια είναι μία τοποθεσία με μερικά καταλύματα κεντροευρωπαϊκού τύπου, οκ θα ήθελαν να είναι τέτοια και αρκετές ταβέρνες. Δεν μπορεί να πει κανείς ότι είναι άσχημα, αλλά κατά την ταπεινή μας άποψη θα έπρεπε τα πάντα εκεί να είναι μερικές χιλιάδες φορές πιο όμορφα και περιποιημένα. Λίγο μετά βρίσκεται το χιονοδρομικό κέντρο. Το «σαλέ», αχ και να ξέραμε τι ονομάζεται  «σαλέ» που το προφέρουμε με τέτοιο στόμφο, είναι συνήθως ανοιχτό τα ΣΚ και εκτός χειμερινής περιόδου. Η θέα είναι πραγματικά εντυπωσιακή από τη θέση αυτή. Επίσης εντυπωσιακό είναι ότι στο Πήλιο μπορεί να κάνεις σκι και στα πόδια σου να είναι η θάλασσα, τόσο πολύ όμως που να πιστέψεις ότι αν φύγεις για κάποιο λόγο από την πίστα, θα βρεθείς… στη θάλασσα!

Η διαδρομή για Αγριόλευκες, η κορυφή του χιονοδρομικού κέντρου

Η γύρω περιοχή βέβαια είναι πανέμορφη. Η φύση στην κυριολεξία οργιάζει, εμφανίζοντας διαφορετική εικόνα κάθε εποχή. Το χειμώνα χιονισμένα όλα, το φθινόπωρο όλα τα χρώματα της φύσης, την άνοιξη όλα πράσινα και τις καλοκαιρινές βραδιές ...χειμώνας.

Στο σημείο αυτό ο δρόμος κατηφορίζει προς την πλευρά που το βουνό βλέπει στο Αιγαίο. Υπάρχουν δύο δρόμοι, ένας προς Ζαγορά και ένας προς Κισσό. Ο δεύτερος είναι κλειστός το χειμώνα καθώς αποτελεί μέρος μίας από τις πίστες του χιονοδρομικού. Πραγματικά, μπορεί και να είναι παγκόσμια πρωτοτυπία ή τουλάχιστον δεν το έχουμε ξανασυναντήσει. Το βουνό παραμένει όμορφο σε ολόκληρη τη διαδρομή προς τη θάλασσα, νερά τρέχουν παντού από το Φθινόπωρο και μετά, ενώ η βλάστηση σε μερικά σημεία είναι αδιαπέραστη ακόμα και από τις ακτίνες του ήλιου. Όταν βέβαια αυτός φαίνεται, καθώς το Πήλιο έχει συχνά ομίχλη, προφανώς από την υγρασία του Αιγαίου. Άλλωστε το Αιγαίο είναι και ο λόγος που όταν ένα κύμα κακοκαιρίας έρχεται από τα βορειοανατολικά, χτυπά το βουνό άσχημα, αφού ενισχύεται πάνω από το αρχιπέλαγος και είναι το Πήλιο είναι το πρώτο εμπόδιο που συναντά.

Από το Φθινόπωρο και μετά τρέχουν παντού νερά μέσα σε μαγευτικά τοπία

Μετά από αρκετά χιλιόμετρα και πολλές στροφές γραφικής διαδρομής συναντάμε την διασταύρωση για Ζαγορά, αφού έχουμε πάρει το δρόμο που είναι ανοιχτός χειμώνα καλοκαίρι. Πάντως μην χάσετε αν είναι δυνατόν και τον άλλο δρόμο. Η διαδρομή είναι πραγματικά μοναδική.

Η Ζαγορά είναι ένα μεγάλο μέρος. Ο οικισμός αποτελείται από τέσσερις γειτονιές που θα συναντήσουμε διαδοχικά. Δυστυχώς οι τσιμεντοκατασκευές είναι πολλές χωρίς να διασώζει κάποιον αρχιτεκτονικό πλούτο και αν δεν σταματήσεις για να περπατήσεις μπορεί και να πιστέψεις ότι είναι ένα αδιάφορο μέρος. Όμως, δεν είναι. Υπάρχουν όμορφες πηλιορείτικου τύπου πλατείες και καλντερίμια για να κάνεις έναν ωραίο περίπατο, καθώς και ξενώνες. Μπορείτε να αναζητήσετε την πλατεία του Αγίου Γεωργίου στην ομώνυμη συνοικία και πιο πέρα το σχολείο του Ρήγα Φεραίου, του Άνθιμου Γαζή και του Γρηγόριου Κωνσταντά ή Ελληνομουσείο όπως είναι γνωστό, ένα μικρό οχυρό συγκρότημα πηλιορείτικής αρχιτεκτονικής των αρχών του 18^ου αιώνα, πιθανώς.

Ζαγορά, στη συνοικία του Αγίου Γεωργίου

Επιστροφή στη διασταύρωση και συνεχίζουμε για Τσαγκαράδα. Η Τσαγκαράδα δεν είναι ακριβώς χωριό, είναι περισσότερο αυτό που ονομάζουμε… σκορποχώρι. Ο οικισμός είναι οργανωμένος σε γειτονιές χτισμένες απλωτά, έτσι σε συνδυασμό με την οργιώδη βλάστηση είναι δύσκολο να εντοπίσεις την οργάνωση αυτή. Αλλά είναι ένα πραγματικά ευχάριστο μέρος. Τόσο κάτω από τη Ζαγορά, όσο και από τη Τσαγκαράδα υπάρχουν παραλίες και θερινά θέρετρα. Βγαίνοντας από τον οικισμό επισκεπτόμαστε το πέτρινο γεφύρι με το οξύκορφο τόξο, πέντε λεπτά περπάτημα σε κατηφορικό μονοπάτι, το οποίο βέβαια μετά είναι ανηφορικό, ενώ μετά τη βροχή ή την υγρασία γλιστράει από τα φύλλα πάνω στις πέτρες του καλντεριμιού, και συνεχίζουμε τον περιμετρικό δρόμο του βουνού προς Μηλιές.

Η διαδρομή δεν χάνει την γραφικότητά της καθώς κινείται σε καθαρά ορεινό τοπίο, παρά το γεγονός ότι η θάλασσα είναι τόσο κοντά, πριν βέβαια χωθεί στο εσωτερικό του βουνού, αφού οι Μηλιές βλέπουν και πάλι τον Παγασητικό κόλπο.

Το γεφύρι της Τσαγκαράδας με το οξύκορφο τόξο

Στις Μηλιές αξίζει να επισκεφτείτε τον παλιό σταθμό του τραίνου. Είναι ο επόμενος δρόμος από την κύρια διασταύρωση που οδηγεί στο εσωτερικό του οικισμού. Πρόκειται για τη γραμμή που ένωνε το χωριό και την γύρω περιοχή με τον Βόλο. Σήμερα βέβαια αποτελεί απλώς μία γραφική νότα και λειτουργεί ως αξιοθέατο.  Ωραίο τοπίο και αν πετύχετε και το τραίνο εκεί ακόμα καλύτερα. Η γραμμή λειτουργεί τους θερινούς μήνες και η διαδρομή σταματά στα Λεχώνια. Πίσω στη διαδρομή μας και ο δρόμος περνά μέσα από τις Μηλιές και συγκεκριμένα πίσω από την μεγάλη εκκλησία στην πλατεία του χωριού. Δεν είναι άσχημο μέρος, μπορεί κανείς να βρει ταβέρνες, μαγαζιά με σουβενίρ και καφέ, αλλά αυτή η «στενωσά» μας κάνει να θέλουμε να φύγουμε γρήγορα προς την Βυζίτσα και τις Πινακάτες.

Το αρχοντικό Κόντου (1792) στη Βυζίτσα, στεγάζει έναν από τους παραδοσιακούς ξενώνες του οικισμού

Βυζίτσα, από τα πιο όμορφα χωριά της Ελλάδας

Κατά τη γνώμη μας η Βυζίτσα είναι το πιο αρχοντικό χωρίο του Πηλίου. Είναι γενικά πιο ήσυχη από τη Μακρυνίτσα, ενώ επίσης διασώζει έναν τεράστιο πλούτο από την αρχιτεκτονική της κληρονομιά. Περπατήστε ως την κλασική πηλιορείτικη πλατεία με τα πλατάνια, και τις βρύσες και μετά απλά περιπλανηθείτε στα χορταριασμένα καλντερίμια κάτω από τα αρχοντικά των τελών του 18^ου αιώνα. Την ώρα του ηλιοβασιλέματος βάλτε στο κάδρο σας το σαχνισί από ένα αρχοντικό και γεμίστε το υπόλοιπο καρέ με τα απίθανα χρώματα του ουρανού. Στη Βυζίτσα υπάρχουν ταβέρνες και παραδοσιακοί ξενώνες που στεγάζονται στα αρχοντικά. Δυστυχώς και εδώ υπάρχει εγκατάλειψη, αφού ορισμένα από τα κτήρια που είχαν αποκατασταθεί, σήμερα αρχίζουν να ερειπώνονται. Αλλά ευτυχώς το μεγαλύτερο ποσοστό ακόμα κρατάει.

Η Βυζίτσα είναι γεμάτη παλιά αρχοντικά

Αρχοντικό Καραγιαννοπούλου (1791) στη Βυζίτσα

Το τέλος της διαδρομής για εμάς είναι πάντα οι Πινακάτες. Οι Πινακάτες είναι ένας ακόμα μοναδικός πηλιορείτικος οικισμός, όσο η Μακρυνίτσα και η Βυζίτσα. Διαθέτουν μία από τις πιο όμορφες πλατείες στην περιοχή, πολλά αρχοντικά και ένα διατηρημένο ιστό από καλντερίμια, στα οποία μπορεί κανείς να περπατά ευχάριστα για ώρα.  Ξενώνες υπάρχουν και στις Πινακάτες, αν και για κάποιους μαθαίνουμε ότι ανοίγουν και κλείνουν. Τώρα για ταβέρνες θα σας γελάσω, την τελευταία φορά δεν φθάσαμε εκεί. Στην πλατεία πάντως έχουμε κάνει μερικά από τα καλύτερα φαγητά στο Πήλιο και μάλιστα στις εποχές που αναφερθήκαμε στην αρχή του παρόντος.

Πινακάτες

Φυσικά το Πήλιο δεν είναι μόνο αυτά. Υπάρχουν πολύ περισσότερα πράγματα να ανακαλύψει κανείς. Απλά η προτεινόμενη διαδρομή περνά μέσα από τα πιο αντιπροσωπευτικά σημεία και χωριά της περιοχής. Φυσικά είναι αρκετά μεγάλη για να πραγματοποιηθεί μέσα σε μία ημέρα, άρα καλό θα ήταν να κοπεί τουλάχιστον στα δύο με οποίο τρόπο πιστεύει ο καθένας ότι βολεύεται.

Κατά τη γνώμη μας η καλύτερη εποχή να επισκεφθείς το Πήλιο, αν δεν θέλεις προβλήματα με το χιόνι, τα οποία αν δεν είναι κανείς συνηθισμένος μπορεί να γίνουν θεόρατα, είναι το τέλος του Φθινοπώρου. Λόγω των φυλλοβόλων δέντρων που καλύπτουν το βουνό, πλατάνια, οξιές και καστανιές τα χρώματα είναι απίστευτα, περιλαμβάνοντας ολόκληρη την παλέτα της φύσης. Επίσης, όταν τα καλντερίμια και οι δρόμοι στρώνονται με τα φύλλα που έχουν πέσει, τότε η μαγεία ολοκληρώνεται, όσο και να είναι επικίνδυνος ο συνδυασμός για να γλιστρήσεις. Από την άλλη ο φωτισμός είναι τόσο γλυκός ιδιαίτερα το απόγευμα, ενώ με λίγα σύννεφα στον ουρανό το ηλιοβασίλεμα είναι από τα καλύτερα. Φυσικά τα χιονισμένα τοπία του χειμώνα στις Αγριόλευκες έχουν τη δική τους ομορφιά, ειδικά αν σκεφθεί κανείς ότι κρέμονται πάνω από τη θάλασσα. 

Το πυργόσπιτο Κωνσταντινίδη στη Μακρυνίτσα. Θα το συναντήσουμε κατηφορίζοντας για Κουκουράβα

Πινακάτες, το αρχοντικό Ξηραδάκη

Για διαμονή θα προτείναμε την Πορταριά. Ειδικά αν πρόκειται να φθάσει κανείς στην περιοχή την Παρασκευή το βράδυ. Ο οικισμός έχει την ευκολότερη πρόσβαση, τις περισσότερες ευκολίες, ακόμα και φαρμακείο, διαθέτει τους περισσότερους ξενώνες, ενώ κατά κάποιο τρόπο είναι στη μέση.

Τέλος, ελάχιστες φορές προτείνουμε ξενώνες και ειδικά ταβέρνες για τα μέρη που επισκεπτόμαστε. Όμως αυτή τη φορά θα το κάνουμε έστω και ως απλή αναφορά.

Παραδοσιακός ξενώνας Althaia Mansion Hotel, Πορταριά.

Παραδοσιακός ξενώνας Αρχοντικό Καραγιαννοπούλου, Βυζίτσα.

Ταβέρνα Γαλήνη, Πορταριά

Οινομαγειρείο Το Κάρδαμο, Μακρυνίτσα

Ταβέρνα Το Μπαλκονάκι, Βυζίτσα

Να αφήνεις τη Βυζίτσα με την εικόνα αυτή, Κυριακή απόγευμα

Αν πάλι κάποιος θα ήθελε περισσότερες πληροφορίες για την παραδοσιακή αρχιτεκτονική στο Πήλιο, μπορεί να ψάξει στο παρόν την παλαιότερη δημοσίευση «Mt Pelion, one of the most complete surviving complex-sets  of the Urban Balkan Traditional Architecture»
https://iconstravel.blogspot.com/2019/04/mt-pelion-one-of-most-complete.html

Andromonastiro, an imposing monastic building complex in the south Peloponnese - Ανδρομονάστηρο, ένα εντυπωσιακό κτηριακό συγκρότημα στη νότια Πελοπόννησο

text - images: Babis Pavlopoulos, iconstravel photography

languages: English - Ελληνικά

The north wing with the main gate and the refectory with the adjacent tower, view of the inner yard.

Ανδρομονάστηρο, η βόρεια πτέρυγα με την κυρίως πύλη του συγκροτήματος. Δεξιά διακρίνεται το κτήριο της τράπεζας με τον εφαπτόμενο πύργο. Άποψη από την εσωτερική αυλή.

The monastery of the Transfiguration of the Savior, known as Andromonastiro, is located in Messenia prefecture, in the south part of the Peloponnese, Greece. It’s been a long time that the complex was an active monastery, remaining for many years completely abandoned and ruined. Facing the monastery as a monument, it was the best for it, because the architects and the masons who worked for its restoration, found the ruined buildings in an authentic condition, without newer additions. At the same time, this condition allow them to detect all of the older phases of the buildings, representing finally the architectural history of the complex.

The main gate of Andromonastiro.

Η κυρίως πύλη του συγκροτήματος

There are not any written mentions for the time that the monastery began, but according to the oral tradition, Andromonastiro was founded by the Byzantine emperor Andronikos II Palaiologos (1282-1328). Regardless this tradition, and according to the architectural and morphological elements, perhaps, the original core of the complex really belongs in the 13^th Century. The Turkish conquest of the Peloponnese, at the middle of the 15^th Century, possibly contributed to the dissolution and subsequent ravage of the monastery. In 1612 the building complex underwent an extensive restoration. The information for this building program is provided by a sigillion, issued by Patriarch Neophytos II of Constantinople. Some additional information for the second architectural phase is provided by an inscription, referring to the date 1753. In 1770, during the Orlov Revolt, the monastery suffered extensive damages, entering in a period of serious decline. It became property of the famous monastery of Saint Catherine on Mount Sinai, but in 1929 was sold to a private individual who granted it to the neighboring Voulcano monastery. Andromonastiro also belonged to the Voulcano monastery after the renovation of 1612. The last additions in the complex can be dated in the 19^th Century. Today the monastery is not active, but it has been restored and even though it is still an annex of the nearby Voulcano monastery, can be visited as a cultural site.

Andromonastiro, total view of the north wing of the enclosure. On the left, the refectory and the added tower are discerned.

Ανδρομονάστηρο, γενική άποψη της βόρειας πτέρυγας του περιβόλου. Στα αριστερά διακρίνεται η τράπεζα με τον βόρειο πύργο του συγκροτήματος.

Andromonastiro is an extended building complex, with a particularly interesting and complicated defense system, reminding to the visitors of a real medieval castle. It was built in an irregular four-sided ground plan. The fortified enclosure consists of building wings, the Katholikon that is the main church, two defensive towers, and parts of walls. On the north side we can find the refectory of the monastery and the adjacent tower, the bakery, and a two-storey multi-purpose building, as well as the covered passage of the main gate which give access to the inner yard of the complex. On the west side there is one more two-storey wing with storage rooms, wine press, stables and on the upper floor cells for the monks. On the south end of this wing, a three-storey projected tower dominates the complex. Once, this tower housed the abbot’s quarters. The east side is just walled, as well as the south, except for a small part that is incorporated into the masonry of the main church’s extension.

The Katholikon (13^th Century), west view.

Το Καθολικό (13^ος αι), άποψη από τα δυτικά.

The Katholikon is situated close the southeast corner of the enclosure. Originally, it might be an independent construction, but after its extension with additional parts on the south, west and north sides, it is standing attached to the south side of the enclosure. The original core is a large four column, cross in square domed church of the semi-complex variant, with narthex. It was built above the most important spring of the area with drinkable water. The church can be dated in the 13^th Century, belonging to the first building phase of the complex.

The refectory (begun in the 13^th C) and the north tower (18^th C) of the complex. The whole structure is standing very close to the, earlier built, Byzantine mansions of Mystras and to some, fortified residences, built in the same period, in the northern Peloponnese, as well as in Mani.

Τράπεζα (αρχική κατασκευή 13^ος αι) και βόρειος πύργος (18^ος αι). Το σύνολο στέκεται πολύ κοντά σε ορισμένα, πρωιμότερα, βυζαντινά αρχοντικά στον Μυστρά, αλλά και σε σχεδόν σύγχρονες οχυρές κατοικίες στην βορειότερη Πελοπόννησο και στη Μάνη. 

The most imposing part of the complex is perhaps the three-storey building with the adjacent tower on the north side. The rectangular building is considered as the place which housed the refectory of the monastery, belonging to the original core of the complex. The initial construction was two-storey, and can be dated in the 13^th to 14^th Century. During the second phase, the edge of the roof was converted into a battlemented parapet, while in the 17^th Century one more storey was added. The adjacent four-storey tower can be dated in the first half of the 18^th Century. When the tower was added, the access to the refectory changed and the door on the south side of it was opened. On the arch of this door we can read “July 1726” as an engraving. The whole structure is standing very close to the, earlier built, Byzantine mansions of Mystras and to some fortified residences, built in the same period in the northern Peloponnese, as well as in Mani.

Andromonastiro, southwest external view, in the middle the great tower (18^th C) is discerned, as well as the Katholikon and on the left one of the ground-floor lookout rooms.

Ανδρομονάστηρο, γενική άποψη από τα νοτιοδυτικά. Στο μέσο διακρίνεται ο μεγάλος πύργος (18^ος αι), δεξιά το Καθολικό και αριστερά ένα από τα εξαρτήματα, εν είδη «πολεμικού κλουβιού», του ιδιαίτερα ενδιαφέροντος αμυντικού συστήματος της μονής.

The northwest wing was originally built, the most likely, in the 17^th Century, but in the 18^th Century was renovated. One more storey and some assistant rooms was added, as well as the strong three-storey tower, serving as the keep of the complex. It was built as a projected from the enclosure structure, so as to have the advantage to be connected with the adjacent wing while simultaneously the tower was an independent fortress with its individual fortification. We have to not forget that towers like this, were the last shelters of the inhabitants of the complex in case of invasion.

The defense system of the complex was completed by small ground-floor lookout rooms with shot-slits, placed at the corners of the enclosure and close the main gate at neuralgic spots. These places can be characterized as ground-floor bartizans.

The high quality restoration work in the monastic complex finished in December 2015 offering to all of us a real jewel of the traditional, monastic, and defensive architecture, as it was presented from the 13^th to the 18^th Century in the Peloponnese. A real jewel not only for the prefecture but for the whole country.

Andromonastiro is really worth a visit.

Refectory, the original phase of the building is dated in the 13^th Century. We can discern the traces of the older phases of the construction.

Τράπεζα, η αρχική φάση του κτηρίου χρονολογείται στον 13^ο αιώνα. Διακρίνονται στην τοιχοποιία τα ίχνη των παλαιότερων φάσεων.

Aerial view of the Katholikon, taken from the north tower.

Καθολικό, άποψη από τον βόρειο πύργο της μονής.

Katholikon, the internal space, preserving parts of wall paintings are also discerned.

Καθολικό, άποψη του εσωτερικού χώρου, διακρίνονται τμήματα τοιχογραφιών.

Katholikon, the opus sectile floor pavement of the narthex.

Καθολικό, το μαρμαροθέτημα στο δάπεδο του νάρθηκα.

The spring under the Katholikon.

Η πηγή πάνω στην οποία χτίστηκε το καθολικό.

Το μοναστήρι της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος, περισσότερο γνωστό ως Ανδρομονάστηρο, βρίσκεται στο νομό Μεσσηνίας, στην Πελοπόννησο. Το συγκρότημα ήταν από δεκαετίες εκγαταλειμμένο και τα κτήρια είχαν ερειπωθεί. Αντιμετωπίζοντας, όμως, το μοναστήρι ως μνημείο, πιθανώς αυτό ήταν το καλύτερο που του συνέβη, καθώς οι αρχιτέκτονες, αρχαιολόγοι και μάστορες που έφεραν εις πέρας την αναστύλωση και αποκατάστασή του, βρήκαν τα κτήρια σε αυθεντική κατάσταση χωρίς νεότερες επεμβάσεις. Ταυτόχρονα αυτή η εγκατάληψη τους επέτρεψε να ανιχνεύσουν ευκολότερα τις παλαιότερες κτηριακές φάσεις, αναπαριστώντας τελικά την αρχιτεκτονική ιστορία του συγκροτήματος.

Katholikon, wall paintings on the east cross-arm of the roof.

Καθολικό, τοιχογραφίες από την ανατολική κεραία του σταυρού της στέγης.

Παρά το ότι δεν υπάρχουν γραπτές αναφορές για την χρονολογία ίδρυσης του Ανδρομονάστηρου, η παράδοση το θέλει ίδρυμα του βυζαντινού αυτοκράτορα Ανδρόνικου Β΄ Παλαιολόγου (1282-1328). Ανεξάρτητα όμως από την παράδοση και βάσει αρχιτεκτονικών και μορφολογικών στοιχείων, πράγματι η πρώτη φάση του συγκροτήματος θα μπορούσε να χρονολογηθεί στον 13^ο αιώνα. Η τουρκική κατάκτηση της Πελοποννήσου στα μέσα του 15^ου αιώνα πιθανώς προκάλεσε την διάλυση και ερήμωση της μονής. Το συγκρότημα αποκαθίσταται το 1612, μετά από εκτεταμένο πρόγραμμα εργασιών, πληροφορία που αντλούμε από σιγίλιο του πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως, Νεόφυτου Β΄. Η επόμενη κτηριακή φάση της μονής πρέπει να τοποθετηθεί στο 1753, βάσει κτητορικής επιγραφής που ήταν εντοιχισμένη στη δυτική πτέρυγα. Το 1770, κατά τα Ορλωφικά, το μοναστήρι υπέστη εκτεταμένες ζημιές και φαίνεται να πέφτει σε περίοδο σοβαρής παρακμής. Γίνεται μετόχι της μονής Αγίας Αικατερίνης Σινά, αλλά το 1929 πωλείται σε ιδιώτη, ο οποίος το παραχωρεί στη γειτονική μονή Βουλκάνου, στην οποία άλλωστε ανήκε και παλαιότερα, από το 1612. Οι τελευταίες προσθήκες χρονολογούνται στον 19^ο αιώνα. Το μοναστήρι σήμερα δεν είναι ενεργό, αλλά είναι επισκέψιμο ως μνημείο.

The southwest tower (18^th Century), serving as keep. A completely projected tower with individual fortification.

Ο νοτιοδυτικός πύργος (18^ος αι), ουσιαστικά ο ακρόπυργος του οχυρού συγκροτήματος. Σε πλήρη προβολή σε σχέση με τον περίβολο, είχε τη δυνατότητα απομόνωσης ώστε να λειτουργήσει ως ξεχωριστό οχύρωμα.

Πρόκειται για ένα εκτεταμένο κτηριακό συγκρότημα, κάτοψης ακανόνιστου τετράπλευρου, με ένα ιδιαιτέρως ενδιαφέρον και πολύπλοκο αμυντικό σύστημα που θυμίζει μεσαιωνικό κάστρο. Ο οχυρός περίβολος αποτελείται από κτηριακές πτέρυγες, το καθολικό, δύο αμυντικούς πύργους και τμήματα τειχών. Η βόρεια πτέρυγα περιλαμβάνει την τράπεζα, τον εφαπτόμενο σε αυτή πύργο, το μαγκιπείο και ένα διώροφο δαιδαλώδες κτήριο, κάτω από οποίο περνά το διαβατικό της κυρίως πύλης. Στη δυτική πτέρυγα βρίσκουμε ένα ακόμα διώροφο κτίσμα, το οποίο περιλαμβάνει αποθηκευτικούς χώρους, στάβλους, πατητήρι και στο άνω επίπεδο χώρους ενδιαίτησης των μοναχών. Στη νότια άκρη της πτέρυγας δεσπόζει τριώροφος πύργος που κάποτε στέγαζε το ηγουμενείο. Η ανατολική και νότια πλευρά του περιβόλου αποτελούνται από ανεξάρτητο τείχος, εκτός από ένα μικρό τμήμα της νότιας που ενσωματώνεται στην επέκταση του καθολικού.

Το καθολικό υψώνεται κοντά στην νοτιοανατολική γωνία του περιβόλου και αρχικά φαίνεται ότι ήταν μία ανεξάρτητη κατασκευή. Όμως το νότιο τμήμα της μεταγενέστερης επέκτασής του ενσωμάτωσε μερικώς το εξωτερικό τείχος. Ο αρχικός πυρήνας είναι ένας ευρύχωρος τετρακιόνιος, σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός με τρούλο και νάρθηκα, της παραλλαγής του ημισύνθετου τετρακιόνιου. Χτίστηκε πάνω από πηγή, η οποία θεωρείται η σπουδαιότερη με πόσιμο νερό της περιοχής. Το μνημείο μπορεί να χρονολογηθεί στο 13^ο αιώνα, ανήκοντας στην αρχική φάση του συγκροτήματος.

Το πιο εντυπωσιακό όμως τμήμα του Ανδρομονάστηρου είναι πιθανώς το τριώροφο κτήριο με τον εφαπτόμενο τετράγωνο πύργο στη βόρεια πτέρυγα. Το μακρόστενο κτήριο θεωρείται ότι στέγαζε την τράπεζα της μονής και αποτελούσε μέρος της πρώτης περιόδου αυτού. Πρόκειται για κτήριο αρχικά δύο στάθμεων που μπορεί να χρονολογηθεί στον 13^ο ή 14^ο αιώνα. Κατά τη δεύτερη φάση η στέγη τροποποιείται και αποκτά οχυρό στηθαίο με επάλξεις, ενώ τον 17^ο αιώνα ένας ακόμα όροφος προστίθεται. Ο εφαπτόμενος τετραώροφος πύργος μπορεί να χρονολογηθεί στο πρώτο μισό του 18^ου αιώνα, περίοδο που πιθανώς λόγω της κτίσης αυτού άλλαξε ο τρόπος πρόσβασης στο εσωτερικό του μεγάλου κτηρίου, με την είσοδο να μεταφέρεται στη νότια πλευρά. Στο τόξο αυτής της θύρας υπάρχει ακιδογράφημα που αναφέρει την ημερομηνία «Ιούλιος 1726». Η συνολική κατασκευή στέκεται πολύ κοντά στα, πρωιμότερα βέβαια, βυζαντινά αρχοντικά του Μυστρά και σε ορισμένες, ακόμα και σχεδόν σύγχρονες, πυργοκατοικίες της βορειότερης Πελοποννήσου, αλλά και της Μάνης.

The square north tower (18^th Century) of the complex, built attached to the refectory.

Ο τετραγωνικής διατομής βόρειος πύργος (18^ος αι) του συγκροτήματος, χτισμένος σε επαφή στο κτήριο της τράπεζας. 

Η βορειοδυτική πτέρυγα φαίνεται να ανήκει στον 17^ο αιώνα, αλλά να έχει ανακαινιστεί κατά τον 18^ο αιώνα, περίοδος που προστέθηκαν βοηθητικοί χώροι, αλλά και ο εντυπωσιακός ακρόπυργος της μονής. Ο ακρόπυργος είναι χτισμένος σε πλήρη προβολή σε σχέση με τον περίβολο, έχοντας έτσι τη δυνατότητα ελέγχου της εξωτερικής όψης του τείχους, ενώ δύναται να απομονωθεί, λειτουργώντας ως αυτόνομο οχύρωμα, ανεξάρτητο από το υπόλοιπο συγκρότημα, με δικό του σύστημα οχύρωσης. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι παρόμοια κτήρια ήταν το τελευταίο καταφύγιο των ενοίκων του οχυρώματος σε περίπτωση εισβολής στον περίβολο.

Το αμυντικό σύστημα του συγκροτήματος συμπληρώνεται από στενούς ισόγειους χώρους επόπτευσης με πολεμίστρες, τοποθετημένους κοντά στις γωνίες του περιβόλου και κοντά στην κύρια είσοδο, σε νευραλγικά σημεία. Οι κατασκευές αυτές θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως ισόγεια «πολεμικά κλουβιά».

Northwest wing, view of the inner yard.

Βορειοδυτική πτέρυγα του περιβόλου, άποψη από την αυλή.

Η εξαιρετική αποκατάσταση του μοναστικού συγκροτήματος ολοκληρώθηκε τον Δεκέμβριο του 2015, παραδίδοντάς μας ένα αληθινό κόσμημα της παραδοσιακής, μοναστικής αλλά και οχυρωματικής αρχιτεκτονικής, όπως αυτή διαμορφώθηκε από τον 13^ο ως τον 18^ο αιώνα στην Πελοπόννησο. Ένα αληθινό κόσμημα, όχι μόνο για τη Μεσσηνία, αλλά και για ολόκληρη τη χώρα. Πραγματικά αξίζει την επίσκεψη.

Andromonastiro, ground plan: I Katholikon (13^th C), II refectory (13^th C), III north tower (18^th C), IV north wing (17^th C), V west wing (17^th C), VI southwest tower (18^th C).

Ανδρομονάστηρο, κάτοψη κτηριακού συγκροτήματος (από ενημερωτική πινακίδα στον περίβολο του μνημείου): Ι Καθολικό (13^ος αι), ΙΙ τράπεζα (13^ος αι), ΙΙΙ βόρειος πύργος (18^ος αι), IV βόρεια πτέρυγα (17^ος αι), V δυτική πτέρυγα (17^ος αι), VI νοτιοδυτικός πύργος (18^ος αι).