Corinth prefecture, visiting the canal, the ancient city, the citadel, and a medieval castle - Κορινθία, από τον Ισθμό και το μεσαιωνικό κάστρο Αγιονορίου, στον Ακροκόρινθο και στην αρχαία πόλη της Κορίνθου.

text - images: Babis Pavlopoulos, iconstravel photography

languages: English, Ελληνικά

Driving from Athens to the west, the Peloponnese is waiting for us. Corinth prefecture is the gate to the Peloponnese, the place, where the most famous pottery craft-industry in the Mediterranean Sea flourished in antiquity, the ancient city of Corinth. Nevertheless, the first impression of the area is a high rocky hill, visible from far away. This is Acrocorinthos, the citadel of the ancient city. The whole area was a real crossroads of people and nations for so many centuries. Most of them left their traces. Therefore, the today visitor has the chance to visit, ancient monuments, Roman monuments, medieval monuments, but also more recent constructions, such as Corinth canal.

So, let’s visit some of these monuments, simultaneously learning about the history of the area.

Corinth canal is actually the first real sign that you are in the Peloponnese. This is a really impressive, breathtaking construction, dated at the end of the 19th Century, separating the Peloponnese of the rest Greek mainland. The construction of the canal was a dream of 2.300 years. Many kings and lords, who reigned in this area tried to make it reality, so as the sea-routes become shorter. The dream came true in 1893, after 11 years of works. It is considered as a big achievement, especially for the period that the canal was constructed, even though the funny is that at the end of the 19^th Century, the technic methods were almost the same as in antiquity, mainly based on digging by hand. The length of the canal is 6.4 klm (4 miles), the width is 24.6 m, and the height of the walls is almost 100 m, while 2.500 people worked for this structure, extracting 12.000.000 m³ of earth. During antiquity (6^th Century BC), a cobbled-street had been constructed, the deolcos, on which small, mainly warships were transported upon a wheeled vehicle to the opposite coast, or… ships on the earth. According to the sources, the deolcos was active until the 9^th Century AD, at least. The visitor can walk on the pedestrian bridge above the canal and the… empty space, admiring the construction.

Corinth canal, a technical achievement of the end of the 19^th Century.

Ο Ισθμός της Κορίνθου, ένα τεχνολογικό επίτευγμα των τελών του 19^ου αιώνα.

Second stop of our trip is the archaeological site of Ancient Corinth, at the foot of the terrible rock of Acrocorinthos. The site was inhabited since the Neolithic times, 6500-3250 BC. The peak of the city’s financial prosperity is dated in the 7^th and 6^th Centuries BC, but since the end of the 6^th Century BC and the start of the Athenian Golden Age, especially after the Persian Wars, Corinth began to decline. During the Peloponnesian War, Corinth fought on Sparta’s side, against Athens. By 337 BC the city was occupied by the Makedonians, until 243 BC. After the battle of Lefcopetra in 146 BC, between Greeks and Romans, and the following Roman conquest of the Greek area, Corinth was totally destroyed. The city was established once again in 44 AD, during the reign of Julio Cezar, as a particular wealthy place.

Ancient Corinth, the Doric style temple of Apollo (6^th Century BC).

Αρχαία Κόρινθος, ο δωρικού ρυθμού, ναός του Απόλλωνα (6^ος αιώνας π.Χ.).

During the Byzantine period, in the 7^th and 8^th Century, the city was abandoned and the inhabitants preferred to live within the walls of Acrocorinthos, which was fatally developed as a fortified settlement.

Around the 15^th Century, perhaps at the end of this century, the city was once again inhabited, but in any case by 1458 Corinth is under Turkish rule until 1823 and the establishment of the Modern Greek State. Certainly, there was a little Venetian break (1687-1715).

The archaeological site of ancient Corinth, general view. 

Γενική άποψη του αρχαιολογικού χώρου της αρχαίας Κορίνθου.

The city is also known for the visit of Apostle Paul in the middle of the 1^st century AD. He stayed there for almost 1.5 year, establishing a great Christian community, before he left for Ephesus. Apostle Paul continued addressing to the community through letters, known as to the Corinthians (bibliography, 1 Corinthians, 2 Corinthians).

This is an extended archaeological site and the most important monuments, which can be found there, are the followings: The Peirene fountain, the Doric temple of Apollo (6^th Century BC), part of which was destroyed when the residence of the Turk lord of the Peloponnese was constructed, the known as Bema of Apostle Paul, in fact an ambo, used by the Roman officials to speak to the people, the Glauke fountain, the Roman Odeon, the not excavated yet ancient theatre, the E temple, one of the best preserved samples of Roman architecture, and the Lechaion road, which leaded from the Agora (market) to the port, on Lechaion coast.

Before we cross the exit of the site, standing on the end of the excavated part of Lechaion road, the view to Acrocorinthos is perfect. This will be our third stop.

The Peirene fountain is one of the most important monuments in ancient Corinth.

Η κρήνη Πειρήνη είναι ένα από τα σημαντικότερα μνημεία στην αρχαία Κόρινθο.

Ancient Corinth, Gauke fountain. 

Αρχαία Κόρινθος, κρήνη Γλαύκη.

Ancient Corinth, Roman statue.

Αρχαία Κόρινθος, ρωμαϊκό άγαλμα.

Ancient Corinth, walking on Lechaion road.

Αρχαία Κόρινθος, περπατώντας στο ανεσκαμμένο τμήμα της οδού Λεχαίου.

Ancient Corinth at the foot of Acrocorinthos, on the left the Lechaion road.

Η αρχαία Κόρινθος στη σκιά του Ακροκόρινθου, αριστερά η οδός Λεχαίου.

Acrocorinthos, like Acropolis; because Acrocorinthos was an acropolis, a citadel. The Greek word acropolis consists of two words, acro = edge and polis = city. It was the fortified edge of the city, the strongest point of almost each ancient Greek city. Therefore, Acrocorinthos was the acro of Corinth (Greek, Corinthos), the citadel of the city. A fort, which remained active for almost 25 centuries, on its abrupt top.

Terrible Acrocorinthos, western view, the castle was the citadel of the ancient city. The donjon and partially the fortifications are discerned.

Ο τρομερός Ακροκόρινθος, δυτική άποψη, το κάστρο αποτελούσε την ακρόπολη της αρχαίας πόλης. Διακρίνεται μέρος των οχυρώσεων και στο κέντρο περίπου ο ακρόπυργος.

According to the historical evidence, Acrocorinthos was already an active fortress in the 7^th Century BC. The history of the fortress is densely connected with the history of the city. In the course of the centuries, the fortifications were restored, renovated, and reinforced many times, often using the same building material. The first Byzantine strengthening is probably dated in the reign of the Emperor, Justinian (6^th Century AD), who fortified the narrow passage to the Peloponnese. By the 9^th Century Acrocorinthos is the capital of the Thema (in fact a prefecture of the Byzantine Empire), of the Peloponnese. In the 10^th Century twice Bulgarians did not manage to capture Acrocorinthos, but in 1147 the defenders did not manage to resist to the Normans raid. In 1210, after the first fall of Constantinople (1204), it was occupied by the Franks, after a 5-year siege. The Byzantine lord of the castle, Leon Sgouros, suicided, falling with his horse from the walls. Franks retained the castle until 1398, when it passed into Byzantine hands again. The period 1400-1404 Acrocorinthos was sold to the Hospitallers of Saint John of Jerusalem, and in 1458 the Turkish rule period began, until 1823. In this year the castle was surrendered to the Greeks during the Greek War of Independence. In the meantime, the period 1687-1715, Acrocorinthos was occupied by the Venetians as the entire Peloponnese.

Since antiquity, the shape of the fortifications remained almost the same, even though in those times the walls of the citadel were connected with the walls of the city. Only visiting the place, someone can understand the size of the construction, and of course the dimensions of the enclosed area. The extremely sloping terrain gives access only from the west side. Three successive defense lines blocked the way of the aspiring invaders, each one with a heavy fortified gate.

Acrocorinthos, the gate of the castle and the first defense line. 

The today bridge over the ditch is discerned.

Ακροκόρινθος, η πύλη του κάστρου και η πρώτη ζώνη οχύρωσης. 

Έμπροσθεν διακρίνεται η γέφυρα πάνω από την τάφρο.

Originally, the first defense line matched to the today second line. Behind it, the second line was standing, probably the today third one, perhaps built in the 4^th Century BC.

The first gate and its defense line with the tower are dated, according to the type and the form of the masonry, in the 14^th Century, while both bastions on the ends of the line are Venetian structures (end of the 17^th Century- start of the 18^th Century)

Acrocorinthos, the second defense line and its gate.

Ακροκόρινθος, η δεύτερη ζώνη οχύρωσης και αντίστοιχη πύλη.

On the second gate, two different building phases can be clearly discerned. The entire construction is byzantine, dated in the 10^th Century, but the façade of the lower part, and the battlements on the parapet, belong to the Venetian period, end of the 17^th Century, start of the 18^th Century. Crossing the gate, on the right, there is a trap-door on the floor, leading to an underground passage. Through this passage, the defenders could retreat from the space between the first and the second defense line to the space between the second and the third line, without opening the gate. The big tower, which framed the gate on the west, is also Venetian.

Between the second and the third defense line.

Ο χώρος ανάμεσα στη δεύτερη και την τρίτη ζώνη οχύρωσης.

The third and strongest gate of Acrocorinthos. The tower on the right is dated in the archaic period, 

while the one on the left is Byzantine.

Η τρίτη και ισχυρότερη πύλη του Ακροκόρινθου. Ο πύργος δεξιά χρονολογείται στην αρχαϊκή εποχή, 

ενώ ο αριστερός είναι βυζαντινός.

The third gate mainly still consists of extended parts of archaic masonry of the 4^th Century BC. The flanking tower on the right (south) constitutes the most important preserved part of that period, in fact partially restored in the Byzantine era. The, particularly impressive, opposite flanking tower is Byzantine. The artillery-ports of the parapet are Venetians. The gate itself is also Byzantine, made of the archaic stone-blocks in second hand. The most of the rest of the wall and the mural towers of this defense line are Byzantine, based on the wall of the 4^th Century.

The rest of the fortifications of Acrocorinthos is also based on the archaic walls with many additions, mainly completed by the Venetians.

Acrocorinthos, the donjon of the castle, southwest view, 

high-positioned entrance and absence of openings.

Ακροκόρινθος, ο ακρόπυργος του κάστρου, νοτιοδυτική άποψη. 

Υπερυψωμένη εξώθυρα και απουσία ανοιγμάτων.

Nevertheless, standing behind the third gate, the tour has not finished yet, even though the place is almost empty anymore. The recently restored donjon of the fortress is waiting for us, standing on the southwest top of the fortified area, as an eagle-nest. It was the last shelter for the guard and the lord or the castellan, in case of invasion. The three-storey, lone standing tower is strong-built and surrounded by a small enclosure, actually armed with an individual defense system. The high-positioned entrance is placed on the most protected side, while on the basement a cistern can be found. Due to these components the tower was able to resist to a siege, even the attackers had already entered to the rest fortress. Such a type of arrangement perhaps refers to the military, medieval, western architecture, even though there is evidence that it was also known to the Byzantines, therefore the tower can be dated in the Frankish rule period of Acrocorinthos, around the 13^th Century. The tower can be visited. The view from its flat roof is amazing to the plain, to the gulf and to the opposite mountains.

The internal space of the donjon.

Στο εσωτερικό του ακρόπυργου.

The donjon had its own individual defense system. Its enclosure is discerned.

Ο ακρόπυργος διέθετε αυτόνομο σύστημα οχύρωσης. Διακρίνεται ο περίβολος.

In the today empty internal space of Acrocorinthos only a few buildings can be spotted, remains of the once flourishing settlement. In the south of the third gate a typical Turkish fountain is preserved, while in front of the northernmost tower of the third line, the remnants of a three-isled church are discerned, dated at the end of the 17^th Century, start of the 18^th Century. Within the third enclosure the church, dedicated to Saint Demetrios, is preserved in good condition, maybe belonging to the 17^th Century. Walking to the northeast an Ottoman mosque can be found, which is coincided with Beyzade or Ahmed Pasha mosque (15^th-17^th Century). In the south of the mosque, an underground Byzantine cistern is preserved, and next to it the remains of a minaret, once belonging to the mosque of the Sultan, Mehmed II.

Acrocorinthos, Saint Demetrios church, 17^th Century.

Ακροκόρινθος, ο ναός του Αγίου Δημητρίου, 17^ος αιώνας.

Ottoman mosque in Acrocorinthos. It coincides with Beyzade or Ahmed Pasha mosque (15^th-17^th Century).

Οθωμανικό τέμενος που ταυτίζεται με εκείνο του Μπεηζαντέ ή Αχμέντ Πασά (15^ος-17^ος αιώνας).

The archaeological site of Acrocorinthos is closing early in the evening, about 16:00 o’ clock and there is not canteen or something similar there, so our advice is, wear hiking shoes and take your water supplies or everything else you think that you will need, because the walking is long, the paths are very steeping, and the sun during the summer months is very hot. Nevertheless, the place is high and sometimes the cool breeze makes the weather conditions better.

Acrocorinthos, breathtaking view from the roof of the donjon. The third defense line is discerned, as well as the preserved buildings from the once existed settlement.

Ακροκόρινθος, η θέα από το σημείο που βρίσκεται ο ακρόπυργος κόβει την ανάσα. Επίσης διακρίνεται η τρίτη ζώνη οχύρωσης του κάστρου, καθώς και τα σωζόμενα κτήρια από τον οχυρωμένο οικισμό. 

Acrocorinthos, general view from the west. The three defense lines are discerned, 

on the right the ditch of the fort.

Ακροκόρινθος, γενική άποψη από τα δυτικά. Διακρίνονται οι τρείς ζώνες οχύρωσης, δεξιά η τάφρος. 

Standing on the roof of the donjon, if we turn to the south, one more castle is discerned. In fact, someone can discern it only if he knows the exact site. But he can try the opposite; visiting this castle and trying to discern Acrocorinthos is much easier. We are talking about the Agionori castle, situated also in Corinth prefecture. Agionori castle is a small medieval fortress, recently and carefully restored, spending just 500.000 euros, that means, almost a wealthy residence in an Athenian suburb!

The medieval castle of Agionori (13^th-14^th Century), south view, 

on the left the donjon of the castle is discerned.

Μεσαιωνικό κάστρο Αγιονορίου (13^ος-14^ος αιώνας), νότια άποψη, 

αριστερά διακρίνεται ο ακρόπυργος του κάστρου.

Visual contact with Acrocorinthos from the parapet of the donjon (middle of the image).

Από το κορφάρι του ακρόπυργου του κάστρου διακρίνεται ο Ακροκόρινθος (στο μέσο της εικόνας).

It is dated in the Frankish rule period of the Peloponnese, 13^th-14^th Century, gradually built, following a pre-planned building project, in order to secure the control of the ancient passage from Corinth prefecture to Argolis prefecture. Today, the castle consists of the enclosure, preserved in its entire length, two square integer towers (after the restoration), three more towers preserved in the height of the enclosure, the remains of a cistern, and some totally ruined assistant buildings, as well as the gate-way and its defense system.

The castle is standing on the edge of the cliff, where the gate and its bastion were placed for additional protection. The access to the 680 m high hill is allowed via the south-southeast side, where the aspiring invaders would firstly face the donjon of the castle. The path to the gate is passing on the foot of the enclosure, and if they managed to cross the whole distance next to the walls, where they were being attacked from the battlements and the loop-holes, they would have to fight in order to occupy the gate, standing on the narrow path, between the walls and the cliff, in front of the gate bastion; probably it was a hard situation.

Agionori, the defense sytem of the gate. In fact, the gate was double, 

while was also protected be the flanking tower on the left.

\Αγιονόρι, το σύστημα οχύρωσης της πύλης. Η πύλη ουσιαστικά ήταν διπλή, 

ενώ προστατευόταν από τον εξέχον πύργο αριστερά. 

Agionori, anyone, who managed to reach in front of the main gate, had to face the donjon.

Αγιονόρι, όποιος κατάφερνε να φθάσει έμπροσθεν της κυρίως πύλης είχε να αντιμετωπίσει τον ακρόπυργο.

Around the castle, remains and remnants of buildings, some of them built as megalithic structures (made by huge stones), and churches can be discerned. Only the church of Saint Anargyroi (1323) is preserved in a good condition. The ruined church of Saint George, dated in the late Byzantine period, is also interesting. The remains probably belonged to the Byzantine settlement. This settlement could be fortified, and, the most likely, the citadel would occupy the site of the today castle. According to the sources, Franks captured a castle in Agionori, when besieged Acrocorinthos (1205-1210).

The site can be visited without entrance fee, as well as both restored towers. The higher tower was the keep (donjon) of the castle, and the first sight of anyone, who crosses the gate-way.

Within the enclosure, view from the parapet of the donjon.

Άποψη του εσωτερικού του περιβόλου από το κορφάρι του ακρόπυργου.

The late Byzantine church of Saint George, standing outside the enclosure of the castle.

Ο υστεροβυζαντινός ερειπωμένος ναός του Αγίου Γεωργίου έξω από τον περίβολο του κάστρου. 

These are some of the most significant monuments of Corinth prefecture. Driving back to Athens, we would suggest to take a last look of Acrocorinthos, as well as a look of the canal as the car is moving on the highway-bridge above it. They would be the best last impressions of the place.

Η Κορινθία είναι ο πρώτος νομός που θα συναντήσει κανείς, οδηγώντας από την Αθήνα προς τα δυτικά. Οπότε προφανώς μιλάμε για  την πύλη της Πελοποννήσου, αλλά και το μέρος όπου κάποτε άκμασε μία από τις σημαντικότερες πόλεις της Αρχαίας Ελλάδας. Τα κεραμικά της Κορίνθου ήταν γνωστά και περιζήτητα σε ολόκληρη τη Μεσόγειο και μία από τις κύριες αιτίες ακμής της πόλης-κράτους. Ωστόσο, η πρώτη εντύπωση του επισκέπτη από την περιοχή είναι εκείνος ο ψηλός απόκρημνος βράχος, καθώς είναι ορατός από ιδιαίτερα μεγάλη απόσταση. Πρόκειται για τον τρομερό Ακροκόρινθο, την ακρόπολη της αρχαίας Κορίνθου. Η Κορινθία ανέκαθεν υπήρξε ένα πραγματικό σταυροδρόμι λαών για πάρα πολλούς αιώνες. Οι περισσότεροι από αυτούς τους λαούς άφησαν τα ίχνη τους. Έτσι, ο σημερινός επισκέπτης έχει την ευκαιρία να επισκεφθεί, αρχαία μνημεία της κλασικής αρχαϊκής εποχής, της ρωμαϊκής εποχής, μεσαιωνικά κάστρα, αλλά και νεότερες κατασκευές, όπως τον περιβόητο Ισθμό της Κορίνθου. Ας προσπαθήσουμε λοιπόν να γνωρίσουμε μερικά από αυτά τα μνημεία, και παράλληλα την ιστορία της περιοχής.

Ο Ισθμός της Κορίνθου είναι ουσιαστικά το γεωγραφικό σημάδι ότι εισερχόμαστε στην Πελοπόννησο οδικώς. Πρόκειται για ένα πραγματικά εντυπωσιακό έργο που κόβει την ανάσα. Κατασκευάστηκε στο τέλος του 19^ου αιώνα, χωρίζοντας οριστικά την Πελοπόννησο από την υπόλοιπη ηπειρωτική Ελλάδα, κάνοντας την ίδια στιγμή πραγματικότητα ένα όνειρο 2.300 ετών περίπου. Πόσοι βασιλιάδες, τοπικοί άρχοντες και αυτοκράτορες που πέρασαν από αυτό τον τόπο ή τον είχαν υπό την εξουσία τους δεν προσπάθησαν να κάνουν αληθινή τη ζεύξη του Σαρωνικού με τον Κορινθιακό κόλπο; Το έργο τελείωσε το 1893 μετά από 11 χρόνια εργασιών, συντομεύοντας τις θαλάσσιες διαδρομές, αφού τα καράβια δεν υποχρεούνταν πια να πλεύσουν γύρω από την Πελοπόννησο. Θεωρείται σημαντικό επίτευγμα, ειδικά για την περίοδο που κατασκευάστηκε, αν και αξίζει να σημειωθεί ότι οι κατασκευαστικές μέθοδοι και τα μέσα δεν είχαν αλλάξει ιδιαίτερα από την αρχαιότητα, ουσιαστικά ακόμα βασιζόμενα στη χειρωνακτική εργασία. Το μήκος του έργου είναι 6.4 χλμ, το πλάτος 24.6 μέτρα και το ύψος των τοιχωμάτων περίπου 100 μέτρα. Δούλεψαν 2.500 εργάτες εξορύσσοντας περίπου 12.000.000 μ³ χώματος. Ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει το έργο από την ειδική πεζογέφυρα, δίπλα στην παλαιά εθνική οδό, ευρισκόμενος ουσιαστικά πάνω από το κενό. Κατά την αρχαιότητα, συγκεκριμένα τον 6^ο αιώνα π.Χ., είχε κατασκευαστεί ένας πλακόστρωτος δρόμος, η διολκός, από τον οποίο μεταφέρονταν στην απέναντι ακτή μικρά καράβια, συνήθως πολεμικά, πάνω σε τροχήλατο όχημα ή αλλιώς… καράβια βγήκαν στην στεριά! Σύμφωνα με τις πηγές, η διολκός χρησιμοποιήθηκε με τον ίδιο τρόπο τουλάχιστον ως τον 9^ο αιώνα μ.Χ. Σημειώνουμε δε, ότι ο Ισθμός βρίσκεται πολύ ψηλά στη λίστα με τους τόπους που επισκέπτονται οι ξένοι επισκέπτες στη χώρα μας. Μάλιστα υπάρχουν αναφορές ότι είναι ο δεύτερος μετά την Ακρόπολη των Αθηνών.

Δεύτερος σταθμός του ταξιδιού μας είναι ο αρχαιολογικός χώρος της αρχαίας Κορίνθου, χτισμένη ουσιαστικά κάτω από τον βράχο του Ακροκόρινθου. Η περιοχή κατοικήθηκε ήδη από την νεολιθική εποχή (6500-3250 π.Χ.). Άκμασε ιδιαίτερα τους 7^ο και 6^ο αιώνες π.Χ., αλλά από το τέλος του 6^ου αιώνα και την έναρξη της ακμής των Αθηνών, ειδικά από το τέλος των περσικών πολέμων, η Κόρινθος άρχισε να παρακμάζει. Κατά τον Πελοποννησιακό πόλεμο πολέμησε στο πλευρό της Σπάρτης. Η πόλη κατελήφθη από τους Μακεδόνες το 337 π.Χ. ως το 243 π.Χ. Μετά τη μάχη της Λευκόπετρας το 146 π.Χ. μεταξύ Ρωμαίων και Ελλήνων, η πόλη καταστράφηκε από τους Ρωμαίους ολοσχερώς. Επανιδρύθηκε το 44 μ.Χ. από τον Ιούλιο Καίσαρα, ως ένας ιδιαίτερα πολυτελής τόπος κατοικίας.

Κατά την βυζαντινή περίοδο, τον 7^ο και 8^ο αιώνα, η πόλη εγκαταλείφθηκε και οι κάτοικοι κλείστηκαν στην ασφάλεια του Ακροκόρινθου, όπου εντός των τειχών του αναπτύχθηκε μία οχυρωμένη πολιτεία. Περίπου το 15^ο αιώνα, ίσως στο τέλος αυτού, η κάτω πόλη κατοικήθηκε και πάλι. Το 1458 ξεκινά η Τουρκοκρατία για την περιοχή η οποία θα διαρκέσει ως το 1823, όταν το κάστρο παραδίδεται στους Έλληνες. Ενδιάμεσα βέβαια έχουμε την Β΄ Ενετοκρατία της Πελοποννήσου, την περίοδο 1687-1715.

Η πόλη είναι επίσης γνωστή για την επίσκεψη και παραμονή του Απόστολου Παύλου στα μέσα του 1^ου αιώνα μ.Χ. Ο Παύλος έμεινε στην Κόρινθο για περίπου 1.5 χρόνο, ιδρύοντας πολυπληθή χριστιανική εκκλησία, πριν φύγει για την Έφεσο. Συνέχισε να επικοινωνεί με τους χριστιανούς της Κορίνθου μέσω επιστολών, οι οποίες έμειναν γνωστές ως προς Κορινθίους.

Σήμερα, πρόκειται για έναν εκτεταμένο αρχαιολογικό χώρο, όπου τα πιο σημαντικά μνημεία που θα συναντήσουμε είναι τα εξής: Η κρήνη Πειρήνη, ο δωρικός ναός του Απόλλωνα (6^ος αιώνας π.Χ.), μέρος του οποίου καταστράφηκε όταν χτίστηκε η κατοικία του Τούρκου Πασά της Πελοποννήσου, το γνωστό ως Βήμα του Απόστολου Παύλου, στην πραγματικότητα μία εξέδρα από όπου οι Ρωμαίοι αξιωματούχοι απευθύνονταν στο πλήθος, η κρήνη Γλαύκη, το μη ανασκαμμένο ακόμα αρχαίο θέατρο, ο ναός Ε΄, ένα από τα καλύτερα σωζόμενα δείγματα Ρωμαϊκής αρχιτεκτονικής και το ανεσκαμμένο τμήμα της οδού Λεχαίου, η οποία οδηγούσε από την αγορά στο λιμάνι του Λεχαίου. Πριν εγκαταλείψετε το χώρο, σταθείτε στο τέλος της οδού Λεχαίου και κοιτάξτε πίσω. Η θέα προς τον Ακροκόρινθο είναι μοναδική. Άλλωστε ο επιβλητικός αυτός βράχος είναι ο επόμενός μας προορισμός. 

Ο Ακροκόρινθος, όπως ήδη αναφέρθηκε, ήταν η ακρόπολη της αρχαίας πόλης. Από τον απόκρημνο βράχο του ατένιζε ολόκληρη την γύρω περιοχή, αποτελώντας το ισχυρότερο σημείο των οχυρώσεων της Κορίνθου. Ένα κάστρο που παρέμεινε σε λειτουργία για περίπου 25 αιώνες.

Σύμφωνα με τις ιστορικές μαρτυρίες, ο Ακροκόρινθος ήταν ήδη σε χρήση κατά τον 7^ο αιώνα π.Χ. Η ιστορική πορεία του κάστρου είναι βέβαια στενά συνδεδεμένη με εκείνη της κάτω πόλης. Μέσα στους αιώνες οι οχυρώσεις επισκευάστηκαν, συμπληρώθηκαν και ενισχύθηκαν πολλές φορές, συχνά με χρήση του ιδίου οικοδομικού υλικού. Η πρώτη βυζαντινή ενίσχυση των τειχών πρέπει μάλλον να τοποθετηθεί την περίοδο του Ιουστινιανού (6^ος αιώνας μ.Χ.), κατά την οποία είναι γνωστό ότι οχυρώθηκε και το στενό πέρασμα στην Πελοπόννησο από την Στερεά Ελλάδα. Άλλωστε ο Ιουστινιανός δεν θα μπορούσε να παραβλέψει τον Ακροκόρινθο, τη στιγμή που διεκπεραίωνε ένα μεγάλο και φιλόδοξο σχέδιο κτίσης και επισκευής κάστρων σε ολόκληρη την αυτοκρατορία.

Από τον 9^ο αιώνα ο Ακροκόρινθος είναι πρωτεύουσα του βυζαντινού Θέματος της Πελοποννήσου. Κατά τον 10^ο αιώνα, οι Βούλγαροι θα αποκρουστούν δύο φορές μπροστά στα τείχη του, αλλά το 1147, λόγω ολιγωρίας των αμυνομένων, οι Νορμανδοί θα αλώσουν το κάστρο. Το 1210, μετά την πρώτη πτώση της Κωνσταντινούπολης (1204), ξεκινά η Φράγκικη περίοδος του Ακροκόρινθου. Χρειάστηκαν 5 έτη πολιορκίας για να πέσει και ο βυζαντινός άρχοντας του κάστρου, Λέων Σγουρός, να πέσει έφιππος από τα τείχη στο κενό. Οι Φράγκοι κράτησαν το κάστρο ως το 1398, περίοδο κατά την οποία άλλαξε συχνά χέρια μεταξύ των Δυτικών που λυμαίνονταν τον ελλαδικό χώρο, όταν περνά πάλι στους Βυζαντινούς. Μετά από δύο χρόνια πουλήθηκε στους Ιππότες του Αγίου Ιωάννη (1400-1404), αλλά σύντομα ξαναγυρνά στην εξουσία των Βυζαντινών. Το 1458 καταλαμβάνεται από τους Τούρκους, η εξουσία των οποίων θα διαρκέσει ως το 1823, με ένα μικρό διάλειμμα κατά την Β΄ Ενετοκρατία της Πελοποννήσου (1687-1715).

Το σχήμα των οχυρώσεων ουσιαστικά παρέμεινε σε γενικές γραμμές ίδιο από την εποχή της κλασικής αρχαιότητας ως σήμερα, παρά τις πολλές επεμβάσεις. Στην αρχαιότητα τα τείχη του ενώνονταν με εκείνα της αρχαίας πόλης. Μόνο κατά την επίσκεψη, μπορεί να γίνει αντιληπτό το μέγεθος των οχυρώσεων και βέβαια η έκταση που καλύπτουν. Το ιδιαίτερα απόκρημνο πρανές του βραχώδους λόφου δίνει πρόσβαση μόνο από τη δυτική πλευρά. Τρεις επάλληλες ζώνες οχύρωσης έφραζαν το δρόμο του επίδοξου εισβολέα, με ισάριθμες βαριά οχυρωμένες πύλες.

Η πρώτη γραμμή άμυνας συνέπιπτε με τη σημερινή δεύτερη ζώνη οχύρωσης. Πιο πίσω ήταν η κύρια γραμμή άμυνας που συνέπιπτε με την σημερινή τρίτη ζώνη οχύρωσης, αρχικά χτισμένη μάλλον τον 4^ο αιώνα π.Χ.

Η πρώτη πύλη και η πρώτη ζώνη οχύρωσης με τον πύργο χρονολογούνται, όπως μαρτυρούν η τοιχοποιία και η μορφολογία (τοιχοποιία με κλίση στη βάση και επάλληλες καμπύλες βαθμίδες), τον 14^ο αιώνα, ενώ οι δύο ακραίοι προμαχώνες με την άψογη τοιχοποιία από τετραγωνισμένους πωρόλιθους είναι ενετικοί, όπως και η ξηρή τάφρος (τέλη 17^ου-αρχές 18^ου αι).

Η δεύτερη πύλη έχει δύο σαφώς διακεκριμένες χρονολογικές φάσεις. Το χαμηλότερο επίπεδο με τους ορθογωνισμένους πωρόλιθους, το διπλό cordone (εξέχουσα κατασκευή που μιμείται κορδόνι) που περιβάλει την τοξωτή πύλη και η τετράγωνη κόγχη την οποία κοσμούσε ως το 1874 ο Λέοντας της Βενετίας, συνηγορούν στην απόδοση της πρόσοψης στην εποχή της Ενετοκρατίας. Ενετικές πρέπει να θεωρηθούν και οι επάλξεις στο δεύτερο όροφο. Ο δεύτερος όροφος ανάγεται στον 10^ο αιώνα, άρα η όλη κατασκευή είναι βυζαντινή και η πρόσοψη απλώς ανακατασκευάστηκε από τους Ενετούς. Μετά την πύλη δεξιά υπάρχει άνοιγμα στο έδαφος που οδηγεί σε υπόγειο πέρασμα το οποίο βγάζει στην πλαγιά, ώστε να είναι δυνατή η επικοινωνία των δύο πρώτων περιβόλων χωρίς να ανοίξει η ενδιάμεση πύλη. Ο μεγάλος τετράγωνος πύργος που πλαισιώνει δυτικά την δεύτερη πύλη είναι ενετικός.

Στην τρίτη πύλη συναντάμε εκτεταμένα τμήματα κλασικής τοιχοποιίας του 4^ου π.Χ. αιώνα. Ο πύργος δεξιά της πύλης (νότια) αποτελεί το σημαντικότερο κατάλοιπο της κλασικής οχύρωσης του Ακροκόρινθου, καθώς ολόκληρη η πρόσοψη είναι αρχαία, μερικώς επισκευασμένη βέβαια στα βυζαντινά χρόνια. Ο αριστερός πύργος (βόρειος), μία ιδιαίτερα εντυπωσιακή κατασκευή, είναι βυζαντινός. Οι κανονιοθυρίδες της επίστεψης είναι ενετικές. Η ίδια η πύλη είναι βυζαντινή, από αρχαίους δόμους σε δεύτερη χρήση. Ο κύριος όγκος της τρίτης οχύρωσης είναι βυζαντινός με βάση το τείχος του 4^ου π.Χ. αιώνα, συμπληρωμένος όμως από τους Ενετούς.

Το υπόλοιπο τείχος βασίζεται στο αρχαϊκό, και οι ενδιάμεσοι προμαχώνες είναι δημιουργήματα διαφόρων εποχών.

Ωστόσο, περνώντας και την τρίτη ζώνη οχύρωσης, παρά το ότι ο τόπος θυμίζει άδειο κέλυφος, η περιήγηση δεν έχει τελειώσει. Ο πρόσφατα αποκατεστημένος ακρόπυργος του φρουρίου, χτισμένος σαν αετοφωλιά στην νοτιοδυτική κορυφή του οχυρωμένου χώρου, μας περιμένει. Ήταν το τελευταίο καταφύγιο της φρουράς και του άρχοντα του κάστρου σε περίπτωση άλωσης των τειχών. Πρόκειται για έναν ισχυρό πύργο, τριών στάθμεων, περιτριγυρισμένο από οχυρό περίβολο, ουσιαστικά εξοπλισμένο με το δικό του αυτόνομο αμυντικό σύστημα. Η εξώθυρα είναι υπερυψωμένη και τοποθετημένη στην πιο προστατευμένη όψη, ενώ στο υπόγειο υπάρχει δεξαμενή, ώστε να εξασφαλίζεται αυτάρκεια νερού. Λόγω αυτών των στοιχείων, ο πύργος μπορούσε να οχυρωθεί αυτόνομα, ακόμα και σε περίπτωση κατάληψης του υπόλοιπου κάστρου. Μία τέτοιου τύπου οχυρή διάταξη προφανώς αποτελεί αναφορά στη δυτική στρατιωτική αρχιτεκτονική του μεσαίωνα, αν και υπάρχουν στοιχεία που δηλώνουν ότι τέτοιου είδους πρακτικές δεν ήταν άγνωστες στους Βυζαντινούς, άρα το μνημείο, μάλλον, θα πρέπει να χρονολογηθεί στην φράγκικη περίοδο του Ακροκόρινθου, γύρω στον 13^ο αιώνα. Ο πύργος, μετά το πέρας των πρόσφατων εργασιών, είναι επισκέψιμος. Η θέα από το δώμα προς τα βόρεια, τον κάμπο, τον Κορινθιακό κόλπο και τα απέναντι βουνά της Στερεάς Ελλάδας κόβει την ανάσα, αποζημιώνοντας τον επισκέπτη για το δύσκολο και ανηφορικό μονοπάτι που διένυσε για να φθάσει εκεί.

Δυστυχώς, ελάχιστα κτήρια σώζονται σήμερα στο εσωτερικό του κάστρου από τον κάποτε ακμάζων οικισμό. Νότια της τρίτης πύλης θα συναντήσουμε μία κλασικού τύπου οθωμανική βρύση, ενώ έμπροσθεν του βορειότερου πύργου της τρίτης ζώνης σώζονται τα ερείπια τρίκλιτου ναού που χρονολογείται στο τέλος του 17^ου, αρχές 18^ου αιώνα. Στον τρίτο περίβολο σώζεται ακέραιος ο ναός του Αγίου Δημητρίου που ανήκει μάλλον στον 17^ο αιώνα. Συνεχίζοντας προς τα βορειοανατολικά θα συναντήσουμε ένα οθωμανικό τέμενος, το οποίο ταυτίζεται με το τέμενος Μπεηζαντέ ή Αχμέντ Πασά (15^ος-17^ος αιώνας). Νότια του τεμένους υπάρχει υπόγεια βυζαντινή δεξαμενή και στον ίδιο χώρο το υπόλειμμα μιναρέ που κάποτε ανήκε στο τζαμί του Σουλτάνου, Μωάμεθ Β΄.

Ο αρχαιολογικός χώρος του Ακροκόρινθου κλείνει σχετικά νωρίς, περίπου στις 16:00. Επίσης δεν υπάρχει κάποια καντίνα ή κάτι παρόμοιο (εκτός από μία ταβέρνα πιο πέρα), έτσι η συμβουλή μας είναι να προμηθευτείτε νερό ή οτιδήποτε άλλο πιστεύετε ότι θα χρειαστείτε, καθώς ο ήλιος τους καλοκαιρινούς μήνες δεν αστειεύεται, παρά το ότι, λόγω υψομέτρου, το αεράκι κάποιες φορές κάνει τα πράγματα καλύτερα. Ακόμα, δεν πρέπει να ξεχάσετε ότι χωρίς το κατάλληλο παπούτσι τα πράγματα θα είναι δύσκολα, λόγω του ανώμαλου εδάφους και των ανηφορικών μονοπατιών, αν και κάποτε λόγω τραυματισμού ανεβήκαμε ως τον ακρόπυργο με… σαγιονάρα στο ένα πόδι!

Ευρισκόμενοι στο δώμα του ακρόπυργου, αν κοιτάξουμε προς το νότο, μπορούμε να διακρίνουμε ένα ακόμα κάστρο. Βέβαια, στην πραγματικότητα πρέπει να ξέρουμε το ακριβές σημείο για να το κάνουμε αυτό. Όμως, μπορούμε κάλλιστα να κάνουμε το αντίθετο. Δηλαδή να επισκεφθούμε το δεύτερο αυτό κάστρο από όπου είναι πολύ πιο εύκολο να διακρίνουμε τον Ακροκόρινθο. Πρόκειται για το κάστρο στο Αγιονόρι, επίσης στα όρια του νομού Κορινθίας. Το Αγιονόρι (εκτός από οικισμός) είναι ένα μικρό μεσαιωνικό κάστρο, πρόσφατα αποκατεστημένο με ιδιαίτερη φροντίδα. Κατά την αποκατάσταση μάλιστα ξοδεύτηκαν μόλις 500.000 ευρώ, τη στιγμή που τόσα περίπου χρειάζονται για την αγορά μίας πολυτελούς κατοικίας σε κάποιο προάστιο της Αθήνας, χωρίς βέβαια να υποστηρίζουμε ότι δεν υπάρχουν και πολύ ακριβότερες κατοικίες.

Το κάστρο χρονολογείται στην Φραγκοκρατία, 13^ος-14^ος αιώνας. Φαίνεται να χτίστηκε σταδιακά, βάσει όμως ενιαίου σχεδιασμού, με σκοπό να ασφαλίσει το αρχαίο πέρασμα από την Κορινθία στην Αργολίδα. Το συγκρότημα αποτελείται από τον περίβολο, οποίος σώζεται σε ολόκληρο το μήκος του, δύο τετράγωνης διατομής πύργους, ακέραιους πια μετά τις πρόσφατες εργασίες, τρείς ακόμα πύργους σωζόμενους ως το ύψος του περιβόλου, τα υπολείμματα μία στέρνας, τα ερείπια από μερικά ολικώς καταστραμμένα βοηθητικά κτήρια, καθώς και την πύλη με το αμυντικό της σύστημα.

Το συγκρότημα στέκεται στην άκρη του γκρεμού, με την πύλη και τον προμαχώνα της τοποθετημένα ακριβώς από εκείνη την πλευρά, νότια-νοτιοανατολικά, για επιπρόσθετη προστασία. Η πρόσβαση στον ύψους 680 μέτρων λόφο επιτρέπεται από την αντίθετη πλευρά, βόρεια-βορειοδυτικά, εκεί που ο επίδοξος εισβολέας θα αντίκρυζε πρώτα τον ακρόπυργο του κάστρου. Το μονοπάτι για την πύλη περνούσε ακριβώς κάτω από τα τείχη, έτσι αν κάποιος κατάφερνε να περάσει αλώβητος την απόσταση αυτή, ενώ βαλλόταν από τα τείχη, έπρεπε να πολεμήσει ώστε να αλώσει την πύλη σε έναν στενό χώρο μεταξύ των τειχών και του γκρεμού, έμπροσθεν του προμαχώνα.

Γύρω από το κάστρο υπάρχουν ερείπια κτηρίων και ναών, μερικά από αυτά μάλιστα μεγαλιθικά. Μόνο ο ναός των Αγίων Αναργύρων (1323) σώζεται ακέραιος. Ενδιαφέροντα είναι και τα ερείπια του ναού του Αγίου Γεωργίου, χρονολογημένου στην ύστερη βυζαντινή περίοδο. Τα ερείπια προφανώς ανήκουν σε οχυρωμένο βυζαντινό οικισμό, του οποίου η ακρόπολη καταλάμβανε το χώρο που στέκει σήμερα το κάστρο. Άλλωστε σύμφωνα με τις πηγές, οι Φράγκοι όσο πολιορκούσαν τον Ακροκόρινθο (1205-1210) κατέλαβαν κάστρο στο Αγιονόρι (Ενόριον).

Το κάστρο είναι επισκέψιμο, χωρίς είσοδο, όπως επίσης και οι δύο αποκατεστημένοι πύργοι. Ο ψηλότερος από τους δύο αποτελούσε τον ακρόπυργο του κάστρου, ενώ ήταν η πρώτη εντύπωση του νεοεισερχόμενου στον περίβολο.

Κάπου εδώ όμως ήρθε η ώρα να γυρίσουμε πίσω. Δεν είναι εύκολο να προφθάσει κανείς να επισκεφθεί όλους αυτούς τους χώρους μέσα σε μία ημέρα, πιθανώς μόνο αν ξεκινήσει πολύ πρωί και με πολύ όρεξη.

Αφήνοντας την περιοχή πίσω σας μην παραλείψετε να στρέψετε το βλέμμα μία τελευταία φορά προς τον βράχο του Ακροκόρινθου, όπως επίσης και να ρίξετε μία ματιά κάτω στον Ισθμό καθώς το όχημα θα περνά από τη γέφυρα της νέας εθνικής οδού. Θα είναι οι καλύτερες τελευταίες εντυπώσεις από το μέρος.

Monemvasia, the rock of the eastern Mediterranean Sea - Μονεμβασία, ο βράχος της ανατολικής Μεσογείου

text - images: Babis Pavlopoulos, iconstravel photography
languages: English, Ελληνικά

Monemvasia, Monemvasia, Monemvasia; certainly written in English it is the same, actually same writing, same sound, but in Greek you can write and pronounce this place-name with three different ways. You have just to choose the vowel that you like to stress (visible in Greek writing), and a distinct sound each time will touch your ears. However, any of these ways you choose, we are talking about the same rock, the rock with the only access (it has to do with the meaning of the place-name), the characteristic, which gave the name to this settlement, the once powerful Byzantine maritime town.

Nevertheless, what is Monemvasia? Monemvasia is many things. Monemvasia is the impressive rock, a breath away from the coast, which was inhabited by the Lacedaemonians since already the 6^th Century BC. It is the pre-mentioned only access, even though the long, Byzantine, multi-arched bridge does not exist anymore. It is the street, leading to the walls. It is the first impression of the visitor, watching the walls of the upper town, hung above him, and the walls of the lower town, blocking his way, blocking his visual contact with what there is behind.

It is the gate with the restored part next to it, where before years an unconscious citizen constructed a parking for his “lovely” car. It is the feeling, crossing the covered passage of the gate. It is the lost part of Greece; here you can take an idea, here and in some other small places too. It is the central cobbled-street, crossing the town edge to edge. It is the covered passages, the uphill cobbled-streets, the zig-zag cobbled-streets, the staircase cobbled-streets, all of them following the medieval town-tissue type, the labyrinthine type; it seems as a dynamic development, even though there is evidence of pre-planning. 

It is the houses, built in rectangular ground plan, vertically placed on the terrain’s sloping, this ancient type of building, it is the Byzantine type roof-tiles, it is also the steps on the upper part of the masonries, constructed in order to collect the rain-water from the roof, leaving it to run to underground cisterns. Cisterns, internally coated with a red water-resistant plaster, known as courasani, for which many studies have been written, especially about the ingredients.

It is the vaults, which perfectly support the floors of the buildings, it is these strange type chimneys, we truly saw such one in Venice… they are named campana, actually, the place “smells” Venice. Therefore, it is also the projected lintels, the well-carved parts of the doors and windows, the arch-headed openings, and also the flame-like ones, the late Gothic flamboyant of Venetians and Franks… never confuse them.

It is the churches too, the church of Our Lady the Myrtidiotissa, known also as Our Lady the Cretan, this is the name we like to call this church, it is closer to us, the church of Elcomenos Christos, one more church dedicated to Our Lady, the church of Our Lady the Chrissafitissa, shinning on its dapia (Italian), today it means square in Monemvasia, perhaps bastion in earlier times. Do not hesitate visitor, come close to Saint Nicolas church, overlooking the dapia, and touch the masonry, the wind, the rain, and the sun made it tufa-like.

Therefore it is also the dapies (plural), the squares, but do not believe that these free spaces were existed in the medieval era, the medieval settlements had to save space. It is the south walls, these are the sea-walls, on which you can walk their entire length, eavesdropping the waves on the rocky coast, but let me give you some advice; when the strong south wind comes, take care to find yourself away. The Archipelagos’ waves will be higher than the walls, but on the other hand you may tell me, I would like it, and perhaps my visitor, you are right.

However, in any case we have not finished. Standing on the sea-walls, take a look higher. This is the walks, the zig-zag staircase, which lead to the upper town, a ruined place, today guarded by Saint Sofia (=Wise), the Byzantine church, which you will find crossing the fortified gate. Before you keep walking, stay, stay and turn around, and catch the view. It is the lower town, lying under your feet, the town, the cobbled-streets, the walls, the roofs, everything surrounded by the Archipelagos, a really impressive view.

But, this is not the end. Monemvasia is also the light-house on the east coast of the rock, guarding and lighting in the dark the wild landscape around.

However, Monemvasia is and also was the people, people, who passed, people, who built and destroyed, people, who rebuilt in the perpetual cycle of the existence and the history, it is Nicolas Kalogeras, the mason, who is referred on a carved inscription since 1837, people who keep alive the shell. The shell of the settlement, which had fallen into serious decay, it was semi-ruined when we visited it for first time, but today it is ready to catch its past, even though it has irrevocably gone. At the same time, Monemvasia is densely connected with poetry, as it is the birth-place of a great Greek poet, Giannis Ritsos. He likened the place to a “stone-boat”; just bring to your mind the image of the rock when you arrived.

Keep feeling visitor, because Monemvasia is the evening serenity of the winds’ absence, the night-sound of the boat’s engine, touching your ears through the open window as a sweet lullaby. It is the dark winter sky, threating the town, even though most of the times the sky is blue, this deep blue, the big Greek blue.

Nevertheless, we finally think that Monemvasia is really none of that. Monemvasia is a feeling, nothing else. It is just a feeling, which comes from ourselves when we are standing in front of all these, with our mind full of images, confusing fantasy and reality, images from past centuries, trying to imagine the course of the centuries over this place. It is the feeling of beauty, of simplicity, of symmetry, of momentum. This is the feeling of the indeterminate sweetness.

Listen to me visitor, if you really do not feel every meaning of all these, you have to do nothing here. It is not a place for you. Leave your steps to lead you to the exit. Your flight cannot wait!

Monemvasia, May, 2016

...just bring to your mind the image of the rock when you arrived.

...είναι και ποίηση η Μονεμβασία, ο Ρίτσος με το "πέτρινο καράβι" του.

Μονεμβασιά, Μονεμβασία, Μονεμβάσια, όπως και να την πεις, όπως και να ακουστεί, ο ίδιος βράχος είναι, εκείνος με τη μία και μοναδική έμβαση, χαρακτηριστικό από το οποίο πήρε το όνομά της η πάλαι ποτέ, πίσω στους βυζαντινούς καιρούς, ισχυρότατη ναυτική πολιτεία.

Τι είναι όμως η Μονεμβασία, όπως αρέσει σε εμάς να τη λέμε; Η Μονεμβασία είναι πολλά πράγματα μαζί. Είναι ο εντυπωσιακός βράχος σε απόσταση αναπνοής από τη στεριά που κατοικήθηκε από τους Λακεδαιμόνιους τον 6^ο αιώνα μ.Χ. Είναι η μοναδική έμβαση που λέγαμε πριν, αν και δεν υπάρχει πια η πολύτοξη, πιθανότατα βυζαντινή, γέφυρα. Είναι ο δρόμος που οδηγεί στα τείχη. Είναι η πρώτη εντύπωση του επισκέπτη, με τα τείχη της Άνω Πόλης να κρέμονται ψηλά και εκείνα της Κάτω Πόλης να του φράζουν το δρόμο. Να περιορίζουν την οπτική του. Να μην τον αφήνουν να δει τι υπάρχει από πίσω.

Είναι η πύλη με την αναστάτωση της τοιχοποιίας στα δεξιά της, όπου κάποιος ανεκδιήγητος συμπολίτης μας πριν από χρόνια είχε φτιάξει το γκαράζ του για να βάζει το αυτοκινητάκι του. Είναι η πρώτη αίσθηση μόλις διαβείς το διαβατικό, τη δρομική, της πύλης. Είναι ο άλλος κόσμος που αντικρύζεις. Είναι η χαμένη Ελλάδα που εδώ μπορείς να τη δεις, εδώ και δυστυχώς σε λίγα μέρη ακόμα της χώρας μας. Είναι το κεντρικό καλντερίμι που διασχίζει την πολιτεία από το ένα άκρο ως το άλλο. Είναι οι καμάρες, δρομικές και αυτές, είναι και τα άλλα, τα ανηφορικά καλντερίμια, τα φιδωτά και σκαλωτά καλντερίμια, σύμφωνα με τη μεσαιωνική χάραξη, εκείνη του λαβύρινθου, δυναμικά ανεπτυγμένη φαίνεται εδώ, αν και υπάρχουν στοιχεία που μπορούν να υποστηρίξουν την περίπτωση του σχεδιασμού.

Είναι τα μακρυνάρια, η πανάρχαια μορφή κατοικίας, τα μακρόστενα σπίτια χτισμένα κάθετα στο πρανές, είναι τα μεγάλα κεραμίδια βυζαντινού τύπου, είναι και τα «φρύδια» που παρατηρούμε να εξέχουν ψηλά στις τοιχοποιίες με αποστολή να μαζεύουν το βρόχινο νερό από τις στέγες και να το οδηγούν μέσω εντοιχισμένων αγωγών στις στέρνες. Είναι φυσικά οι στέρνες, οι κινστέρνες, επενδυμένες εσωτερικά με το κουρασάνι, το μοναδικό αυτό υδραυλικό κονίαμα που τόσα έχουν γραφτεί για τη σύνθεσή του.

Είναι οι θόλοι που στηρίζουν αριστοτεχνικά τα πατώματα των κτισμάτων, είναι αυτές οι περίεργες καμινάδες, α να μία από εκείνες που είδαμε και στη Βενετία, campana τη λένε, αλήθεια, Βενετία μυρίζει το μέρος παντού. Μα τότε είναι και τα εξέχοντα υπέρθυρα, τα λαξευμένα μέλη των ανοιγμάτων, τα ανώφλια, τοξωτά τα περισσότερα, παλαιά και νεότερα, είναι τα άλλα τα φλογόμορφα ανώφλια, τα υστερογοτθικά flamboyant των Βενετών και των Φράγκων, ποτέ μην τους μπερδεύεις αυτούς μεταξύ τους.

Είναι και οι ναοί, η Παναγιά η Μυρτιδιώτισσα, μα Κρητικιά μας αρέσει εμάς να τη λέμε, αισθανόμαστε πιο οικεία, ο Ελκόμενος Χριστός που δεν τον έχεις ξανακούσει, η άλλη Παναγιά, η Χρυσαφίτισσα, να λάμπει στη ντάπια της, με το βλέμμα του Αϊ Νικόλα από πάνω της να μην την αφήνει λεπτό. Πλησίασε επισκέπτη και χάιδεψε το επίχρισμα του ναού, πώρινο το έκανε ο άνεμος, η βροχή και ο ήλιος.

Ακόμα, είναι οι ντάπιες, οι ανοιχτοί χώροι, οι πλατείες που λέμε για τις σημερινές μας πόλεις, αλλά μην πιστέψει κανείς ότι ήταν πάντα έτσι, οι μεσαιωνικές πολιτείες δεν είχαν χώρο για ξόδεμα. Είναι τα νότια τείχη, εκείνα της θάλασσας, όπου τα περπατάς από τη μία άκρη στην άλλη, που στέκεσαι και αφουγκράζεσαι τη φούσκα από τη νοτιαδούρα να σκάει νωχελικά στα βράχια κάτω από την ανθρώπινη κατασκευή, αλλά καλύτερα να μην είσαι εκεί όταν ο νοτιάς θυμώσει και ανεβάσει όλο το Μυρτώο μπροστά στην πολιτεία. Τότε τα κύματα θα υπερβούν το ύψος των τειχών και θα σε βρέξουν, μα δεν πειράζει μπορεί να πεις και μπορεί να μην έχεις άδικο.

Δεν είναι όμως μόνο αυτά. Από τα τείχη της θάλασσας κοίτα ψηλά. Είναι οι βόλτες απέναντι που σε φέρνουν στην Άνω Πόλη, τον ερειπιώνα που φυλάει η Αγία Σοφία, η βυζαντινή εκκλησιά που θα αντικρύσεις μόλις διαβείς τις οχυρώσεις της πύλης. Αλλά πριν διαβείς την πύλη, κοίτα κάτω. Είναι και πάλι η Κάτω Πόλη με τις στέγες τα καλντερίμια, τα τείχη, πλημμυρισμένα από την απεραντοσύνη του Μυρτώου, θέα μία, θέα μοναδική, σαν την έμβαση που σου επέτρεψε να φθάσεις εδώ. Αλλά ούτε εδώ τελειώνουμε. Μονεμβασία είναι και ο φάρος της στο ανατολικό άκρο του βράχου και το άγριο τοπίο ένα γύρω που φυλάει και φωτίζει τα βράδια, με τα πέτρινα φουρούσια του σαν χέρια που σηκώνουν το φως του ψηλά.

Όμως, είναι και οι άνθρωποι, οι άνθρωποι που πέρασαν που έχτισαν που χάλασαν και ξανάχτισαν στον αέναο κύκλο της ύπαρξης και της ιστορίας, ο Νικόλαος Καλογεράς της επιγραφής «εν έτει ΑΩΛΖ» (1837), είναι και εκείνοι που κράτησαν ζωντανό το κέλυφος. Ένα κέλυφος που έφτασε να μοιάζει άδειο, μισοάδειο το προλάβαμε εμείς στην πρώτη μας επίσκεψη, μα σήμερα κοντεύει να προλάβει την νιότη του, ακόμα και αν αυτή πέρασε ανεπιστρεπτί. Μονεμβασία όμως και πως αλλιώς να γινόταν, είναι και ποίηση, ο Ρίτσος με το πέτρινο καράβι του, αλλά και τη Ρωμιοσύνη του, τη Ρωμιοσύνη μας.

Είναι η βραδινή γαλήνη της άπνοιας, το γουργουρητό της ψαρόβαρκας που περνά ανοιχτά από τα τείχη και σε νανουρίζει από το ανοιχτό παράθυρο. Είναι ο μαύρος χειμωνιάτικος ουρανός που βαρύς απειλεί να πέσει στην πολιτεία από ψηλά από το βράχο, μα πιο συχνά όμως είναι βαθιά γαλάζιος, μπλε, ένα μπλε αψεγάδιαστο, ένα βαθύ γαλάζιο από τον Ελύτη και το Αιγαίο του και ας βασιλεύει άλλος ποιητής εδώ. Δύο βήματα μακριά είναι άλλωστε το Αιγαίο, ενώ από εδώ περνούσε για αιώνες η Δύση για να πλεύσει στα γαλανά νερά του.

Μα νομίζω τελικά ότι τίποτα από όλα αυτά δεν είναι αληθινά η Μονεμβασία. Η Μονεμβασία είναι μία αίσθηση και τίποτα άλλο. Μία αίσθηση μόνο που αναλύεται σε δεκάδες άλλες. Εκείνη η αίσθηση που ξεχειλίζει από μέσα σου όταν αντικρύζεις όλα τα παραπάνω, καθώς και οι εικόνες που γεννιούνται μπροστά σου και αναμιγνύουν το φανταστικό με το πραγματικό, εικόνες από τους αιώνες που πέρασαν από τη ράχη ετούτης της πολιτείας και ας μην ξέρεις πως ήταν κάποτε, ποιά μορφή είχε. Η αίσθηση της ομορφιάς και της απλότητας, της συμμετρίας και της δυναμικής. Η αίσθηση μιας απροσδιόριστης γλύκας.

Μα πραγματικά όμως, αν δεν την νοιώθεις αυτήν την αίσθηση δεν έχεις κάτι άλλο να κάνεις εδώ. Άσε τα βήματά σου να σε οδηγήσουν στην έξοδο. Η φυγή σου αδημονεί!

Μονεμβασία, Μάιος 2016

Monemvasia, the rock of the eastern Mediterranean Sea.

Μονεμβασία, ο βράχος της ανατολικής Μεσογείου.

...the night-sound of the boat’s engine, 

touching your ears through the open window as a sweet lullaby.

...το γουργουρητό της ψαρόβαρκας που περνά ανοιχτά από τα τείχη 

και σε νανουρίζει από το ανοιχτό παράθυρο.

...come close to Saint Nicolas' church and touch the masonry, 

the wind, the rain, and the sun made it tufa-like.

Πλησίασε επισκέπτη και χάιδεψε το επίχρισμα του ναού, 

πώρινο το έκανε ο άνεμος, η βροχή και ο ήλιος.

...the sea-walls, on which you can walk their entire length.

...τα νότια τείχη, εκείνα της θάλασσας, 

όπου τα περπατάς από τη μία άκρη στην άλλη...

...it is the covered passages...

...είναι οι καμάρες, οι δρομικές...

...Our Lady the Chrissafitissa, shinning on its dapia

...η άλλη Παναγιά, η Χρυσαφίτισσα, να λάμπει στη ντάπια της

...stay, stay and turn around, and catch the view.

Αλλά πριν διαβείς την πύλη, κοίτα κάτω.

...it is the evening serenity of the winds’ absence...

Είναι η βραδινή γαλήνη της άπνοιας...

...it is the zig-zag cobbled streets...

...είναι τα φιδωτά καλντερίμια...

...it is also the people, who came and gone as the swallows do...

...είναι οι άνθρωποι που ήρθαν και πάλι έφυγαν σαν τα χελιδόνια...

It is the lost part of Greece...

Είναι η χαμένη Ελλάδα...

...the sea-walls... eavesdropping the waves on the rocky coast...

...να αφουγκράζεσαι τη φούσκα από τη νοτιαδούρα 

να σκάει νωχελικά στα βράχια κάτω από την ανθρώπινη κατασκευή...

once again... it is the evening serenity...

...είναι και πάλι η βραδυνή γαλήνη...

...we truly saw such one in Venice… they are named campana...

...α να μία από εκείνες που είδαμε και στη Βενετία, campana τη λένε...

It is the feeling, crossing the covered passage of the gate...

Είναι η πρώτη αίσθηση μόλις διαβείς το διαβατικό, τη δρομική, της πύλης...

...upper town is guarded by Saint Sophia...

...στην Άνω Πόλη, τον ερειπιώνα που φυλάει η Αγία Σοφία...

on the sea-walls

στα θαλάσσια τείχη

...it is the Byzantine  roof-tiles...

...είναι τα βυζαντινά κεραμίδια...

...it is the central cobbled street...

...είναι το κεντρικό καλντερίμι...

...it is the fortifications of the upper town, hung above...

...είναι η οχύρωση της Άνω Πόλης, να κρέμεται από πάνω...

...it is the arch-headed doors...

...είναι και τα τοξωτά υπέρθυρα...

abstracting

αφαιρώντας

 ...also the light-house, guarding and lighting in the dark the wild landscape around.

...είναι ο φάρος..., με τα πέτρινα φουρούσια του σαν χέρια που σηκώνουν το φως του ψηλά.

night watch 

νυχτερινή η εικόνα 

...it is also the steps on the upper part of the masonries... 

to collect the rain-water from the roof...

...είναι και τα «φρύδια» που παρατηρούμε να εξέχουν ψηλά στις τοιχοποιίες...

cobbled streets, pebbled yards

οι αυλές συχνά βοτσαλωτές 

the once powerful Byzantine maritime town

η κάποτε ισχυρή βυζαντινή ναυτική πολιτεία

 ...blue, this deep blue, the big Greek blue.

...ένα μπλε αψεγάδιαστο, ένα βαθύ γαλάζιο από τον Ελύτη και το Αιγαίο του 

και ας βασιλεύει άλλος ποιητής εδώ.

...the mason,  Nicolaos Kalogeras, on the inscription...

...είναι ο χτίστης, ο Νικόλαος Καλογεράς, το όνομα σκαλισμένο στην επιγραφή...

...the late Gothic flamboyant of Venetians and Franks… never confuse them.

...τα υστερογοτθικά flamboyant των Βενετών και των Φράγκων, 

ποτέ μην τους μπερδεύεις αυτούς μεταξύ τους.

...built in rectangular ground plan, ...this ancient type of building...

...τα μακρυνάρια, η πανάρχαια αυτή μορφή κατοικίας...

...before you cross the door-way, turn around...

...πριν διαβείς το πέρασμα, στρέψε το βλέμμα ένα γύρω...

on the eastern walls

στα ανατολικά τείχη

Our Lady the Cretan, this is the name we like to call this church...

...μα Κρητικιά μας αρέσει να την αποκαλούμε...

...confusing fantasy and reality, images from past centuries...

...και αναμιγνύουν το φανταστικό με το πραγματικό...

...it is the covered passages...

...ακόμα είναι οι δρομικές...

...the walls of the lower town, blocking his way...

...τα τείχη της Κάτω Πόλης που σου φράζουν το δρόμο...

...everything is surrounded by the Archipelagos...

...όλα πλημμυρισμένα από την απεραντοσύνη του Μυρτώου...

once again, night watch

και πάλι, νυχτερινή η εικόνα

Monemvasia is a feeling, nothing else.

Η Μονεμβασία είναι μία αίσθηση και τίποτα άλλο.

It is the feeling of beauty, of simplicity, of symmetry, of momentum.

Η αίσθηση της ομορφιάς και της απλότητας, της συμμετρίας και της δυναμικής.

This is the feeling of the indeterminate sweetness.

Η αίσθηση μιας απροσδιόριστης γλύκας.