Από το Μέτσοβο ως τη Βάλια Κάλντα - The town of Metsovo and the National Forest of Pindos

 κείμενα - φωτογραφίες, text - images: Babis Pavlopoulos, iconstravel photography                                                      γλώσσα, languages : Ελληνικά, English                

Η σχέση μας με το Μέτσοβο άρχισε λόγω μίας παρεξήγησης. Λίγο πριν αρχίσουμε να ταξιδεύουμε φανατικά και συνεχώς, έπεσε στα χέρια μας ένα μικρό φυλλάδιο-ένθετο σε νεανικό περιοδικό της εποχής, το οποίο αναφερόταν σε χειμερινούς προορισμούς στην Ελλάδα. Κάπου μέσα στις λίγες σελίδες του υπήρχε και το Μέτσοβο ως τέτοιο, παραθέτοντας μάλιστα και φωτογραφίες του ορεινού οικισμού. Στο μεταξύ είτε τη Βομβάη, που λέει ο λόγος, μας έδειχναν τότε σε φωτογραφία είτε το Μέτσοβο μπορεί να μας έκανε και το ίδιο. Στο κάτω-κάτω δεν ήταν και… η Μύκονος. Οι φωτογραφίες αυτές τράβηξαν αμέσως το ενδιαφέρον μας, αφού εικονίζονταν σε αυτές σύνολα παραδοσιακών οικιών, μάλιστα με τις σκεπές καλυμμένες από πλάκες σχιστόλιθου. Αμέσως αποφανθήκαμε ότι το Μέτσοβο πρέπει να μπει στη λίστα των επόμενων προορισμών, στα… must που έλεγε και το εν λόγω περιοδικό. Έτσι και έγινε.

Μέτσοβο, δείγμα του πολεοδομικού ιστού. Δεξιά διακρίνεται το αρχοντικό Γ. Αβέρωφ, ένα εξαίσιο δείγμα της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής του οικισμού.                                        

Metsovo, detail of the town-tissue. On the right, the mansion of G. Averof, an excellent sample of the traditional architecture of the settlement is discerned.

Η πρώτη κρυάδα ήρθε μετά την επίσκεψη ενός καλού φίλου, ο οποίος στην ερώτησή μας περί της ύπαρξης παραδοσιακών κτισμάτων, πάγωσε ελαφρώς, δίνοντας μία όχι και τόσο καθαρή απάντηση. Η δεύτερη κρυάδα ήρθε με την είσοδο στον οικισμό, η τρίτη δε, την επόμενη ημέρα όταν με τη φωτογραφική μηχανή στο χέρι βγήκα να αναζητήσω τα κτήρια από τις φωτογραφίες του φυλλαδίου. Μόνο που τα κτίσματα αυτά τελικά βρίσκονταν στα Τζουμέρκα και ουδεμία σχέση είχαν με το Μέτσοβο, όπως βέβαια και ο συντάκτης των άρθρων του φυλλαδίου με την ευθύνη της ενημέρωσης. Απλώς σε ένα βιβλίο για την παραδοσιακή αρχιτεκτονική του Μετσόβου αναφέρονταν το Συρράκο και οι Καλαρρύτες μέσω και φωτογραφιών, των οποίων οι λεζάντες έγραφαν ξεκάθαρα τι απεικονίζουν, τις οποίες φωτογραφίες ο συντάκτης πήρε copy-paste όπως θα λέγαμε και τα επόμενα χρόνια και μας τις μόστραρε. Αλλά ήταν αρχές δεκαετίας του 1990, όταν όλα τα σφάζαμε και όλα τα μαχαιρώναμε και λογαριασμό δεν δίναμε, αρκούσε ένα… Κλικ.

Βέβαια, αν και η αλήθεια είναι ότι το Μέτσοβο θα το επισκεπτόμασταν κάποια στιγμή νομοτελειακά, του εν λόγω συντάκτη του χρωστάμε ως και χάρη, καθώς μετά από την πρώτη εκείνη επίσκεψη ψάχνουμε συνεχώς την ευκαιρία να επιστρέψουμε, έστω και περαστικοί.

Μέτσοβο, μερική άποψη του οικισμού από την κεντρική πλατεία.

Metsovo, partial view of the settlement from the central square.

Το Μέτσοβο είναι μία ειδική περίπτωση, ουσιαστικά μία κατηγορία μόνο του. Αποτελεί έναν οικισμό με αρχιτεκτονικά και πολεοδομικά χαρακτηριστικά χωριού, αλλά σε μέγεθος κωμόπολης. Καταλαμβάνει μία ολόκληρη πλαγιά με ιδιαίτερα μεγάλη κλίση, η πλειοψηφία των δρόμων είναι στενοί και τα αυτοκίνητα δεν μπορούν να κινηθούν στο μεγαλύτερο τμήμα του ιστού, η εμπορική κίνηση εξαντλείται γύρω από την κεντρική πλατεία και τμήματος του κεντρικού δρόμου που οδηγεί σε αυτήν από την είσοδο του οικισμού.

Το Μέτσοβο όμως όπως και να το δεις είναι πανέμορφο. Εντάξει, η εποχή που οι ηλικιωμένες κυρίες εμφανίζονταν στην αγορά με τις παραδοσιακές τους στολές χωρίς να είναι κάποια γιορτή πέρασε μάλλον ανεπιστρεπτί, όπως άλλωστε και η εποχή που οι αντίστοιχης ηλικίας κύριοι μαζεύονταν στην πλατεία στο παγκάκι και μιλούσαν μεγαλοφώνως εις την βλαχικήν γλώσσα, κραδαίνοντας τις γκλίτσες τους και ισιώνοντας τα ηπειρώτικα φέσια τους. Όμως πολλά είναι ακόμα στη θέση τους. Σίγουρα όχι όλα όσα θα έπρεπε να είναι, μάλιστα τα περισσότερα από αυτά δεν είναι, αλλά το Μέτσοβο καταφέρνει και διασώζει τον χαρακτήρα του σε υψηλό βαθμό. Μάλιστα το καταφέρνει αυτό με έναν περίεργο τρόπο, έναν τρόπο ακραία μη αποδεκτό από την αφεντιά μας για άλλους ελληνικούς οικισμούς που έχουν επιχειρήσει κάτι παρόμοιο.

Μέτσοβο, ο ναός της Αγίας Παρασκευής δίπλα στην κεντρική πλατεία.

Metsovo, Agia Paraskevi church, next to the central square.

Μέτσοβο, άποψη της κεντρικής πλατείας με φόντο τις χιονισμένες πλαγιές.

Metsovo, view of the central square with snowy slopes on the background. 

Φυσικά οι πρώτες επισκέψεις έγιναν μέσω Κατάρας, του περιβόητου και ημιμυθικού πιά ορεινού περάσματος από τη Θεσσαλία στην Ήπειρο, το οποίο σύμφωνα με τα τηλεοπτικά κανάλια έκλεινε μόλις έπεφτε χιόνι, αλλά σύμφωνα με τους κατοίκους της περιοχής δεν έκλεινε σχεδόν ποτέ και έτσι απλά εισέπρατταν την αναδουλειά στα εστιατόρια και ξενοδοχεία τους χωρίς λόγο. Παλιά ιστορία άλλωστε το πώς αντιλαμβάνονται την ενημέρωση τα κανάλια. Τα χρόνια πέρασαν, το ίδιο και η Εγνατία οδός από το Μέτσοβο και τα πράγματα έγιναν απλούστερα όσον αφορά την πρόσβαση. Μάλιστα η Εγνατία, στο τμήμα αυτό, είναι ένα από τα αξιοθέατα, αφού μιλάμε για ένα δρόμο που αποτελείται από μακρά τούνελ και κοιλαδογέφυρες, σε μία συνεχή εναλλαγή. Η είσοδος στο οικισμό γίνεται πάντως από το ίδιο μέρος, τον παλιό δρόμο που οδηγούσε στα Ιωάννινα. Σίγουρα μπαίνοντας μπορεί κάποιος να μην ενθουσιαστεί. Όμως όσο προχωρά προς την κεντρική πλατεία η αίσθηση ότι κάτι όμορφο είναι εδώ αρχίσει να κυριαρχεί. Ειδικά από το σημείο που το αυτοκίνητο αρχίσει να τραμπαλίζεται πάνω στον λιθόστρωτο δρόμο.

Η πρώτη αναφορά του οικισμού χρονολογείται στα 1380, όμως ο οικισμός θα πρέπει, μάλλον, να θεωρηθεί παλαιότερος. Η ύπαρξή του πιθανολογείται τουλάχιστον από τον 10^ο αιώνα όταν μνημονεύονται προνόμια για την περιοχή, για πρώτη φορά, τα οποία παραχώρησε ο Κωνσταντίνος ο Πορφυρογέννητος. Οπωσδήποτε όμως στις αρχές του 14^ου αιώνα πρέπει να είχε αναπτυχθεί, όταν ο Ανδρόνικος ο Γ΄ παραχωρεί προνόμια στην περιοχή με σκοπό να ασφαλίσει το πέρασμα από την Θεσσαλία στην Ήπειρο και στη Μακεδονία, κάτι που θα γινόταν εφικτό με την ίδρυση μόνιμου οικισμού στην κρίσιμη αυτή θέση. Πάντως σε κάθε περίπτωση, το 1511 ο οικισμός είχε ήδη αναπτυχθεί, καθώς πρόκειται για την ημερομηνία που ανακαινίσθηκε ο κεντρικός ναός. Τα προνόμια συνεχίστηκαν για τον αυτό λόγο και κατά την οθωμανική περίοδο. Το 19^ο αιώνα το Μέτσοβο γνώρισε την μεγαλύτερή πληθυσμιακή του ανάπτυξη.

Μέτσοβο, λεπτομέρεια κτηρίου στον περίβολο της Αγίας Παρασκευής.

Metsovo, detail of a building, standing in the yard of Agia Paraskevi church.

Παραδοσιακή οικία στο Κάτω Μέτσοβο.

Traditional house in Lower Metsovo.

Αξίζει να σημειωθεί ότι ως τις αρχές του 20^ου αιώνα η κοινωνία του Μετσόβου χωριζόταν σε τρεις κατηγορίες, τους αρχότζι, του βίνιτσι και τους άλγκι (σκωπτικά, γκιζάρι). Οι αρχότζι αποτελούσαν την ανώτερη οικονομικά και κοινωνικά κατηγορία με τα εισοδήματά τους να προέρχονται από το εμπόριο και τις μεταπρατικές δραστηριότητες. Οι άλλες δύο κοινωνικές ομάδες δεν διαφοροποιούνταν μέσω οικονομικών κριτηρίων, παρά ο διαχωρισμός βασιζόταν στην επαγγελματική ασχολία. Η ομάδα των βίνιτσι περιλάμβανε τους γεωργούς, βιοτέχνες, τεχνίτες, αγωγιάτες και μικροέμπορους, ενώ εκείνη των άλγκι, τους μετακινούμενους κτηνοτρόφους. Τον διαχωρισμό αυτό, ουσιαστικά σε κτηνοτρόφους και μη κτηνοτρόφους, τον βρίσκουμε σε όλους τους βλάχικους οικισμούς της Πίνδου.

Η προέλευση του τοπονυμίου Μέτσοβο δεν είναι εξακριβωμένη. Ο αρχιτέκτονας Βασίλης Χαρίσης μας πληροφορεί ότι έχει υποστηριχθεί ότι μπορεί να είναι σλάβικο (μέτσκα = αρκούδα + οβο = χωριό, αρκουδοχώρι), προερχόμενο από του Μούτζη ή του Μήτσιου (= Δημήτρη) ή από παραφθορά της λέξης Μεσοβούνι. Στα κουτσοβλάχικα το Μέτσοβο καλείται Α-μίτζιο (=εις το Μίτζιο), ενώ σε παλιά κείμενα το βρίσκουμε ως Μέτζοβο και Μέσσοβο, έτσι πιθανώς η ρίζα να είναι παραφθορά της λέξης μέσο και με την προσθήκη του σλαβικού οβο, έγινε Μέτσοβο. Άλλωστε το τοπωνύμιο Μεσοχώρι θα δήλωνε και το τοπογραφικό στίγμα της θέσης που καταλαμβάνει ο οικισμός, στο μέσον μίας περιοχής. Εμείς με τη σειρά μας θα συμπληρώναμε ότι συχνά, σκληροί ήχοι όπως των δίφθογγων τζ και μπ, απαλύνονταν στην προσπάθεια κάποιων να δείξουν ανώτερο μορφωτικό επίπεδο.

Οι κάτοικοι του Μετσόβου είναι βλαχικής καταγωγής και ακόμα και σήμερα είναι δίγλωσσοι, τουλάχιστον σε μεγάλο ποσοστό, αφού η βλαχική γλώσσα παραμένει ζωντανή. Η γλώσσα αυτή είναι λατινογενής, με αρκετούς όρους της αρχαιοελληνικής, αλλά δεν διαθέτει δική της γραφή.

Μέτσοβο, καλντερίμι. Πολλά από τα σοκάκια του οικισμού ακολουθούν ελικοειδή ανάπτυξη.

Metsovo, cobbled street. Many of the alleys are zig-zag shaped.

Μέτσοβο, παραδοσιακή οικία με σαχνισί.

Metsovo, traditional house with projected part (sachnisi).

Μέτσοβο, η αρχιτεκτονική προβολή (σαχνισί) καταλαμβάνει ολόκληρη την πρόσοψη του κτίσματος, ενώ στηρίζεται σε φουρούσι με διπλό κυμάτιο (σήμερα έχει καταρρεύσει).

Metsovo, the projected part occupies the entire façade of the building, while is supported by double waved structure (today collapsed).

Ο οικισμός δυστυχώς δεν διασώζει το σύνολο των παλαιών παραδοσιακών του κτισμάτων. Για την ακρίβεια διασώζει λίγα από αυτά, τη στιγμή όμως που διασώζει σχεδόν τέλεια τον παραδοσιακό πολεοδομικό ιστό του. Ιστός ο οποίος πιθανολογείται ότι σχηματίστηκε προ του 16^ου αιώνα, πιθανώς τον 14^ο αιώνα. Όμως, η πλειοψηφία των νεότερων κατοικιών έχει χτιστεί με πέτρα και στέγη προσπαθώντας να παραμείνει κοντά στην παράδοση, όχι πάντα με επιτυχία βέβαια. Πολλά κτίσματα ουσιαστικά έχουν αντιγράψει τον παραδοσιακό ρυθμό, τόσο που σε μία παλαιότερη συζήτηση τα χαρακτηρίσαμε νεοπαραδοσιακά. Αν οι στέγες σκεπάζονταν και με πέτρα όπως οι αυθεντικές, τότε θα ήταν ακόμα καλύτερα τα πράγματα. Παρόλα αυτά περιπλανώμενος στα απότομης κλίσης καλντερίμια, πολλά από τα οποία είναι λιθόστρωτα, μπορείς να ανακαλύψεις τα σωζόμενα δείγματα της μετσοβίτικης παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. Αξίζει προσοχής η ελικοειδής ανάπτυξη των καλντεριμιών, η οποία σε συνδυασμό με το μικρό πλάτος και πολλές φορές τις προβολές των ορόφων άνωθεν ή των γείσων των στεγών, δίνουν την εντύπωση του κλειστού χώρου, ως συνέχεια του εσωτερικού των οικιών.

Οι παραδοσιακές κατοικίες του οικισμού είναι διώροφες, αλλά και τριώροφες,  χτισμένες με σκούρα πέτρα και βέβαια οι στέγες σκεπάζονταν με σχιστόπλακες. Ξύλινες οριζόντιες, εμφανείς εσχάρες παρεμβάλλονται στην τοιχοποιία, γνωστές ως ξυλοδεσιές. Τα ανοίγματα ήταν περιορισμένα στα κατώτερα των κτηρίων και συνήθως προφυλάσσονταν με κάγκελα. Οι θύρες, ξύλινες βαριές είναι τοποθετημένες κυρίως στο ισόγειο και ενισχυμένες με γυφτόκαρφα. Τα μεγάλα αρχοντικά διέθεταν συχνά περιμαντρωμένη αυλή περιορισμένης έκτασης με ιδίου τύπου, στεγασμένες, αυλόθυρες. Χαρακτηριστικό είναι το τζάκι, το οποίο εξέχει της εξωτερικής τοιχοποιίας, στηριζόμενο από ξύλινα φουρούσια. Το πιο σημαντικό στοιχείο όμως της μετσοβίτικης αρχιτεκτονικής είναι τα ξύλινα μέρη της κατοικίας, εξέχοντα ή όχι, στο ανώτερο βέβαια επίπεδο των κτηρίων. Κάποιες φορές εμφανίζονται ως σαχνισιά, δηλαδή μεγάλες εξέχουσες κατασκευές  κάποιες φορές μικρότερες ως κιπέγκια ή κεπέγκια, όπως είναι γνωστά και άλλες φορές οι κατασκευές αυτές συμπληρώνουν απλώς τις τοιχοποιίες χωρίς να εξέχουν καθόλου του κτίσματος. Τα ανοίγματα στα ανώτερα επίπεδα είναι περισσότερα βέβαια. Αυτό που κάνει άσχημη εντύπωση είναι το ότι ακόμα και σε σωζόμενα παλιά κτήρια, οι πέτρινες καμινάδες έχουν αντικατασταθεί από τούβλινες, οι οποίες ξεχωρίζουν αμέσως ως μία άσχετη προσθήκη.

Μέτσοβο, αρχοντικό Γ. Αβέρωφ. Τα αρχοντικά διέθεταν περίκλειστη αυλή με βαριές αυλόθυρες.

Metsovo, G. Averof mansion. The mansions had their own courtyard with heavy doors.  

Μέτσοβο, βρύση στην κεντρική πλατεία.

Metsovo, covered fountain on the central square.

Μέτσοβο, άποψη παραδοσιακών οικιών. Διακρίνονται οι ξυλοκατασκευές τους.

Metsovo, view of traditional buildings. Their wooden structures are discerned.

Γύρω από την πλατεία, η οποία βρίσκεται σε υψόμετρο 1150 μ., έχει γίνει προσπάθεια, πιθανώς βασισμένη σε κεντρικό σχεδιασμό, να χτιστούν κτήρια που βρίσκονται κοντά στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική. Η πλειοψηφία αυτών ανήκει στη δεκαετία του 1960. Μία πλατεία που δένει αρμονικά με το ναό της Αγίας Παρασκευής και τον περιβάλλοντα χώρο αυτής με τα τεράστια πλατάνια.

Μιλώντας για την κεντρική πλατεία, εκεί θα συναντήσουμε ένα ύψωμα, ικανής έκτασης, το οποία μάλιστα σήμερα δείχνει… τεχνητό. Στις μέρες μας είναι πάρκο, αλλά όσο και αν ακούγεται απίστευτο, ο λόφος αυτός καταλαμβανόταν από… κάστρο. Το κάστρο του Μετσόβου, το οποίο γκρεμίστηκε μόλις το 1936, προφανώς χωρίς ιδιαίτερο λόγο. Σταθείτε στην πλατεία και αναλογιστείτε το μέρος με τη σημερινή του διάταξη και εμφάνιση και στο λόφο το κάστρο. Είναι να σου έρχεται το εγκεφαλικό για τις εικόνες που χάθηκαν.

Μέτσοβο, διώροφο αρχοντικό με σαχνισί, χαγιάτι και περίκλειστη αυλή.

Metsovo, a two-storey mansion with sachnisi, hayat (Turkish = semi closed place), and courtyard.

Μέτσοβο, γκραβούρα τοποθετημένη στην πλατεία, η οποία αναπαριστά το κάστρο του οικισμού, κατεδαφισμένο ήδη από το πρώτο μισό του 20^ου αιώνα. 

Metsovo, gravure, placed on the square, which represents the castle of the settlement, demolished in the first part of the 20^th Century.

Μέτσοβο, δύο από τις σωζόμενες παλαιές οικίες του οικισμού. Η οικία δεξιά διαθέτει προστιθέμενο πύργο, τοποθετημένο δίπλα στην εξώθυρα για την προστασία της.

Metsovo, two preserved old buildings. At the residence on the left a tower is added next to the door, for additional protection.

Αναζητήστε επίσης το αρχοντικό Τοσίτσα, ένα ιδιαίτερα εντυπωσιακό κτίσμα, το οποίο όμως ένας Αμερικάνος θα χαρακτήριζε Ντίσνεϋλαντ, όπως συνηθίζουν να αποκαλούν κάθε τι που μιμείται το αυθεντικό. Υψώνεται στη θέση του παλιού αρχοντικού χτισμένου το 1661, αλλά αποτελεί απλώς κατασκευή των μέσων του 20^ου αιώνα, η οποία όπως με πληροφόρησαν περικλείει τμήμα του αυθεντικού κτηρίου. Τέλος πάντων είναι λαογραφικό μουσείο, επιτρέπεται η είσοδος μόνο με ξεναγό από το ίδρυμα, ενώ τα εκθέματα αφορούν την ζωή στο Μέτσοβο τους περασμένους αιώνες. Εδώ θα μάθει κανείς και ότι αφορά τον βαρόνο, Μιχαήλ Τοσίτσα και τις δωρεές του ιδρύματός του στο Μέτσοβο, του οποίου την εικόνα άλλαξαν κατά τη δεκαετία του 1950. Τις δωρεές αυτές χειρίστηκε σε μεγάλο βαθμό ο παλιός πολιτικός Ευάγγελος Αβέρωφ, ο οποίος σύμφωνα πάλι με όσα μας πληροφόρησαν είχε υιοθετηθεί από τον βαρόνο. Τέλος πάντων, παλιές ιστορίες, οι οποίες σίγουρα ωφέλησαν τον τόπο, αλλά πιθανώς μόνο υπό το πρίσμα εκείνης της εποχής, αφήνοντας πληγές στο σήμερα. Ξαναλέμε, πιθανώς!  

Μέτσοβο, τυπική παραδοσιακή οικία. Διακρίνονται οι ξυλοδεσιές, 

η προβολή της φούσκας του τζακιού, και το ξύλινο κιπέγκι.

Metsovo, typical traditional building. Architectural elements such as the wooden bounds into the masonry, the projected fireplace, and the wooden structure on the upper part (kipegi) are discerned.

Χαρακτηριστική διάταξη στενής όψης μετσοβίτικου σπιτιού.

Metsovo, typical arrangement of the openings and the fireplace.

Μέτσοβο, τυπική βαριά αυλόθυρα.

Metsovo, typical heavy style doorway. 

Μέτσοβο, το αρχοντικό Τοσίτσα. Χτίστηκε στα μέσα του 20^ου αιώνα, 

στη θέση του παλαιού αρχοντικού του 17^ου αιώνα. Σήμερα στεγάζει λαογραφικό μουσείο.

Metsovo, Tositsas mansion. It was built at the middle of the 20^th Century, 

occupying the position of the old mansion, built in the 17^th Century.

Στα χαμηλά του οικισμού θα συναντήσουμε και δύο μοναστήρια. Το ένα είναι το μοναστήρι του Αγίου Νικολάου, ένα μικρό περίκλειστο κτηριακό συγκρότημα που δεν είναι γνωστή η χρονολογία ίδρυσής του. Το καθολικό είναι ναός θολοσκεπής, μονόχωρος. Το δεύτερο είναι το μοναστήρι Κοιμήσεως Θεοτόκου (18^ος αιώνας) χτισμένο μέσα στη χαράδρα του Μετσοβίτικου ποταμού. Το πλήρως αποκατεστημένο συγκρότημα διασώζει όλα τα χαρακτηριστικά της μετσοβίτικης παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. Το καθολικό, μικρός μονόχωρος ναός, χρονολογείται στα 1754.

Mοναστήρι του Αγίου Νικολάου, χτισμένο κάτω από το Μέτσοβο.

Monastery of Saint Nicolas, built at the foot of Metsovo. 

Μονή Κοίμησης Θεοτόκου (18^ος αιώνας). Το μοναστήρι στέκεται δίπλα στον Μετσοβίτικο ποταμό.

The Αssumption of Virgin Mary monastery (18^th Century), built on the banks of Metsovitikos river.

Μία επίσκεψη αξίζει και ο κοντινός οικισμός της Μηλιάς. Αφού διασχίσουμε το ποτάμι που τρέχει στην είσοδο του χωριού εισερχόμαστε στη χαράδρα που καταλαμβάνει ο οικισμός. Η Μηλιά, ακολουθώντας το Μέτσοβο, διασώζει έναν μικρό αριθμό παραδοσιακών κτισμάτων, τα οποία όμως δίνουν την παλαιότερη εικόνα του οικισμού, θλίβοντάς μας παράλληλα βεβαίως για την εικόνα που θα έπρεπε να διασώζει ο οικισμός. Οι μικρού μεγέθους προβολές είναι και εδώ παρούσες, εξέχουσες από διώροφα οικήματα.

Ένα άλλο στοιχείο που θα συναντήσουμε είναι η επένδυση της τοιχοποιίας ή ξύλινων στοιχείων με λαμαρίνα. Δεν γνωρίζουμε να είναι ένα παραδοσιακό στοιχείο. Ο τσίγκος πάντως που καλύπτει κάποιες στέγες, σίγουρα δεν είναι. Δυστυχώς, το παραπάνω στοιχείο το συναντάμε συχνά στα ορεινά χωριά της Πίνδου. Αποτελεί ένα κατάλοιπο της πολιτικής, λέμε τώρα, του κράτους, το οποίο προκειμένου να βοηθήσει τους κατοίκους αυτών των οικισμών μετά τον πόλεμο και τις καταστροφές των φίλων μας των Γερμανών, έδωσε τεράστιες ποσότητες τσίγκου για την κάλυψη των συχνά καμένων στεγών. Η πρακτική αυτή συνεχίστηκε, είτε από το κράτος είτε από τους κατοίκους, δεν έχει και ιδιαίτερη σημασία, με αποτέλεσμα την περαιτέρω αλλοίωση των οικισμών αυτών ως τις μέρες μας.

Μηλιά, ο οικισμός καταφέρνει και διατηρεί ένα αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον.

Milia, an interesting settlement, close to Metsovo. 

Το δυνατό σημείο όμως της περιοχής είναι η φύση. Μία φύση που πραγματικά οργιάζει διασώζοντας μερικά από τα πιο ανέγγιχτα φυσικά τμήματα της χώρας και όχι μόνο.

Βόρεια της Μηλιάς, λοιπόν, βρίσκεται η κοιλάδα που είναι γνωστή με την βλαχική ονομασία, Βάλια Κάλντα που σημαίνει ζεστή κοιλάδα, στην οποία μπορεί κανείς να εισέλθει από τη θέση Σαλατούρα Μηλιάς, αν και εμείς προτιμούμε τη θέση αυτή για έξοδο, εισερχόμενοι από το βορά και τη θέση Στάνη Τίζα.

Φυσικά η είσοδος μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο κατά τους καλοκαιρινούς μήνες, τηρώντας ορισμένους κανόνες που διέπουν τη λειτουργία του Εθνικού Πάρκου και μόνο με 4Χ4 όχημα με ειδικού τύπου ελαστικά, αλλιώς μπορεί να εισέλθεις αλλά να μην εξέλθεις.

Η Βάλια Κάλντα, όπως είναι γνωστότερος ο Εθνικός Δρυμός Πίνδου, συγκροτεί μαζί με τον Εθνικό Δρυμό Βίκου-Αώου το Εθνικό Πάρκο Βόρειας Πίνδου. Βρίσκεται στα σύνορα των νομών Ιωαννίνων και Γρεβενών, καταλαμβάνοντας έκταση 68.900 στρ. περίπου, από τα οποία τα 33.600 στρ. είναι ο πυρήνας του Δρυμού και τα υπόλοιπα η περιφερειακή ζώνη προστασίας. Το μεγαλύτερο μέρος του Δρυμού υψομετρικά κυμαίνεται μεταξύ 1.500 και 2.000 μ. Η ονομασία ζεστή κοιλάδα επικράτησε διότι στην περιοχή επικρατούν σχετικά υψηλές θερμοκρασίες κατά τη διάρκεια της ημέρας και πολύ χαμηλές τη νύχτα. Πρόκειται για μία από τις πιο απομονωμένες περιοχές της Ελλάδας με ανεκτίμητο φυσικό πλούτο, όπου καταφέρνει και επιβιώνει ακόμα ένα πλουσιότατο δασικό, αλλά και ευαίσθητο οικοσύστημα, σημαντικό για ολόκληρη την Ευρώπη. Για το λόγο αυτό έχει ενταχθεί στο δίκτυο Natura 2000, των Ιδιαίτερα Προστατευόμενων Περιοχών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όμως.

Η λίμνη με τα νούφαρα κοντά στο Γρεβενίτι. Θα τη συναντήσουμε πηγαίνοντας 

από Μέτσοβο για Βοβούσα.

Lake with water lilies, close to Greveniti village.

Το γεφύρι της Βοβούσας (1748) πάνω από τον ποταμό Αώο, ένα από τα λίγα που χτίστηκε μέσα σε οικισμό. Η Βοβούσα βρίσκεται κοντά στη βόρεια είσοδο του Δρυμού.

Stone bridge above Aoos river in Vovoussa settlement (1748). Vovoussa is located close to the north entrance of the National Forest.

Βάλια Κάλντα, μοναχικά ρόμπολα.Valia Calda, lone-standing Bosnian pines.

Η καλύτερη εποχή να επισκεφθείς τον Δρυμό και τη γύρω περιοχή είναι το φθινόπωρο.

The best period to visit the Forest is autumn.

Ο Δρυμός ιδρύθηκε το 1966 με σκοπό την προστασία της πλούσιας χλωρίδας και πανίδας, ειδικότερα όμως για την προστασία των αιωνόβιων ρόμπολων (λευκόδερμη πεύκη) και μαυρόπευκων της περιοχής. Ορισμένα από τα ρόμπολα ξεπερνούν την ηλικία των 700 ετών. Επίσης υπάρχουν δάση οξιάς, αλλά και μεικτά δάση. Ακόμα θα συναντήσουμε διάσπαρτα άτομα μακεδονίτικου έλατου, πλατάνια, ιτιές και σκλήθρα στα παραποτάμια τμήματα, ενώ σημαντικές θεωρούνται οι δύο συστάδες δασικής πεύκης (κοκκινόπευκα) που αριθμούν 30 με 35 άτομα έκαστη, αφού αποτελούν το νοτιότερο σημείο εξάπλωσης τους είδους. Παράλληλα βέβαια αποτελεί και έναν βοτανολογικό παράδεισο, αφού εδώ φύονται πολλά ενδημικά είδη φυτών και λουλουδιών, τόσο των Βαλκανίων, όσο και της Ελλάδας, της δυτικής Μακεδονίας, αλλά και της Πίνδου. Ιδιαίτερα πλούσια είναι και η μυκοχλωρίδα (μανιτάρια).

Στα όρια της προστατευόμενης περιοχής έχουν καταγραφεί 17 είδη θηλαστικών, 72 είδη πουλιών, 6 είδη αμφιβίων και 7 είδη ερπετών. Τα κυριότερα είδη είναι η αρκούδα, ο λύκος, ο αγριόχοιρος, το ζαρκάδι, η αλεπού, το αγριόγιδο, ο αγριόγατος, ο ασβός, το κουνάβι, ο λαγός, ο σκίουρος και η βίδρα. Επίσης, πριν από μερικά χρόνια πιστευόταν πιθανή και η παρουσία του λύγκα. Στον κατάλογο των πουλιών περιλαμβάνονται 8 από τα 10 συνολικά είδη δρυοκολάπτη, ο βασιλαετός, ο χρυσαετός, το όρνιο, ο φιδαετός, το χρυσογέρακο, το σαΐνι, το διπλοσάινο, η ποντικοβαρβακίνα και πολλά άλλα μικρότερα είδη, όπως παπαδίτσες, σπίνοι, φλώροι και η χιονάδα.     

Βάλια Κάλντα, συστάδες μαυρόπευκων και οξιάς σε συνεχή εναλλαγή.

Valia Calda, view of the Forest. Clusters of Black pines and Beeches are discerned.

Γιγάντιο ρόμπολο στη Βάλια Κάλντα.

One of the huge Bosnian pines that can be found in Valia Calda.

Βάλια Κάλντα, ένα μαγικό μέρος.

Breathtaking views of Valia Calda.

Αυτόν το ναό της φύσης λοιπόν τον επισκετπόμαστε με ευλάβεια και εξερχόμαστε χωρίς να έχουμε πάρει τίποτα εκτός από φωτογραφίες και βίντεο, χωρίς να έχουμε αφήσει τίποτα πίσω μας και βέβαια χωρίς να έχουμε ενοχλήσει τίποτα, φυτό ή ζώο.

Εισερχόμενοι από τη θέση Στάνη Τίζα ένα μεγαλοπρεπές γυμνό τοπίο μας περιμένει, διακοσμημένο με συστάδες οξιάς. Μοναχικά ρόμπολα αρχίζουν να χαρακτηρίζουν το τοπίο και ακολουθούν πυκνά δάση οξιάς καθώς κατηφορίζουμε για την κοιλάδα. Σύντομα τα μαυρόπευκα κυριαρχούν, ενώ στη συνέχεια θα συναντήσουμε και τα κοκκινόπευκα. Κοντά στο αρκουδόρεμα το τοπίο γίνεται πιο μαλακό, ενώ τα ρόμπολα δεν μας εγκαταλείπουν ώσπου να αρχίσουμε να ανηφορίζουμε προς την έξοδο από τη λεκάνη. Το τελευταίο τμήμα της διαδρομής κυριαρχούν μεικτά δάση από μαυρόπευκα και οξιές. Οι υψομετρικές διαφορές είναι μεγάλες, πράγμα που σημαίνει ότι συναντάμε σχετικά μεγάλες κλίσεις. Το τερέν είναι συχνά κακό με κοφτερή φυτευτή πέτρα αλλά και πολλή αδέσποτη, ενώ δεν λείπουν και τα νεροφαγώματα, ειδικά στις φουρκέτες. Με λίγα λόγια δεν επιχειρούμε αν δεν έχουμε το κατάλληλο όχημα, κατάλληλα εξοπλισμένο και βέβαια ποτέ ένα όχημα μόνο του. Θα χρειαστεί να διανύσουμε περίπου 30 με 32 χλμ χωματόδρομου.

Εννοείται βέβαια ότι τα παραπάνω αποτελούν μία απλή περιγραφή της διαδρομής διάσχισης του Δρυμού και τίποτα παραπάνω, ενώ όποιος επιχειρήσει, το κάνει αποκλειστικά με δική του ευθύνη.

Η καλύτερη εποχή για να επισκεφθεί κανείς το μέρος, κατά τη γνώμη μας, είναι το φθινόπωρο, πριν αρχίσουν οι χιονοπτώσεις και όσο η βλάστηση έχει φορέσει τον πολύχρωμο μανδύα της εποχής. Επίσης καλό θα ήταν να μην επιχειρήσουμε είσοδο αν βρέχει ή αν έχει βρέξει πολύ τις προηγούμενες ημέρες ή αν περιμένουμε βροχή. Αλλιώς ψάχνουμε τον μπελά μας, τον οποίο είναι πάρα πολύ εύκολο να βρούμε.

Βάλια Κάλντα, Aρκουδόρεμα.Valia Calda, Arkoudorema stream (Greek = the stream of the Bears).

Η διαδρομή μέσα στο δάσος είναι μαγευτική. Θέλει βέβαια προσοχή και προετοιμασία.

Valia Calda, the dirt road is running through magnificent sites.

Βάλια Κάλντα, το Αρκουδόρεμα σε δύο διαφορετικές εποχές.

Valia Calda, Arkoudorema stream, views from two different seasons.

Μικρός καταρράκτης στην νότια πλευρά του Δρυμού.

Small waterfall in the south part of the Forest. 

Η Βάλια Κάλντα αποτελεί σημαντικό βιότοπο της καφέ αρκούδας 

(η φωτογραφία προέρχεται από βορειότερο ορεινό όγκο της Πίνδου).

Valia Calda is one of the most important biotopes of the Brown bear in Europe 

(the photo was taken on northern Pindos).

Η παρουσία του λύκου είναι ιδιαίτερα σημαντική για την ισορροπία του οικοσυστήματος. Αποτελεί τον σημαντικότερο θηρευτή στην περιοχή (η φωτογραφία από τα ανατολικότερα βουνά της οροσειράς). 

Wolfe is the most important predator in the area around, and also in the rest country. Their presence is particularly significant for the eco-balance (the photo was taken in the eastern mountains of the range).

Κοντά στο Μέτσοβο βρίσκεται και η τεχνητή λίμνη των πηγών του ποταμού Αώου. Αξίζει να κάνει κανείς το γύρο της λίμνης με το αυτοκίνητο, καθώς το τοπίο είναι υπέροχο. Φροντίστε να είστε εκεί το απόγευμα μίας ηλιόλουστης ημέρας. Απλώς, πριν κατεβείτε από το αυτοκίνητο για να θαυμάσετε και να φωτογραφίσετε το τοπίο, ρίξτε μία ματιά μήπως υπάρχουν τσοπανόσκυλα ένα γύρω. Καλό θα ήταν να μην βρεθείτε στο πεδίο τους. Επίσης αν επισκεφθείτε την περιοχή άνοιξη, την εποχή που λιώνουν τα χιόνια, ψάξτε στις μικρές συγκεντρώσεις νερού για αλπικούς τρίτωνες, γνωστούς και ως δρακάκια, θα τους διακρίνεται από το κόκκινο και έντονο μπλε χρώμα που έχουν λόγω αναπαραγωγικής περιόδου. Α ναι, ξεχαστήκαμε, για αμφίβια πρόκειται που μοιάζουν με μικρές σαύρες. Αποτελεί προστατευόμενο είδος και θεωρείται απόγονος των δεινοσαύρων.

Από το Μέτσοβο στη Βάλια Κάλντα λοιπόν, όρεξη να έχει κανείς να μαζεύει εικόνες, μυρωδιές και ήχους. Σε μία από τις πιο μαγικές περιοχές της χώρας μας.

Το ρέμα Μεγγούλη στον Κάμπο Νιάζι, ανάμεσα από το Μέτσοβο και τη λίμνη Αώου.

In the highlands between Metsovo and Aoos spring-lake.

Η λίμνη των πηγών του Αωού είναι ένα ακόμα αξιοθέατο της περιοχής.

Aoos river spring-lake is one more attraction in the area around.

Ελληνικός ποιμενικός σκύλος, γνωστότερος ως τσοπανόσκυλο, μία από τις αρχαιότερες ράτσες σκύλων στον κόσμο. Στα υψίπεδα κοντά στο Μέτσοβο, την καλοκαιρινή περίοδο, θα συναντήσουμε πολλά κοπάδια που φυλάσσονται από τέτοια σκυλιά.

Greek shepherd-dog, one of the most ancient dog breeds in all over the world. It is easy to be met in the highlands close to Metsovo, especially in the summer period.

Αλπικοί τρίτωνες σε μικρή συγκέντρωση νερού κοντά στις πηγές του Αώου. 

Τα έντονα χρώματα οφείλονται στην άνοιξη που είναι η περίοδος αναπαραγωγής τους.

Alpine newts in a tiny lake close to Aoos spring-lake. 

The intense colours are due to the spring, which is their mating period. 

Metsovo is located in the mountain range of Pindos, the backbone of mainland Greece in the northwestern part of the country. This mountain range, scientifically known as Hellenic Alps, vertically divides mainland Greece. The settlement of Metsovo is a really special case. It has architectural and urban planning features of a village, but it is a town. It occupies a whole mountain slope, where between the lower and the upper part of the settlement a wide altitude difference can be found. The majority of the streets are so narrow that cars cannot enter. The commercial traffic is limited around the central square and on a short part of the central street, which leads to the square from the entrance of the town.

Metsovo is first written mentioned in 1380, but it can be considered older than this date. It might be developed at least at the start of the 14^th Century, when the Byzantine Emperor, Andronicos III granted privileges to the area around, in order the nearby and the only passage from Thessalian prefecture to Epirus prefecture was controlled and secured. It could be possible only with the development of a settlement. In any case, Metsovo had been diffidently developed in 1511, when the central church of Agia Paraskevi was renovated. The settlement did not lose its privileges in the following Ottoman period. In the 19^th Century the largest population growth was recorded. 

Metsovians has Aromanian origin (called Vlachs, term originated from the German term, Wallachians) and they are bilingual, speaking both, Greek and Aromanian (Vlach) languages. This language has a Latin origin, enriched with elements from the Ancient Greek language, and it has not its own script.

Even though the settlement does not preserve the entire set of its older traditional buildings is a really interesting and beautiful place. At the same time, the town-tissue of Metsovo is preserved in very good condition, probably developed before the 16^th Century, perhaps in the 14^th Century. However, the majority of the more recent buildings are stone-built, attempting to keep traditional character. Certainly, this goal is not always achieved. Consequently, many buildings has copied the traditional style, and if the roofs were covered by slate-tiles, the authentic material, things would be much better. Nevertheless, wandering on the sloping alleys, many of which are cobbled streets, someone can discover the preserved samples of the Metsovian traditional architecture. It is worth saying that the alleys due to their short width, the zig-zag pattern, and many times the projections of the buildings’ upper parts, give the impression of a closed space, a continuity of the internal space of the residences.   

The preserved traditional buildings in Metsovo are two or three-storey structures, built with dark stone and the roof are covered by slate-tiles, while wooden bounds are incorporated into the masonries. The openings are few on their lower parts, protected by cages. The doors are heavy, placed on the ground floor’s level, while the mansions had their own courtyard, surrounded by fence walls. The projected from the external masonries fireplaces can be considered as a typical element. Nevertheless, the most important element is the projected parts (known as sachnisi, find on this blog the post about Mt Pelion, or kipegi) from the upper levels of the residences, made by wood. Sometimes these wooden structures are not projected, simply completed the masonries of the buildings’ upper parts.

The central square is situated in an altitude of 1150 m. Most of the buildings around it belong to the 60s, probably based on a central planning, so as their appearance stand close to traditional architecture. The square and the nearby space around the church of Agia Paraskevi with the huge plane trees create a real harmonic complex-set. Next to the square an earth structure can be found, reminder of a mound. On this place a castle was standing until 1936. Today the area is just a park.

The visitor can also search for the mansion of Baron Tositsas. This is an impressive building, occupying the same position as the old family-mansion did, including parts and remains of the old mansion, as we were informed, during our visit. The today building just imitates the traditional style. Disneyland, as some of our American friends would say. Today, it houses a folklore museum about local life in the previous centuries. In any case it is very interesting.

At the foot of the settlement two monasteries are standing. The monastery of Saint Nicolas is a small enclosed building complex, certainly built before the 18^th Century. The monastery of the Assumption of Virgin Mary (18^th Century) is a full restored complex set, built next to Metsovitikos river, preserving almost all the features of the Metsovian traditional architecture. The Catholicon (main church) is dated in 1754.

Also interesting is the nearby settlement of Milia (= apple tree). The traditional architecture of the settlement was standing very close to Metsovo. Milia still preserves some of the old buildings and mansions.

Nevertheless, the trump card of the whole region around is… nature. In this part of Greece an almost virgin natural environment is conserved. 

North to Milia, the area of Valia Calda (the Aromanian name) is located, meaning warm valley. Certainly, the entry can be done only during the summer months, in fact when the snow allows, always keeping the rules of the National Park, and only by a 4X4 vehicle with the appropriate tires, because otherwise perhaps someone can enter, but without leaving.

Valia Calda, as the National Forest of Pindos is better known, with the National Forest of Vikos-Aoos constitute the Northern Pindos National Park. The warm valley extends to 68.900 acres, of which 33.600 acres are the core of the Forest and the rest of them are the surrounding protected zone. Most of the National Forest ranges from 1.500 m to 2.000 m in altitude. The name warm valley is due to the fact that daytime temperature is relatively high, although at night the temperature is particularly low.

This is one of the most isolated areas of Greece with invaluable natural wealth, which has managed to survive in a sensitive ecosystem, important for entire Europe. That is the reason that this National Forest has been included in the European Union Wide Network of Natura 2000 Protected Areas. The National Forest was established in 1966 to protect the rich and rare flora and fauna in the area, especially the 100-year old Bosnian pines and Black (Austrian) pines. Some individuals of the Bosnian pines are over 700 years old. Beech forests and forests with variety of species of trees (mixed forests) can also be found, as well as Plane trees, Willows, Alders in the riverside areas and Bulgarian firs. Particularly important can be considered two clusters of Scots pines, consisted of approximately 30-35 trees each one. This is the southernmost site that this species can be found. At the same time, Valia Calda constitute a botanical paradise, as many endemic wildflowers and plants of Balkan peninsula, Greece, western Makedonia and Pindos grow in the area. The mushroom flora is also particularly rich. 

In the National Forest of Pindos, 17 species of mamals, 72 of birds, 6 of amphibians, and 7 of reptiles have been recorded. The main species of mammals are Bears, Wolves, Wild boars, Roe deers, Foxes, Alpine chamois (species of goat-antelope), European wildcats, Badgers, Ferrets, Jackrabbits, Squirrels, and Otters. Until a few years ago, it was suspected that Lynx also lives in the area. Eastern imperial eagles, Golden eagles, Griffon vultures, Short toed eagles, Lanner falcons, Levant sparrowhawks, Northern goshawks, Buzzards, 8 from the 10 species of Woodpeckers, as wells as some smaller species as Chaffinches, Greenfinches, and Horned larks are included in the list of the birds.

There is no need even to say that in this temple of nature we must enter with reverence, leaving the place without taking anything but photos and videos, without throwing anything behind us, and without bothering flora and fauna. The best time to visit the place is in autumn, when nature is colorful, and before the snowfalls begin. It is worth noting that the terrain is a very hard dirt road, that it becomes much harder when it rains, or it was raining for days.

Very close to Metsovo, the manmade spring-lake of Aoos river is located. It is worth to drive there, surrounding the lake in the afternoon, especially a sunny day. Just take care that when you disembark from the car, no shepherd dog is around. Sometimes they can be dangerous for a stranger. If you visit the area in the spring, search for Alpine newts in tiny lakes, known in Greek as small dragons. Spring is their mating period and their colours are amazing. It is a protected species, and considered as a descendant of dinosaurs.

Consequently, Metsovo and Valia Calda, the building environment and the natural environment in one of the most stunning places in Greece.