Πήλιο, ένας χειμερινός προορισμός για όλες τις εποχές

κείμενο - φωτογραφίες: Μπάμπης Παυλόπουλος, iconstravel photography

γλώσσα: Ελληνικά

Η πρώτη επίσκεψή μας στο Πήλιο ήταν πριν από πολλά χρόνια. Ήταν τα χρόνια που η φήμη του άρχισε και φούντωνε, αλλά ελάχιστοι βέβαια ήξεραν περί τίνος ακριβώς πρόκειται. Απλά ήταν ένας «in» προορισμός. Άλλωστε, διέθετε χιονοδρομικό κέντρο, καθώς όλοι σε αυτή τη χώρα μεγαλώσαμε με τα μπατόν στο χέρι και πάνω σε χιονοπέδιλα. Ναι, ήταν η αρχή εκείνης της εποχής που Παρασκευή απόγευμα και Κυριακή βράδυ τα αυτοκίνητα στην Εθνική Οδό με τα χιονοπέδιλα στη σχάρα ήταν σαφώς περισσότερα από εκείνα που δεν είχαν. «Καλά, χωρίς χιονοπέδιλα που είχατε πάει» ήταν το ύφος των επιβαινόντων σε αυτά ή στην καλύτερη περίπτωση «ελπίζουμε να βλέπετε ότι είχαμε πάει για σκί»! Εννοείται ότι δεν ήταν λίγοι και εκείνοι που είχαν βρει ένα νέο σπόρ, το οποίο πραγματικά τους γέμιζε και δεν έβλεπαν την ώρα να ξημερώσει Σάββατο, ώστε να βρεθούν όσο πιο νωρίς γινόταν στη χιονοπίστα, χωρίς βέβαια να ξεχνάμε και όσους ήδη ασχολούνταν με το σπορ από χρόνια. Α, ήταν και η εποχή που δεν είχαμε «Σουβ» (SUV) οχήματα, ούτε καν αλυσίδες στο χώρο αποσκευών και όταν ή διαδρομή προς τα χιονοδρομικά κέντρα είχε πάγο ή άρχιζε να χιονίζει και ο καιρός έκλεινε... καλύτερα να ήσουν μακριά. Αλλά πολύ μακριά!

Μακρυνίτσα, η πλατεία και ο ναός του Αγίου Ιωάννη (1806)

Επίσης ήταν ο καιρός που ήταν πολύ «in» να διανυκτερεύσεις σε παραδοσιακό ξενώνα. Βέβαια ήταν επίσης και η εποχή που οι παραδοσιακοί ξενώνες ήταν παραδοσιακοί ξενώνες και το Πήλιο ήταν γεμάτο από τέτοιους. Ε, τα επόμενα χρόνια θέλαμε και τζακούζι, εκτός όλων των άλλων, κάτι που οι παραδοσιακοί ξενώνες δεν διέθεταν, όπως βέβαια και όλα τα υπόλοιπα.

Πορταριά, δύο από τα σωζόμενα αιγυπτιώτικα αρχοντικά. 

Πιθανώς όμως αυτοί οι παραδοσιακοί ξενώνες ήταν το κλειδί στο Πήλιο. Πιθανώς μάλιστα ήταν μία από τις ελάχιστες φορές που το κράτος κατάφερε να λειτουργήσει όπως αρμόζει σε μία σύγχρονη πολιτεία. Πήγε που λέτε αυτό το κράτος στο Πήλιο στα μέσα της δεκαετίας του 70 και κατέγραψε όλα τα παλαιά αρχοντικά που σάπιζαν ως αποθήκες για μήλα. Μετά έστρωσε τον…, ξέρετε ποιόν, κάτω και εκπόνησε ένα σχέδιο διάσωσης της μοναδικής αρχιτεκτονικής κληρονομιάς που υπήρχε εκεί. Αποκατέστησε υποδειγματικά τα αρχοντικά και όχι μόνο, τα κράτησε για είκοσι περίπου χρόνια, τα δούλεψε ως ξενώνες μέσω ΕΟΤ για να πάρει τα χρήματα πίσω ή τουλάχιστον ένα μέρος και μετά τα απέδωσε πίσω στους ιδιοκτήτες τους για να συνεχίσουν όπως εκείνοι ήθελαν. Μπορούσαν να τα κρατήσουν ως ξενώνες, ως κατοικίες ή να τα πουλήσουν, αλλά δεν μπορούσαν να ξεκρεμάσουν ούτε ένα κάδρο χωρίς την άδεια της αρμόδιας υπηρεσίας, καθώς είχαν χαρακτηριστεί νεότερα μνημεία. Έτσι το Πήλιο κατάφερε σήμερα να διασώζει πιθανώς τα μεγαλύτερα σύνολα αστικής βαλκανικής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής στη χώρα μας.

Απόγευμα στα κλαντερίμια της Μακρυνίτσας

Τα χρόνια λοιπόν πέρασαν, το χιονοδρομικό κέντρο και τα αρχοντικά γέμισαν κόσμο, τα Σαββατοκύριακα ήταν δύσκολο ακόμα και να οδηγήσεις στο δρόμο από Βόλο ως Πορταριά, μην πούμε καλύτερα τι γινόταν σε εκείνο το έρμο πάρκινγκ της Μακρυνίτσας και το χρήμα άρχισε να ρέει άφθονο. Όμως, σε κάποιους δεν έφθανε. Έτσι οι τιμές πήραν γρήγορα την ανηφόρα, χάθηκαν στην ομίχλη που συχνά έχει στις Αγριόλευκες (η κορυφή του χιονοδρομικού) και μετά από ένα σημείο δεν ήξεραν τι ζητούσαν. Μπροστά μας, ιδιοκτήτρια ενός μικρού αρχοντικού στη Μακρυνίτσα ζήτησε για τριήμερο, νομίζω Καθαρά Δευτέρα, 52.000 δραχμές τη βραδιά, για όποιον θυμάται τι αξία είχαν τα χιλιάρικα. Η αλήθεια είναι ότι τα πήραν για λίγο καιρό ακόμα. Και μετά ήρθαν οι μέλισσες. Στις πολύ ακριβές τιμές των καταλυμάτων προστέθηκαν εκείνες των προϊόντων που πουλούσαν και βέβαια των υπόλοιπων υπηρεσιών, όπως βέβαια και το γεγονός ότι το Πήλιο ποτέ δεν φημιζόταν για το καλό του φαγητό. Άλλωστε μπορεί να ήταν και η χειρότερη εποχή για τις ταβέρνες στους χειμερινούς προορισμούς. Από την άλλη πλευρά, νέοι προορισμοί άνοιξαν και η πίττα άρχισε να μοιράζεται, ενώ η οικονομική κρίση που μας έφεραν για τους δικούς τους λόγους μερικά κοπρόσκυλα, εγχώρια, ευρωπαϊκά και διεθνή, την οποία εμείς ανεχθήκαμε, μας θύμισε ότι το σκί δεν είναι και ιδιαίτερα σημαντικό στη ζωή μας, μία χαρά θα ζήσουμε και χωρίς αυτό. Το κακό βέβαια, χωρίς να είναι το μόνο, ήταν ότι μαζί με τα ξερά κάηκαν και τα χλωρά, όπως συμβαίνει πάντα, άλλωστε.

Κάπου εκεί και κάπως έτσι άρχισε η φθίνουσα πορεία για το Πήλιο. Ο τόπος όμως δεν έχασε την ομορφιά του. Μπορεί να έχασε μεγάλο μέρος των επισκεπτών, μπορεί ορισμένα από τα αποκατεστημένα αρχοντικά να ερείπωσαν πάλι, αλλά παραμένει ένα από τα πιο ενδιαφέροντα μέρη που μπορεί κανείς να επισκεφθεί στην Ελλάδα. Άλλωστε, οι τιμές είναι λογικές πιά στα περισσότερα καταλύματα και το φαγητό έχει πραγματικά αναβαθμιστεί, αφού νέοι άνθρωποι εισήλθαν στο χώρο.

Τα φθινοπωρινά απογεύματα είναι μαγευτικά στη Μακρυνίτσα

Μακρυνίτσα, ο οικισμός έχει θέα στον Παγασητικό κόλπο και στη πόλη του Βόλου

Το όρος Πήλιο (γιατί για ένα βουνό μιλάμε) καταλαμβάνει το μπράτσο της Μαγνησίας, δημιουργώντας την πιο όμορφη αγκαλιά για την πόλη του Βόλου. Μάλιστα ορισμένα χωριά διακρίνονται και από την Εθνική Οδό, πηγαίνοντας για Θεσσαλονίκη. Τα τελευταία χρόνια για να ανέβεις στο βουνό δεν χρειάζεται να περάσεις μέσα από το Βόλο, αφού έχει κατασκευαστεί νέος δρόμος, κάτι σαν περιφερειακός για την πόλη, ο οποίος δίνει εύκολη πρόσβαση. Κύρια είσοδος από την Εθνική Οδό είναι το Βελεστίνο πιά.

Ανεβαίνοντας στο Πήλιο από τον Βόλο το πρώτο χωριό που θα συναντήσει κάποιος είναι η Πορταριά, το λέει και το όνομά της, αν και αυτό προέρχεται από την Παναγία την Πορταρέα, ναΰδριο του 16^ου αιώνα. Βέβαια αν έχετε μέσα σας το μικρόβιο της εξερεύνησης ψάξτε πριν την Πορταριά την πινακίδα που δείχνει αριστερά προς Ανακασιά. Εκτός από το μουσείο του Θεόφιλου, δηλαδή το αρχοντικό Χατζηαναστάση ή οικία Κοντού, η ζωγραφική διακόσμηση του οποίου έγινε από τον μεγάλο λαϊκό ζωγράφο το 1912, θα ανακαλύψετε και μερικές παραδοσιακές οικίες και κάποιες γραφικές γωνίες.

Πιθανώς το Φθινόπωρο είναι η καλύτερη εποχή να επισκεφθεί κανείς το Πήλιο

Η Πορταριά είναι ένα μεγάλος οικισμός και κάτι σαν κέντρο της περιοχής. Δυστυχώς δεν διασώζει τον αρχιτεκτονικό της πλούτο, καθώς χτυπήθηκε άσχημα από το σεισμό του 1955, αν και είχαν φροντίσει νωρίτερα οι Γερμανοί για αυτό, όταν έκαψαν το χωριό. Σώζονται λίγα από τα παλιά αρχοντικά, αλλά καταφέρνει να διατηρεί μία αξιοπρέπεια. Πολλά από τα νεότερα κτήρια που χτίστηκαν ακολούθησαν με έναν τρόπο τη μορφή των παλαιότερων, έτσι ο οικισμός δίνει μέχρι ένα σημείο την εντύπωση του συνόλου, έστω και ψεύτικου. Ο δρόμος περνάει μέσα από τον οικισμό έτσι το δίκτυο με τα καλντερίμια έχει καταστραφεί σε μεγάλο ποσοστό. Όμως είναι ένα ευχάριστο μέρος που δεν προσβάλει τον επισκέπτη. Υπάρχουν πολλοί ξενώνες, οι περισσότεροι καλαίσθητοι, ορισμένοι μάλιστα στεγάζονται σε παλιά αρχοντικά, αρκετές ταβέρνες για όλα τα γούστα, καθώς και μερικά καφέ. Πάνω στον κεντρικό δρόμο ο επισκέπτης θα βρει καταστήματα με σουβενίρ και τοπικά προϊόντα, όπως βότανα, γλυκά του κουταλιού και μήλα όταν είναι η εποχή τους. Επίσης μπορεί κάποιος να επισκεφθεί το ιστορικό και λαογραφικό μουσείο που στεγάζεται σε ένα Αιγυπτιώτικου τύπου αρχοντικό, μόλις στρίψεις για Μακρυνίτσα.

Το αρχοντικό Βατσαρέα  στη Μακρυνίτσα στεγάζει ένα καλαίσθητο καφέ

Καλντερίμι στη Μακρυνίτσα

Ο δρόμος που διασχίζει την Πορταριά συνεχίζει για το χιονοδρομικό κέντρο. Στο μέσο περίπου του οικισμού, στα αριστερά φεύγει ο δρόμος για την Μακρυνίτσα, προφανώς ένα από τα πιο όμορφα χωριά της Ελλάδας. Η απόσταση είναι πολύ μικρή. Μόλις μετά από περίπου τρία χλμ συναντάμε έναν ανοιχτό χώρο με πλατάνια, το πάρκινγκ του οικισμού, καθώς εσωτερικά αυτού δεν κινούνται αυτοκίνητα. Όταν υπάρχει πολύ κόσμος, π.χ. Σάββατο ή Κυριακή πρωί που ανεβαίνουν τα πούλμαν από τα τουριστικά γραφεία, ο συνωστισμός είναι μεγάλος, το πάρκινγκ πρόβλημα και ακόμα και να στρίψεις για να φύγεις καμιά φορά δεν είναι τόσο εύκολο όσο ακούγεται, αν και ο κόσμος συγκριτικά με παλαιότερες εποχές είναι πολύ λιγότερος. Η Μακρυνίτσα έχει χαρακτηριστεί «παραδοσιακός οικισμός Α΄ ζώνης» λόγω του αρχιτεκτονικού πλούτου που διασώζει. Πλούτος που αποτελείται από παλιά αρχοντικά, αυθεντικό πολεοδομικό ιστό με καλντερίμια, πλατείες που συναγωνίζονται τα καλύτερα θεατρικά σκηνικά -καλά αυτό είναι ή ήταν χαρακτηριστικό για όλα τα χωριά του Πηλίου- καθώς και μικρότερες παραδοσιακές οικίες. Περπατήστε στο κεντρικό καλντερίμι με θέα προς τον Παγασητικό κόλπο και την πόλη του Βόλου -εμάς δεν μας αρέσει, αλλά όλοι λένε ότι είναι θαυμάσια- κάντε μία στάση στην κεντρική πλατεία με την βρύση με τα υπέροχα λιθανάγλυφα και το ναό του Αγίου Ιωάννη (1806) και ήδη έχετε την εικόνα του οικισμού. Αν τώρα θέλετε κάτι παραπάνω, από το κεντρικό καλντερίμι στρίψτε δεξιά και αναζητήστε την πλατεία της Παναγίας με την ξεχωριστή είσοδο κάτω από το σπίτι του Δεσπότη, η οποία θυμίζει μοναστήρι και βέβαια… θεατρικό σκηνικό. Μετά την κεντρική πλατεία συνεχίστε ως το αρχοντικό Βατσαρέα, τώρα art café, και το εγκαταλειμμένο αρχοντικό Μουσλή, ενώ αν σας αρέσει το περπάτημα πάρτε από την πλατεία το κατηφορικό καλντερίμι που θα σας οδηγήσει στην χαμηλότερη συνοικία του οικισμού, την Κουκουράβα. Η Κουκουράβα βέβαια βρίσκεται μάλλον πιο κοντά στο Βόλο παρά στην κεντρική πλατεία. Τι, τυχαία τη λένε Μακρυνίτσα νομίζετε; Το καλντερίμι αυτό διασχίζει ολόκληρο τον οικισμό εμφανίζοντας υψομετρική διαφορά κάποιων εκατοντάδων μέτρων. Άρα, εκτός από την απόσταση, μεγάλη είναι και η ανηφόρα γυρίζοντας, αλλά είναι πολύ όμορφο, καθώς συνδυάζει πεζοπορία και αρχιτεκτονική, κάτι σπάνιο. Οι ξενώνες στην Μακρυνίτσα δεν είναι τόσοι πολλοί, εκτός βέβαια του γεγονότος ότι το κουβάλημα των αποσκευών είναι κάτι που πρέπει να σκεφτεί κάποιος πριν κάνει την κράτηση. Υπάρχουν ταβέρνες, μέρη για να απολαύσεις ένα καφέ στο ηλιοβασίλεμα και καταστήματα με σουβενίρ.

Στη Μακρυνίτσα υπάρχουν δύο μουσεία, το βυζαντινό που στεγάζεται σε ένα από τα λίγα σύγχρονα και άσχημα κτήρια του οικισμού σχεδόν πάνω στην πλατεία και το μουσείο λαϊκής τέχνης που στεγάζεται στο υπέροχο αρχοντικό Τοπάλη, κάτω από την πλατεία. Αν πάτε στο δεύτερο, ψάξτε για τον εξέχον αμυντικό πυργίσκο με τις πολεμίστρες, στο ύψος της ανώτερης στάθμης του αρχοντικού. Αποτελεί μία ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια.

Ανεβαίνοντας για Χάνια

Επιστροφή στην Πορταριά και οδηγούμε στο δρόμο προς Χάνια. Η διαδρομή κινείται στην πλαγιά του βουνού με θέα στον Παγασητικό κόλπο. Τα Χάνια είναι μία τοποθεσία με μερικά καταλύματα κεντροευρωπαϊκού τύπου, οκ θα ήθελαν να είναι τέτοια και αρκετές ταβέρνες. Δεν μπορεί να πει κανείς ότι είναι άσχημα, αλλά κατά την ταπεινή μας άποψη θα έπρεπε τα πάντα εκεί να είναι μερικές χιλιάδες φορές πιο όμορφα και περιποιημένα. Λίγο μετά βρίσκεται το χιονοδρομικό κέντρο. Το «σαλέ», αχ και να ξέραμε τι ονομάζεται  «σαλέ» που το προφέρουμε με τέτοιο στόμφο, είναι συνήθως ανοιχτό τα ΣΚ και εκτός χειμερινής περιόδου. Η θέα είναι πραγματικά εντυπωσιακή από τη θέση αυτή. Επίσης εντυπωσιακό είναι ότι στο Πήλιο μπορεί να κάνεις σκι και στα πόδια σου να είναι η θάλασσα, τόσο πολύ όμως που να πιστέψεις ότι αν φύγεις για κάποιο λόγο από την πίστα, θα βρεθείς… στη θάλασσα!

Η διαδρομή για Αγριόλευκες, η κορυφή του χιονοδρομικού κέντρου

Η γύρω περιοχή βέβαια είναι πανέμορφη. Η φύση στην κυριολεξία οργιάζει, εμφανίζοντας διαφορετική εικόνα κάθε εποχή. Το χειμώνα χιονισμένα όλα, το φθινόπωρο όλα τα χρώματα της φύσης, την άνοιξη όλα πράσινα και τις καλοκαιρινές βραδιές ...χειμώνας.

Στο σημείο αυτό ο δρόμος κατηφορίζει προς την πλευρά που το βουνό βλέπει στο Αιγαίο. Υπάρχουν δύο δρόμοι, ένας προς Ζαγορά και ένας προς Κισσό. Ο δεύτερος είναι κλειστός το χειμώνα καθώς αποτελεί μέρος μίας από τις πίστες του χιονοδρομικού. Πραγματικά, μπορεί και να είναι παγκόσμια πρωτοτυπία ή τουλάχιστον δεν το έχουμε ξανασυναντήσει. Το βουνό παραμένει όμορφο σε ολόκληρη τη διαδρομή προς τη θάλασσα, νερά τρέχουν παντού από το Φθινόπωρο και μετά, ενώ η βλάστηση σε μερικά σημεία είναι αδιαπέραστη ακόμα και από τις ακτίνες του ήλιου. Όταν βέβαια αυτός φαίνεται, καθώς το Πήλιο έχει συχνά ομίχλη, προφανώς από την υγρασία του Αιγαίου. Άλλωστε το Αιγαίο είναι και ο λόγος που όταν ένα κύμα κακοκαιρίας έρχεται από τα βορειοανατολικά, χτυπά το βουνό άσχημα, αφού ενισχύεται πάνω από το αρχιπέλαγος και είναι το Πήλιο είναι το πρώτο εμπόδιο που συναντά.

Από το Φθινόπωρο και μετά τρέχουν παντού νερά μέσα σε μαγευτικά τοπία

Μετά από αρκετά χιλιόμετρα και πολλές στροφές γραφικής διαδρομής συναντάμε την διασταύρωση για Ζαγορά, αφού έχουμε πάρει το δρόμο που είναι ανοιχτός χειμώνα καλοκαίρι. Πάντως μην χάσετε αν είναι δυνατόν και τον άλλο δρόμο. Η διαδρομή είναι πραγματικά μοναδική.

Η Ζαγορά είναι ένα μεγάλο μέρος. Ο οικισμός αποτελείται από τέσσερις γειτονιές που θα συναντήσουμε διαδοχικά. Δυστυχώς οι τσιμεντοκατασκευές είναι πολλές χωρίς να διασώζει κάποιον αρχιτεκτονικό πλούτο και αν δεν σταματήσεις για να περπατήσεις μπορεί και να πιστέψεις ότι είναι ένα αδιάφορο μέρος. Όμως, δεν είναι. Υπάρχουν όμορφες πηλιορείτικου τύπου πλατείες και καλντερίμια για να κάνεις έναν ωραίο περίπατο, καθώς και ξενώνες. Μπορείτε να αναζητήσετε την πλατεία του Αγίου Γεωργίου στην ομώνυμη συνοικία και πιο πέρα το σχολείο του Ρήγα Φεραίου, του Άνθιμου Γαζή και του Γρηγόριου Κωνσταντά ή Ελληνομουσείο όπως είναι γνωστό, ένα μικρό οχυρό συγκρότημα πηλιορείτικής αρχιτεκτονικής των αρχών του 18^ου αιώνα, πιθανώς.

Ζαγορά, στη συνοικία του Αγίου Γεωργίου

Επιστροφή στη διασταύρωση και συνεχίζουμε για Τσαγκαράδα. Η Τσαγκαράδα δεν είναι ακριβώς χωριό, είναι περισσότερο αυτό που ονομάζουμε… σκορποχώρι. Ο οικισμός είναι οργανωμένος σε γειτονιές χτισμένες απλωτά, έτσι σε συνδυασμό με την οργιώδη βλάστηση είναι δύσκολο να εντοπίσεις την οργάνωση αυτή. Αλλά είναι ένα πραγματικά ευχάριστο μέρος. Τόσο κάτω από τη Ζαγορά, όσο και από τη Τσαγκαράδα υπάρχουν παραλίες και θερινά θέρετρα. Βγαίνοντας από τον οικισμό επισκεπτόμαστε το πέτρινο γεφύρι με το οξύκορφο τόξο, πέντε λεπτά περπάτημα σε κατηφορικό μονοπάτι, το οποίο βέβαια μετά είναι ανηφορικό, ενώ μετά τη βροχή ή την υγρασία γλιστράει από τα φύλλα πάνω στις πέτρες του καλντεριμιού, και συνεχίζουμε τον περιμετρικό δρόμο του βουνού προς Μηλιές.

Η διαδρομή δεν χάνει την γραφικότητά της καθώς κινείται σε καθαρά ορεινό τοπίο, παρά το γεγονός ότι η θάλασσα είναι τόσο κοντά, πριν βέβαια χωθεί στο εσωτερικό του βουνού, αφού οι Μηλιές βλέπουν και πάλι τον Παγασητικό κόλπο.

Το γεφύρι της Τσαγκαράδας με το οξύκορφο τόξο

Στις Μηλιές αξίζει να επισκεφτείτε τον παλιό σταθμό του τραίνου. Είναι ο επόμενος δρόμος από την κύρια διασταύρωση που οδηγεί στο εσωτερικό του οικισμού. Πρόκειται για τη γραμμή που ένωνε το χωριό και την γύρω περιοχή με τον Βόλο. Σήμερα βέβαια αποτελεί απλώς μία γραφική νότα και λειτουργεί ως αξιοθέατο.  Ωραίο τοπίο και αν πετύχετε και το τραίνο εκεί ακόμα καλύτερα. Η γραμμή λειτουργεί τους θερινούς μήνες και η διαδρομή σταματά στα Λεχώνια. Πίσω στη διαδρομή μας και ο δρόμος περνά μέσα από τις Μηλιές και συγκεκριμένα πίσω από την μεγάλη εκκλησία στην πλατεία του χωριού. Δεν είναι άσχημο μέρος, μπορεί κανείς να βρει ταβέρνες, μαγαζιά με σουβενίρ και καφέ, αλλά αυτή η «στενωσά» μας κάνει να θέλουμε να φύγουμε γρήγορα προς την Βυζίτσα και τις Πινακάτες.

Το αρχοντικό Κόντου (1792) στη Βυζίτσα, στεγάζει έναν από τους παραδοσιακούς ξενώνες του οικισμού

Βυζίτσα, από τα πιο όμορφα χωριά της Ελλάδας

Κατά τη γνώμη μας η Βυζίτσα είναι το πιο αρχοντικό χωρίο του Πηλίου. Είναι γενικά πιο ήσυχη από τη Μακρυνίτσα, ενώ επίσης διασώζει έναν τεράστιο πλούτο από την αρχιτεκτονική της κληρονομιά. Περπατήστε ως την κλασική πηλιορείτικη πλατεία με τα πλατάνια, και τις βρύσες και μετά απλά περιπλανηθείτε στα χορταριασμένα καλντερίμια κάτω από τα αρχοντικά των τελών του 18^ου αιώνα. Την ώρα του ηλιοβασιλέματος βάλτε στο κάδρο σας το σαχνισί από ένα αρχοντικό και γεμίστε το υπόλοιπο καρέ με τα απίθανα χρώματα του ουρανού. Στη Βυζίτσα υπάρχουν ταβέρνες και παραδοσιακοί ξενώνες που στεγάζονται στα αρχοντικά. Δυστυχώς και εδώ υπάρχει εγκατάλειψη, αφού ορισμένα από τα κτήρια που είχαν αποκατασταθεί, σήμερα αρχίζουν να ερειπώνονται. Αλλά ευτυχώς το μεγαλύτερο ποσοστό ακόμα κρατάει.

Η Βυζίτσα είναι γεμάτη παλιά αρχοντικά

Αρχοντικό Καραγιαννοπούλου (1791) στη Βυζίτσα

Το τέλος της διαδρομής για εμάς είναι πάντα οι Πινακάτες. Οι Πινακάτες είναι ένας ακόμα μοναδικός πηλιορείτικος οικισμός, όσο η Μακρυνίτσα και η Βυζίτσα. Διαθέτουν μία από τις πιο όμορφες πλατείες στην περιοχή, πολλά αρχοντικά και ένα διατηρημένο ιστό από καλντερίμια, στα οποία μπορεί κανείς να περπατά ευχάριστα για ώρα.  Ξενώνες υπάρχουν και στις Πινακάτες, αν και για κάποιους μαθαίνουμε ότι ανοίγουν και κλείνουν. Τώρα για ταβέρνες θα σας γελάσω, την τελευταία φορά δεν φθάσαμε εκεί. Στην πλατεία πάντως έχουμε κάνει μερικά από τα καλύτερα φαγητά στο Πήλιο και μάλιστα στις εποχές που αναφερθήκαμε στην αρχή του παρόντος.

Πινακάτες

Φυσικά το Πήλιο δεν είναι μόνο αυτά. Υπάρχουν πολύ περισσότερα πράγματα να ανακαλύψει κανείς. Απλά η προτεινόμενη διαδρομή περνά μέσα από τα πιο αντιπροσωπευτικά σημεία και χωριά της περιοχής. Φυσικά είναι αρκετά μεγάλη για να πραγματοποιηθεί μέσα σε μία ημέρα, άρα καλό θα ήταν να κοπεί τουλάχιστον στα δύο με οποίο τρόπο πιστεύει ο καθένας ότι βολεύεται.

Κατά τη γνώμη μας η καλύτερη εποχή να επισκεφθείς το Πήλιο, αν δεν θέλεις προβλήματα με το χιόνι, τα οποία αν δεν είναι κανείς συνηθισμένος μπορεί να γίνουν θεόρατα, είναι το τέλος του Φθινοπώρου. Λόγω των φυλλοβόλων δέντρων που καλύπτουν το βουνό, πλατάνια, οξιές και καστανιές τα χρώματα είναι απίστευτα, περιλαμβάνοντας ολόκληρη την παλέτα της φύσης. Επίσης, όταν τα καλντερίμια και οι δρόμοι στρώνονται με τα φύλλα που έχουν πέσει, τότε η μαγεία ολοκληρώνεται, όσο και να είναι επικίνδυνος ο συνδυασμός για να γλιστρήσεις. Από την άλλη ο φωτισμός είναι τόσο γλυκός ιδιαίτερα το απόγευμα, ενώ με λίγα σύννεφα στον ουρανό το ηλιοβασίλεμα είναι από τα καλύτερα. Φυσικά τα χιονισμένα τοπία του χειμώνα στις Αγριόλευκες έχουν τη δική τους ομορφιά, ειδικά αν σκεφθεί κανείς ότι κρέμονται πάνω από τη θάλασσα. 

Το πυργόσπιτο Κωνσταντινίδη στη Μακρυνίτσα. Θα το συναντήσουμε κατηφορίζοντας για Κουκουράβα

Πινακάτες, το αρχοντικό Ξηραδάκη

Για διαμονή θα προτείναμε την Πορταριά. Ειδικά αν πρόκειται να φθάσει κανείς στην περιοχή την Παρασκευή το βράδυ. Ο οικισμός έχει την ευκολότερη πρόσβαση, τις περισσότερες ευκολίες, ακόμα και φαρμακείο, διαθέτει τους περισσότερους ξενώνες, ενώ κατά κάποιο τρόπο είναι στη μέση.

Τέλος, ελάχιστες φορές προτείνουμε ξενώνες και ειδικά ταβέρνες για τα μέρη που επισκεπτόμαστε. Όμως αυτή τη φορά θα το κάνουμε έστω και ως απλή αναφορά.

Παραδοσιακός ξενώνας Althaia Mansion Hotel, Πορταριά.

Παραδοσιακός ξενώνας Αρχοντικό Καραγιαννοπούλου, Βυζίτσα.

Ταβέρνα Γαλήνη, Πορταριά

Οινομαγειρείο Το Κάρδαμο, Μακρυνίτσα

Ταβέρνα Το Μπαλκονάκι, Βυζίτσα

Να αφήνεις τη Βυζίτσα με την εικόνα αυτή, Κυριακή απόγευμα

Αν πάλι κάποιος θα ήθελε περισσότερες πληροφορίες για την παραδοσιακή αρχιτεκτονική στο Πήλιο, μπορεί να ψάξει στο παρόν την παλαιότερη δημοσίευση «Mt Pelion, one of the most complete surviving complex-sets  of the Urban Balkan Traditional Architecture»
https://iconstravel.blogspot.com/2019/04/mt-pelion-one-of-most-complete.html

Mt Pelion, one of the most complete surviving complex-sets of the Urban Balkan Traditional Architecture

Texts & images: Babis Pavlopoulos – iconstravel photography

Vyzitsa, Kontos mansion (1792). 

A typical example of the urban Balkan architecture as presented in Mt Pelion.

Pelion Mountain is located in central Greece. Actually it is an arm-peninsula projected into Aegean Sea. Even though it is not a very tall and big mountain, Pelion is a beautiful place with forests and rich flora, in which we can find a large number of traditional villages that some of which are listed as A zone Traditional Settlements. In fact, these villages manage to preserve one of the most complete surviving complex-sets of the urban Balkan traditional architecture.

Pinakates in autumn. Stone buildings covered by slate slabs.

The images that can be found in Pelion are amazing.

In Balkan Peninsula, especially after its consolidation under the Ottoman Empire, a common type of traditional architecture is presented as the mainstream. The only part that is probably excluded is the south of the Greek area, where a different type of architecture, a more simple and introverted type flourished, but without the main Balkan style being completely unknown. The roots of the urban Balkan architectural type can be detected in the secular Byzantine architecture, perhaps also in ancient Greek architecture*.

Ano Lechonia, Olympios tower-house. Originally built in rectangular ground plan, in 1860 a small wing was added. The upper storey was rebuilt without its original bold projections. Nevertheless, the tower preserves its character as an early defensive building. Perhaps start of the 18^th Century or earlier. 

The special characteristics of this Balkan traditional style that flourished from the 16^th Century until the 19^th Century, are the projected parts with the wooden skeletons and the soft masonries of the upper levels of the buildings, the repeating series of windows with skylights above, the wooden lace-like cornices of the roofs, the defensive features and the extroverted appearance. The projected parts are named “sachnisi”, a word with Persian origin that means the seat of Sachis, the Persian king. The term is referring to the often richly decorated internal spaces behind these projected structures.

Ano Lechonia, Kokoslis tower-house, a multi-storey building. The original bold projections have disappeared after the conversions of the end of the 19^th Century. An added half-round staircase turret also belongs to these conversions. Perhaps, at the start of the 18^th century or earlier. 

The generational roots of the settlements in Pelion could be queried at the establishment of some great monasteries in the area, during the 12^th and the 13^th Centuries. These monasteries became the cores, around which the settlements were built. After the Turkish conquest in the 15^th century, Turks never settled on the high levels of the mountain, remaining close to the sea and to the plain.

During the second part of the 18^th Century, the Greek population, living in the mountain settlements due to their commercial activity, reached great economic prosperity. They engaged in several kinds of craft industries, like tanning, silk-craft, weaving, simultaneously cultivating figs and olives and producing olive-oil and wooden dishes.

Makrynitsa, Skotyniotis tower-house (perhaps before 1700). This is a four-storey tower-residence, which may also have served as a gate tower for the enclosed property. For many years the tower was  in poor condition but it has been carefully restored. 

Makrynitsa, Konstantinidis tower-house, the main construction of a building complex.  This is a square, three-storey fortified building, restored with respect to its original form. The bold projected parts are very typical for the old tower-houses in Pelion.

As very often happens, the architecture became the reflection of this economic prosperity. It is worth noting that the first mansions, built at the end of the 18^th Century, are known as “houses of prosperity”. These buildings were typical examples of the urban Balkan architecture.

The older structures that survive in the area, dated in the first half of the same century or earlier, were built in a similar type but more introverted, with more defensive elements, very close to the lone-standing countryside-tower. The main differences were the height of the building, and also the ground plan. These tower-houses were multi-storey with particularly bold projections on the upper levels, mainly built in square ground plan, with absence of openings on the main body, except for the high positioned door, guarded by a machicolation** above, and a number of shot-slits. In general, their appearance can be characterized as “brutal”. Most of them, especially the ottoman towers, were built in farmlands.

Ano Lechonia, the ruined Souleiman five-storey tower-house. The upper storey with the projected structures has disappeared. We can discern the high positioned entrance and the shot-slits above. The absence of openings on the main body is typical.

Agios Lavrentios, Zarifis early fortified mansion (1716). The impressive architectural projection and the large arched gate characterized the appearance of the mansion. It is difficult to classify the building to the category of the tower-houses but it stands very close.

The “houses of prosperity” (1750-1830) were three-storey buildings, usually built in asymmetrical L ground plan, so that the short wing guarded the door as a flanking tower. The naked masonries with incorporated wooden beams characterized the main body and the projected parts of the higher level. Shot-slits and machicolations can also be found, enabling us talk about fortified residences for most of them and for all of the early buildings of this type. In Pelion, security problems were present until the end of the 19^th century. Another important feature was the richly decorated internal space of these buildings with colourful paintings or elaborate wooden structures, especially in the upper parts. The upper part of each mansion behind the projections was used as summer place. The roofs were always covered by slate-tiles.

Makrynitsa, the Axelos family tower-house in the central square of the settlement. The tower originally built in square ground plan has lost important features of its original form. Perhaps first half of the 18^th Century. 

Makrynitsa, Vaytzis mansion (1761). This is the oldest dated example of the “houses of  prosperity” in the complete form of a tower-mansion. It is a very important mansion because it preserves the semi-open place at the upper level, the “hayat” (Turkish=life). It is believed that this feature was originally the mainstream for the upper floors of the mansions in Pelion. The character of the residence is completed by the large height, the high positioned entrance, the machicolation above it and the shot-slits pointing  in every direction. On the other hand the projected parts were lookouts for the place around like hanging turrets. Under the “sachnisi” the machicolation is discerned.

After the third decade of the 19^th Century, constructions with symmetrical features on the façades began to be build, the “houses of the central symmetrical axis” or “houses of latent decline” (1830-1860). They preserved many features of the previous type. Except for the symmetrical positioned features on the masonries, the projections became more timid and the small, central, elegant, polygonal “sachnisi” dominated the main façade and the typical central axis.

The last category that we can classify the residences of Pelion is the “houses of decline” (1860-1910), a reflection of the impact of the industrial revolution in the area. Nevertheless, even in this period, important houses were built in a way which combines the local traditional architecture and the Neoclassical style. Some of these buildings are known as Egyptian type mansions, because they were owned by cotton merchants who returned from Egypt. The external staircase, the elaborate cages, the arcades in front of open porches and the absence of the soft projected masonries mainly characterized these buildings.

Agios Lavrentios, Glavanis mansion. The bold projected wooden structures and the machicolation above the entrance can place the building of the mansion around the middle of the 18^th century. Today, the original colourful skylights above the series of windows are walled as well as the central, semi-open once “hayat” at the upper storey.  

Makrynitsa, the Diocese mansion (1815). This a very different construction than anything that was built during this period in Pelion. This is a two-storey residence, made completely by stone with timid projected parts, built in a wide-angle L ground plan. On the corner of the wide-angle L we find a small balcony like a stone pulpit, while the ground level leaves barrel-vaulted passages from the street behind to the square of Our Lady. In this place the monastery that the settlement was built around, was located.

One of the important reasons that Pelion managed to preserve this large amount of traditional architecture, was a State program in which the region was included. The target of this program was the preservation of the old mansions through their conversion into hotels. The mansions that most of them had fallen into serious decay, were renovated with a big respect to their original forms.

The most attractive and representative settlements in Pelion are Makrynitsa, Portaria, Vyzitsa, Pinakates, Milies, Agios Lavrentios, Ano Lechonia and Tsagkarada.

Vyzitsa, Kontos mansion (1792) south view. A three-storey building, belonging to the “houses of prosperity”. The upper level with the projected parts never changed appearance internally, because early on it had stopped being inhabited and after the start of the 20^th century was just a strange attraction for the new way of life. A typical appearance for the category, naked main body masonry with wooden bounds against earthquakes in a tower-like form, “sachnisia” (the projected parts) on the higher level, windows in a repeating motif with skylights above each one and the lace-like cornice of the roof. 

Makrynitsa, Mouslis mansion (1833). Even though a late example, it is a typical one for the “houses of  prosperity”.

Anakasia, Chatzianastasis mansion (start of the 19^th Century). The added flanking tower on the north side of the building.

Vyzitsa, Karagiannopoulos mansion (1791). A remarkable building for the Pelion architecture. A particularly heavy construction, imposed in the place around. The internal space of the upper storey is richly decorated.

Vyzitsa, karagiannopoulos mansion (1791), the richly decorated internal space of its upper storey. The wooden structures dominate.

Vyzitsa, karagiannopoulos mansion (1791). The wooden ceiling of the best room (ontas) in the upper storey.

Vyzitsa, Karagiannopoulos mansion (1791). Upper storey, detail of the wooden decoration.

Vyzitsa, Karagiannopoulos mansion (1791). View of the internal space of the upper storey. Parts like this that enter deep between the rooms of the floor are named “eyvans” (Turkish) or “çikmat” (Turkish) when they end at an externally projected part, like here. 

Pinakates, Koliaedis mansion (1839). A typical mansion of the 19^th Century. Here it is under renovation, so the wooden skeleton of the soft masonry of the “sachnisi” is discerned. It belongs to the “houses of latent decline”. The projected corner bartizan guarded the back of the building. Once a machicolation was projected above the door.

Vyzitsa, Psichoulis mansion (1841). A big mansion belonging to the “houses of the central symmetrical axis”. We can detect it on the main façade that the small central polygonal “sachnisi”, a cage window under the previous construction and the entrance below, create a vertical symmetrical axis. 

Makrynitsa, Topalis mansion (1844). Beautiful images are often created when the weather and the building and natural environment are combined. A small turret is discerned on the one corner of the roof for the defense of the mansion. 

Vyzitsa, Michopoulos mansion (around 1850). It belongs to the “houses of latent decline”.

Pinakates, Xyradakis mansion (1840). A small three-storey mansion. The central polygonal “sachnisi”, positioned on the upper storey, is discerned. Once a machicolation covered the entrance.

Makrynitsa, Mavrakis-Vatsareas mansion (around 1830). This is a mansion, belonging to the “houses of the central symmetrical axis”, with extended use of wooden skeleton on the upper storey.

Portaria, Kadartzis mansion (1864). This is a mansion that belongs to “houses of decline”, an “Egyptian mansion”. Staircase, arcade, open porch, wave-like cornice of the roof and painted elements on the façade of the upper floor, differentiate the new type of mansions after 1860. According to testimonies the mansion was built by a Venetian architect.

Portaria, Zoulias mansion (1864). An Egyptian mansion made entirely by stone. The wooden skeletons on the upper floor of the older mansions was already forgotten.

Portaria, a late mansion (end of the 19^th Century – start of  the 20^th century). It stands between the Egyptian mansions, the “houses of decline”, and the neoclassical architecture.

*The architectural wooden projections were in use in the ancient Greek architecture and Hypparchos imposed heavy taxes due to the extreme use of them (A. Zachos, “Αρχιτεκτονικά Σημειώματα», Η.Χ. no 3, Ioannina 1928). In Byzantine architecture, the Justinian’s law about these structures is preserved.

**Machicolation: stone box, projected beyond the wall, with opening to the floor, which allow the defenders to control the face of the wall. Usually above entrances.