Stone-bridges in Greece, when river banks met each other

text & images / videos: Babis Pavlopoulos - iconstravel photography
languages: English, Ελληνικά
The text had been published as the main text of our wall-diary 2009

Ioannina prefecture, Camper Agas’ stone-bridge (1750-1800). One-arched bridge with two windows, one on each drum. When the weather is rainy windows help the water to run through the structure.

 Νομός Ιωαννίνων, Ανατολικό Ζαγόρι, το γεφύρι του Καμπέρ Αγά (1750-1800). Μονότοξη κατασκευή με χαμηλωμένο τόξο παρά το μεγάλο άνοιγμα, πήρε το όνομά του από τον Οθωμανό διοικητή των Ιωαννίνων που το χρηματοδότησε. Τα δύο ανακουφιστικά τόξα, ένα σε κάθε τύμπανο, ανακουφίζουν την κατασκευή από τη δύναμη του νερού σε περίπτωση που ο Ζαγορίτικος ποταμός φουσκώσει.

It is widely known that during the antiquity the rivers were worshiped as gods. The Zagorian* lady, giving birth to a dead baby, believed that the river and its flow was the responsible for this, the river, the primeval god of fertility, who did not gave justice to her. The ceremonial process of punishment followed by throwing stones to the river, standing on a stone-bridge. She threw an “arcada” (see the following lines). It was not a random act; the bridge was that bridled the river.

At the same time “only if a human was haunted, the bridge would stand”. This is the primeval doctrine. According to this, the bridge would stand only if a human was sacrificed on the foundation of it. When the wedding cortege reach in front of the bridge, the instruments always stop to play music, and all the participants walk via the bridge speechless, until the edge of it. It was also the doctrine that the haunted human would wake up, realizing the difference between the world of death and the world of life, would stop to support the bridge, in order to dance with the alive people. Doing this, the bridge would be fatally collapsed**.

Ioannina prefecture, Zagori region, Missios’ stone-bridge (1748) above river Vikos. The name comes from the master-mason’s name, Alex Missios from Monodenthri settlement.

 Νομός Ιωαννίνων, Ζαγόρι, το γεφύρι του Μίσιου (1748) στον ποταμό Βίκο. Το δίτοξο γεφύρι κατασκευάστηκε από τον Αλέξη Μίσιο από το Μονοδένδρι. 

During the previous centuries, the stone-bridges were considered as high social value constructions. They served as safe passages above the rivers for humans and livestock, simultaneously reducing the distances. So, we are talking about communication, but the bridges also adorn the places in which were built, completing the natural environment, as they were made by natural materials.

The building of a bridge began early in the summer, so as until the autumn the structure would be ready. This was the period that less water run in the bottom of the rivers. The structure might be founded in a rocky place, at a position that the river was narrow. Since such a position did not exist, great problems were created for the masons. A solution was the rocks in the middle of the flow of the river. In this case the bridge would be constructed with more than one arch, so as the middle foot to be built on such a rock. When rocks did not exist, the masons were using strong wooden beams, vertically driven into the bottom of the river, so as to obtain a base for the middle foot of the bridge. In fact, the biggest rate of Venetia was successfully built with this system.

Arcadia prefecture, Atsicholos’ stone-bridge (perhaps start of the 19^th Century) above Loussios river. Two arches transfer the thrust of the weight of the structure, the one of them is larger and pointed-arched.

 Νομός Αρκαδίας, ορεινή Γορτυνία, το γεφύρι του Ατσίχολου (πιθανώς αρχές 19^ου ααιώνα) στον ποταμό Λούσιο. Το γεφύρι φέρεται από δύο τόξα, ένα μεγάλο οξύκορφο και ένα μικρότερο.

First of all, masons erected a wooden scaffold as a form-work. The building began from the two edges of the construction. Two teams of masons were working, one at each edge, to meet each other reaching to build the arch. They were changing positions at regular intervals. In this way, the special characteristics (defects and assets) of both teams could also be found on both parts of the bridge.

The carved stones that formed the arch, are named “voussoirs”. On the top of the arch, the key-stone was placed as the last one of the arch, a stone that locked the structure. The key-stone was carved by the master-mason, showing his technical abilities.

In general, the arch was presented in semi-elliptic shape, but there were some cases that pointed-arches were built. When the arch was large, a second arch was built upon the first, making the bridge safer.

Small stones were used, except for the foundation where the masons were using bigger or really big stones.

Some of the voussoirs were carved in a longer shape, placing projected from the back of the arch, like teeth, creating the series of the “arcades”, the stones that Zagorian ladies were throwing to the river. It was the reason that many bridges has lost their “arcades”. “Arcades” were very useful, setting the edges of the back of a bridge. Perhaps, only if someone walked on a bridge a windy and rainy day, could understand this necessity.

Grevena prefecture, the Small Doors’ stone-bridge (perhaps 1830-1850). A two-arched structure, built in front of the entrance of a gorge, which in this point reach 200 metres in height and just a few metres in width.

 Νομός Γρεβενών, το γεφύρι στις Πορτίτσες κοντά στο χωρίο Σπήλαιο. Γεφυρώνει το ένα από τα δύο ποτάμια που σχηματίζουν τον Βενέτικο. Δίτοξη κατασκευή με ένα ανακουφιστικό τόξο, χτισμένη εμπρός από φαράγγι που στο σημείο αυτό φθάνει τα 200 μέτρα ύψος και μόλις λίγα μέτρα πλάτος. Σύμφωνα με μαρτυρίες μπορεί να τοποθετηθεί στην περίοδο 1830-1850.

The walls at each end of the arches are named “drums”. The drums are not built massif. They consist of two faces. The space between the faces was filled with smaller stones and soil. Except for the main arches, sometimes we can find smaller arches opened on the drums, like windows. These small openings are constructed to help the whole structure to resist against the power of the river, in case of during a rainy day the water run in a higher level. These openings give passage to the water, so the power against the bridge is reduced. We have to think that the bridges are placed across the flow of the river. 

The mortar included lime, so as to become stronger. Close to the foundation, the mortar was converted in water-resistant, using grained ceramics. It was the famous “courasani”.

Arta prefecture, the Arta’s stone-bridge. It was founded for first time in the 4^th Century B.C. but the today form belongs in the 17^th Century (1612). For Greeks is the symbol for each construction that is slow to end, due to the myth, which wants the bridge to be built again and again and never finish.  

 Νομός Άρτας, το γεφύρι της Άρτας στον ποταμό Άραχθο, σύμβολο πιά για όποιο έργο αργεί να τελειώσει. Η σημερινή του μορφή ανάγεται στον 17^ο αιώνα (1612), αλλά έχει θεμελιωθεί κατά τον 4^ο αιώνα π.Χ. Έχει τέσσερα τόξα με πέντε ανακουφιστικά τόξα στα τύμπανα, ενώ είναι πολύ χαρακτηριστικοί στα μεσόβαθρα οι «κόφτες» που απαλύνουν τη δύναμη που τα χτυπάει το νερό καθώς και οι «κόντρες» που  αποτρέπουν το στροβίλισμα στην πίσω πλευρά αυτών.

The most critical time was when the scaffold was demolished. The stones that the bridge consisted of, were softly moved, so as the whole construction to be “locked”.

The old masons were saying “the construction sat”! It was this time when the Plaka’s bridge was collapsed for first time. When the scaffold left, the bridge did not manage to stand. The construction that we knew as the Plaka’s bridge was built after three years since this fact, in 1866. Many master-masons did not manage to handle the stress of this time, preferring to be in another place. In fact, the bridge was facing the same danger, not only at this time, but also for a short time after the scaffold had left.

Arcadia prefecture, the three-arched Dafni’s stone-bridge, originally built with two arches.

 Νομός Αρκαδίας, το τρίτοξο γεφύρι της Δάφνης στον Πάο ποταμό. Αρχικά είχε χτιστεί με δύο τόξα.

However, who built these stone-bridges? “Ziogas Frontzos said it, God said it”, people said for the master-mason Ziogas Frontzos, who built the famous stone-bridge in Konitsa, Epirus, Greece. In other words “the world was built by Pysroyannites***, but Vourbianites*** also carried mortar”. Other mason names also are preserved like the master-masons Manolis and Demitrios in 1659, the master-mason Evanggelos in 1881, Costas Bekas in 1866, Anagnostis Tzioufas, Metakos, Yorgos Lazos, Yannis Tsipas and some others. Master-masons did not build alone. Behind each one there was his company, the “boulouki” (Turkish Boluk=company), consisted of many other expert or not masons, even of children in order to learn the job.

  

Attica prefecture, the two-arched Gellis’ stone-bridge (1700) above Assopos river.

 Νομός Αττικής, το δίτοξο γεφύρι του Γκέλη (1700), στον ποταμό Ασωπό.

In the Greek area, and also in the entire Balkan peninsula, the construction of stone-bridges was generalized almost since the middle of the 18^th Century, substituting older wooden structures. 

Today, stone-bridges are considered as monuments of Greek traditional architecture and many of them are listed. Unfortunately, there are also many stone-arched bridges that were built in today forgotten paths and places, places that is difficult anymore even to be spotted.

Arcadia prefecture, the five-arched Lady’s stone-bridge. Since 1955 the bridge is standing within the Ladon man-made lake. Two arches are dated in the 13^th Century, the next two during the Ottoman’s period and the last one in 1908.

 Νομός Αρκαδίας, το πεντάτοξο γεφύρι της Κυράς μέσα στην τεχνητή λίμνη του Λάδωνα. Η λίμνη δημιουργήθηκε το 1955 και από τότε η εμφάνιση του γεφυριού είναι εποχική, από τους καλοκαιρινούς μήνες ως τέλος Ιανουαρίου. Η αρχική δίτοξη κατασκευή χρονολογείται στον 13^ο αιώνα, δύο ακόμα τόξα χτίστηκαν επί Τουρκοκρατίας και το τελευταίο το 1908.

Grevena prefecture, Azis Agas’ stone-bridge (1727) above Venetikos river. It is the larger stone-bridge in height in Makedonia. Under the larger arch there is a small bell. When the bell rings due to the wind, it means that is very dangerous passing via the bridge.

 Νομός Γρεβενών, το γεφύρι του Αζίζ Αγά (1727), στον Βενέτικο ποταμό. Χρηματοδοτήθηκε από τον Αζίζ Αγά και είναι το μεγαλύτερο σε ύψος γεφύρι της Μακεδονίας. Πρόκειται για μία εντυπωσιακή και μεγαλοπρεπή τρίτοξη κατασκευή, με δύο ανακουφιστικά παράθυρα. Στο εσωράχιο υπήρχε κουδούνι για τον άνεμο.

Trikala prefecture, Palaiokarya’ s stone-bridge (1500-1550) above Portaekos river. As it is built between two water-falls, donate us an awesome image.

 Νομός Τρικάλων, το γεφύρι της Παλαιοκαρυάς (1500-1550). Είναι μονότοξο και γεφυρώνει τον Πορταϊκό ποταμό. Ανάμεσα σε δύο καταρράκτες μία χαρίζει μία μοναδική εικόνα. 

Ioannina prefecture, the one-arched Tsipianis’ stone-bridge (1875).

 Νομός Ιωαννίνων, το μονότοξο γεφύρι της Τσίπιανης (1875) στον ποταμό Βάρδα. 

Ioannina prefecture, Konitsa’s stone-bridge (1870). It was built by the master-mason Ziogas Frontzos (see the text) above Aoos river. Under the arch there is a similar small bell to Azis Agas’ bridge.

 Νομός Ιωαννίνων, το γεφύρι της Κόνιτσας (1870). Χτίστηκε από τον πρωτομάστορα Ζιώγα Φρόντζο πάνω από τον ποταμό Αώο. Είναι μονότοξο, και φέρει καμπανάκι στο εσωράχιο, το οποίο όταν χτυπά από τον αέρα, σημαίνει ότι είναι πολύ επικίνδυνη η διάβαση από το κατάστρωμά του.

Ioannina prefecture, Zagori region, Noutsos or Kokkoros’ stone-bridge (1750). Due to the site that it was built, the edge parts of the drums of the structure are built vertically to the main body of the bridge.

Νομός Ιωαννίνων, το γεφύρι του Νούτσου ή Κόκκορου. Χτίστηκε το 1750 δαπάνη του Νούτσου Κοντοδήμου και το 1768 επισκευάστηκε από τον Νούτσο Καραμεσίνη. Είναι μονότοξο με ιδιαίτερο χαρακτηριστικό ότι τα καλντερίμια πρόσβασης στις δύο του πλευρές έχουν κάθετη διεύθυνση προς την κατασκευή. Αυτό συμβαίνει επειδή το γεφύρι έπρεπε να χτιστεί στο συγκεκριμένο σημείο λόγω θεμελίωσης. 

Arta prefecture, Plaka’s stone bridge (1866). Unfortunately, the bridge was collapsed during a stormy day in 2015. It was the largest stone-bridge in Balkan peninsula and one of the largest such type bridges in Europe. The bridge was built by the master-mason, Kostas Bekas, and it was one of the most plastic and elegant structure of Greek traditional architecture.

 Νομός Άρτας, το γεφύρι της Πλάκας (1866) στον ποταμό Άραχθο. Το γεφύρι δεν υπάρχει πιά. Κατέρρευσε μετά από κακοκαιρία το 2015. Ήταν το μεγαλύτερο των Βαλκανίων, ένα από τα μεγαλύτερα της Ευρώπης με άνοιγμα τόξου 40 μ. και ύψος 21 μ. αλλά και μία από τις πλαστικότερες κατασκευές της ελληνικής παραδοσιακής αρχιτεκτονική. Πρωτομάστορας ήταν ο Κώστας Μπέκας από τα Πράμαντα.

Grevena prefecture, Ziakas’ stone-bridge (1806-1850). It was built with two main arches and two assistant (windows).

 Νομός Γρεβενών, το γεφύρι του Ζιάκα (1806-1850). Γεφυρώνει παραπόταμο του Βενέτικου. Είναι δίτοξο με δύο ανακουφιστικά τόξα 

Ioannina prefecture, Zagori region, Plakidas’ stone-bridge, also known as Monk’s bridge (1814). It has been characterized as “a caterpillar in motion” due to its three, absolutely symmetrical arches, as well as their bold curves. The “arcades” are discerned.

 Νομός Ιωαννίνων, Ζαγόρι, το γεφύρι του Πλακίδα γνωστό και ως Καλογέρικο, στον ποταμό Βίκο. Χτίστηκε το 1814 και το 1865 επισκευάστηκε από τον Αλέξανδρο Πλακίδα. Μία τρίτοξη κατασκευή, όπου η συμμετρία των τόξων και τα έντονα εξωράχια  του χάρισαν το προσωνύμιο «κάμπια εν κινήσει». Διακρίνονται οι περιβόητες αρκάδες.

Ioannina prefecture, Zagori region, the small, one-arched Agios Minas’ stone-bridge.

 Νομός Ιωαννίνων, Ζαγόρι, το μικρό, μονότοξο γεφύρι του Αγίου Μηνά στον Ξηροπόταμο.

Trikala prefecture, Sarakina’s stone-bridge (1520) above Penios river. This is an originally six-arched bridge but today it preserves four arches. Since 1970, a cement structure has substituted the collapsed part. The cement and also some others not relevant to its character additions, have downgrade the image of the monument.

 Νομός Τρικάλων, το γεφύρι της Σαρακίνας (1520) στον ποταμό Πηνειό. Μία αρχικά εξάτοξη γέφυρα, έχει απομείνει σήμερα με τέσσερα τόξα. Σκυρόδεμα έχει αντικαταστήσει από το 1970 το τμήμα που κατέρρευσε παλαιότερα, ενώ μερικές ακόμα σύγχρονες προσθήκες έχουν υποβαθμίσει περαιτέρω την εντυπωσιακή κατασκευή.

Grevena prefecture, Spanos’ stone-bridge (1846). It is the largest stone-bridge in Makedonia, almost 84 metres in length. Moustafa Agas was the sponsor.

 Νομός Γρεβενών, το γεφύρι του Σπανού (1846), το μεγαλύτερο σωζόμενο γεφύρι της Μακεδονίας, περίπου 84 μέτρα μήκος. Χορηγός ήταν ο Μουσταφά Αγάς, ο επονομαζόμενος Σπανός.

Arcadia prefecture, Gortynia region, the three-arched stone-bridge in Dimitsana settlement (1851).

 Νομός Αρκαδίας, Γορτυνία, το τρίτοξο γεφύρι της Δημητσάνας (1851). 

Evretania prefecture, the stone-bridge in Agrafa settlement. This is a plastic one-arched structure.

 Νομός Ευρυτανίας, το γεφύρι στον οικισμό Άγραφα. Μία μονότοξη και ιδιαίτερα πλαστική κατασκευή που γεφυρώνει το ρέμα Μπαρτσιά.

Ioannina prefecture, Zagori region, Kontodemos or Lararedis’ stone-bridge (1753), an elegant, one-arched bridge.

 Νομός Ιωαννίνων, Ζαγόρι, το γεφύρι του Κοντοδήμου ή Λαζαρίδη (1753). Μονότοξο και κομψό γεφύρι στον ποταμό Βικάκη.

Ioannina prefecture, Vovoussa’s stone-bridge (1749). It is located inside the settlement, built above Aoos river. It was built by master-mason Alex Missios.

 Νομός Ιωαννίνων, το γεφύρι της Βωβούσας (1749). Βρίσκεται μέσα στον ομώνυμο οικισμό, πάνω από τον ποταμό Αώο που διασχίζει τον ομώνυμο οικισμό. Το έχτισε ο Αλέξης Μίσιος από το Μονοδένδρι.

Grevena prefecture, Mylos’ (=mill) stone-bridge (possibly after 1804). It was originally a three-arched structure but today it preserves only the two of them.

 Νομός Γρεβενών, το γεφύρι στον Μύλο κοντά στο Σπηλαίο (πιθανώς μετά το 1804). Αρχικά ήταν τρίτοξο αλλά σώζονται μόνο δύο τόξα. 

Evretania prefecture, the one-arched Viniani’s stone-bridge above Megdovas river, possibly close at the end of the 17^th Century.

 Νομός Ευρυτανίας, το μονότοξο γεφύρι της Βίνιανης στον ποταμό Μέγδοβα. Πιθανή χρονολογία ανέγερσης κοντά στο τέλος του 17^ου αιώνα.

Grevena prefecture, Kepourgio’s stone-bridge (middle of the 19^th Century) above Sarantapotamos (=40 rivers) river, a four-arched bridge.

 Νομός Γρεβενών, το γεφύρι του Κηπουριού (πιθανώς μέσα 19^ου αιώνα) στον ποταμό Σαρανταπόταμο. Το γεφύρι είναι τετράτοξο.

Ioannina prefecture, Zagori region, the three-arched Mylos’ (=mill) stone-bridge (middle of the 18^th Century).

Νομός Ιωαννίνων, Ζαγόρι, το τρίτοξο γεφύρι του Μύλου (μέσα 18^ου αιώνα) στο Μπαγιώτικο ποτάμι.

Viotia Prefecture, the two-arched Leontios’ stone-bridge in Kleisoura’s gorge.

 Νομός Βοιωτίας, το δίτοξο γεφύρι του Λεόντιου στο φαράγγι της Κλεισούρας.

Cyclades prefecture, Andros island, the one-arched Leontos’ stone-bridge in Stenies village. On the islands, only few stone-bridges were built, because of absence of big rivers.

 Νομός Κυκλάδων, Άνδρος, το μονότοξο γεφύρι του Λέοντος στις Στενιές. Στα νησιά χτίστηκαν λίγα γεφύρια καθώς τα ποτάμια ήταν σχεδόν ανύπαρκτα.

Ioannina prefecture, Zagori region, Petsionis’ stone-bridge (1830).

 Νομός Ιωαννίνων, Ζαγόρι, το γεφύρι του Πιτσιώνη (1830) στο Μπαγιώτικο ποτάμι.

Crete, Chania prefecture, a stone-bridge under the modern street. Unfortunately sometimes, the monuments have not the fate that they deserve.

 Κρήτη, νομός Χανίων, γεφύρι κάτω από τον σύγχρονο δρόμο. Δυστυχώς δεν επιφυλάσσεται πάντα η καλύτερη μοίρα στα μνημεία μας.

Arcadia prefecture, Chania Melias’ stone-bridge. Today, it has been destroyed, standing into serious decay.

 Νομός Αρκαδία, γεφύρι στα Χάνια Μηλιάς, σήμερα κατεστραμμένο και σαφώς υποβαθμισμένο.

Ioannina prefecture, the one-arched Kledoniavestas’ stone-bridge (1853) above Voedomates river.

 Νομός Ιωαννίνων, το μονότοξο γεφύρι της Κλειδωνίαβιστας (1853) στην έξοδο του ποταμού Βοιδομάτη στον κάμπο.

Ioannina prefecture, Papaelias’ stone-bridge in Doleani village. This is a small, one-arched bridge inside the settlement.

 Νομός Ιωαννίνων, το γεφύρι του Παπαηλία στη Δόλιανη. Ένα μικρό μονότοξο γεφύρι μέσα στον οικισμό.

Ioannina prefecture, Zagori region, the one-arched captain Arcoudas’ stone-bridge (1806) above Vikos river. The “arcades’ are very typical.

 Νομός Ιωαννίνων, Ζαγόρι, το μονότοξο γεφύρι του καπετάν Αρκούδα (1806) στον ποταμό Βίκο. Ιδιαίτερα χαρακτηριστικές οι αρκάδες στις άκρες του καταστρώματος.

Evretania prefecture, Manolis’ stone-bridge (1659), built by the master-mason Manolis Chryssiotes. It was built to offer a safe passage above Agrafeotes river but since 1965 it stands within the Kremaston man-made lake. The bridge is not visible during the whole year. It depends on the level of the lake’s water.

Νομός Ευρυτανίας, το γεφύρι του Μανώλη (1659), χτισμένο μάλλον από τον Ηπειρώτη πρωτομάστορα Μανώλη Χρυσιώτη. Αρχικά γεφύρωνε τον ποταμό Αγραφιώτη στο νομό Ευρυτανίας, αλλά εδώ και χρόνια έχει βρεθεί μέσα στην τεχνητή λίμνη των Κρεμαστών. Η κατασκευή εμφανίζεται και εξαφανίζεται ανάλογα την στάθμη των υδάτων της λίμνης. Φυσικά βρίσκεται σε ιδιαίτερα κακή κατάσταση και είναι θέμα χρόνου να καταρρεύσει.

*“Zagori”, place in Epirus, Greece, with a lot of stone-bridges, mainly dated in the 18^th and the 19^th Century. In Zagori a group of 46 villages is located, some of them classified as listed settlements. 

**Actually, there are myths that people, usually mentally disabled girls, were sacrificed on the foundations of bridges. At least in one case, the name of a girl that is supposed had this bad lack, is preserved. This practice never proved scientifically. 

***Pyrsoyianni and Vourbiani settlements are located in Epirus, belonging to a group of villages that was the seat of one of the 4 main mason-schools that acted in the Greek area, and not only, during the previous centuries.

Τα Πετρογέφυρα

 Το κείμενο έχει δημοσιευθεί ως εισαγωγή του επιτοίχιου ημερολογίου μας για το 2009

Τα ποτάμια ως γνωστόν από την αρχαιότητα λατρεύτηκαν σαν θεοί. Η ζαγορίσια κυρά γεννώντας βρέφος νεκρό, βρίσκει το φταίχτη στην ύπαρξη και ροή του ποταμού, του πανάρχαιου θεού της ευγονίας, που την αδίκησε. Ακολουθεί η τιμωρία, πετροβολώντας τον από ένα γεφύρι. Του πετά μία «αρκάδα». Ενέργεια όχι τυχαία, αφού το γεφύρι είναι εκείνο που τιθάσευσε τον ποταμό.

Μα «αν δε στοιχειώσετ’ άνθρωπο, γεφύρι δε στεριώνει». Η πανάρχαια δοξασία, που θέλει μία θυσία στα θεμέλια του γεφυριού, για να στεριώσει εκείνο. Η γαμήλια πομπή όταν φθάνει μπρος στο γεφύρι, σταματά τα όργανα και όλοι περνούν σιωπηλοί σιγά - σιγά στην άλλη όχθη, όπου και θα ξανακουστούν τα όργανα. Ήταν η πίστη τους πως θα ξυπνούσε η στοιχειωμένη, συνειδητοποιώντας τη διαφορά του απάνω από τον κάτω κόσμο, θα παράταγε το γεφύρι για να μπει στο χορό και εκείνο μοιραία θα σωριαζόταν.

Τα γεφύρια θεωρούνταν κατασκευές μέγιστης κοινωνικής αξίας και προσφοράς. Προσέφεραν ασφαλή διάβαση στην απέναντι όχθη, πάνω από τα μανιασμένα νερά του ποταμού για τους ανθρώπους και τα κοπάδια τους, μειώνοντας παράλληλα τις αποστάσεις. Άρα κατ’ αρχήν μιλάμε για λόγους καθαρά κυκλοφορίας. Όμως ομόρφυναν και τον τόπο. Προέκτειναν το φυσικό τοπίο. Άλλωστε και αυτά από τα υλικά της φύσης φτιάχτηκαν.

Το χτίσιμο άρχιζε νωρίς το καλοκαίρι που το ποτάμι καθόταν, ώστε να τελειώσουν ως το φθινόπωρο, λίγο πριν το νερό φουσκώσει. Οι θέσεις που διάλεγαν για την ανέγερση είχαν κριτήριο το σταθερό υπέδαφος και φυσικά τη μικρή απόσταση ανάμεσα στις όχθες του ποταμού. Έτσι τα γεφύρια θα τα δούμε να στέκονται σε στενωσιές, σε χαράδρες ή στα σημεία εξόδου των ποταμών στην πεδιάδα, θεμελιωμένα πάνω σε βράχους. Η μη ύπαρξη πετρώδους εδάφους δημιουργούσε μεγάλα προβλήματα στη στατικότητα των κατασκευών των γεφυριών, πολλές φορές αξεπέραστα. Μία λύση στην περίπτωση αυτή ήταν η εκμετάλλευση βράχων που ξεφύτρωναν στο μέσο της κοίτης του ποταμού. Πάνω σε αυτούς λοιπόν, έστηναν μεσόβαθρο και το γεφύρι αποκτούσε περισσότερα του ενός τόξα, μειώνοντας έτσι τις καταπονήσεις στα ακραία βάθρα. Όταν η φύση δεν παρείχε ούτε αυτή τη λύση, η θεμελίωση γινόταν πάνω σε ξύλινους πασσάλους, μπηγμένους στο έδαφος και σε οριζόντια σχάρα καμωμένη από το ίδιο υλικό.

Οι θέσεις όπου υπήρχαν βράχοι εν μέσω της κοίτης των ποταμών, τις περισσότερες φορές ήταν γνωστές πριν την απόφαση της κατασκευής. Ονομάζονταν «πόροι», και συνήθως παρείχαν μία σχετική ευκολία στη διάσχιση του ποταμού.

Πρώτα έστηναν τον ξυλότυπο. Σκαλωσιά ξύλινη με το καλούπι. Η κατασκευή ξεκινούσε και από τις δύο άκρες της καμάρας, από δύο ξεχωριστά συνεργεία. Τα συνεργεία δούλευαν παράλληλα και σύγχρονα. Συνάλλαζαν όμως συχνά μεταξύ τους θέση, ώστε να μοιράζονται και στις δύο πλευρές τόσο τα αρνητικά, όσο και τα θετικά τους στοιχεία.

Οι πέτρες που σχηματίζουν την καμάρα λέγονται «θολίτες». Στην κορυφή, ακριβώς στον άξονα σφήνωναν τον τελευταίο και κορυφαίο θολίτη, τον λεγόμενο και «κλειδί». Τούτη η καλολαξευμένη, σφηνωτή πέτρα, «κλείδωνε», δηλαδή ασφάλιζε την καμάρα και το γεφύρι. Λαξευόταν πάντα από τον πρωτομάστορα και βέβαια φανέρωνε την τέχνη του. Η καμάρα συνήθως παρουσιάζει ελλειπτικό σχήμα, χαμηλωμένου κυκλικού τόξου, ενώ δεν λείπουν ακόμα και οι οξύκορφες κατασκευές

Στα μεγάλου ανοίγματος γεφύρια κατασκεύαζαν και δεύτερο πλήρες τόξο, άνωθεν του αρχικού, για στερεότερη κατασκευή. Οι θολίτες του τελευταίου εξείχαν προς τα έξω σε σχέση με εκείνους της κύριας καμάρας, ώστε με τη λεπτή γραμμική σκιά που δημιουργούσαν να τονίζουν την παρουσία τους και την πλαστικότητα της όλης κατασκευής. Γενικά χρησιμοποιούνταν μικρού μεγέθους λίθοι, εκτός από τα σημεία έδρασης στους βράχους, όπου οι πέτρες είναι μεγαλύτερες.

Τα δύο μέτωπα της κύριας καμάρας συνδέονταν με ενσωματωμένους σιδερένιους ελκυστήρες, στων οποίων τις άκρες πέρναγαν κάθετες ράβδους αγκύρωσης (αρπέζες). Με τον τρόπο αυτό εξασφαλιζόταν το ολόσωμο του φορέα.

Ορισμένοι από τους θολίτες λαξεύονταν σε μακριές πέτρες και χτίζονταν ώστε να προεξέχουν κάθετα σαν στυλίσκοι, αντί θωρακίων. Ήταν οι περιβόητες «αρκάδες» που πετούσε η Ζαγορίσια κυρά στον ποταμό. Το γεγονός ότι στα σωζόμενα γεφύρια λείπουν πολλές από αυτές, οφείλεται σε αυτήν ακριβώς τη δοξασία.

Εκτός από τα βασικά τόξα, παρατηρούνται στη βάση ή τον κορμό του γεφυριού μικρότερα τόξα και καμάρες, που ελαφραίνουν την όλη κατασκευή -ανακουφιστικά τόξα-  και βέβαια επιτρέπουν την ομαλή και γρήγορη διέλευση του νερού σε περίπτωση πλημμύρας. Στα μεσόβαθρα, προς την πλευρά που κατεβαίνει το νερό, βλέπουμε τον «κόφτη», με τη μορφή ενός κοφτερού προβόλου, ο οποίος εμποδίζει το νερό να προσκρούσει με δύναμη στο βάθρο, ενώ από την αντίθετη την «κόντρα», αποστολή της οποίας είναι η μείωση της πιθανότητας στροβιλισμού των ορμητικών νερών, κάτι ιδιαίτερα επικίνδυνο για τις θεμελιώσεις.

Οι τοίχοι που συνδέουν τα τόξα μεταξύ τους ή το τόξο με τις όχθες ονομάζονται τύμπανα. Δεν είναι συμπαγείς, αλλά μπαζωμένοι και στρωμένοι από πάνω με καλντερίμι. 

Ως συνδετικό κονίαμα χρησιμοποιούνταν ισχυρά ασβεστοκονιάματα. Στη θεμελίωση μάλιστα μετατρέπονταν σε υδραυλικά, εμπλουτίζοντάς τα με τριμμένο κεραμίδι, άλλοτε δε και με ασπράδι αυγού. Ήταν το περίφημο «κουρασάνι».

Η κρίσιμη στιγμή όμως ήταν το ξεκαλούπωμα. Με το πέρας των εργασιών αφαιρούνταν τα ικριώματα, οι λίθοι μετακινούνταν ελαφρά προς τα κάτω για να κλειδώσουν μεταξύ τους και στηνόταν το εορταστικό τραπέζι, το «ζιαφέτι». Τότε ήταν όμως, που το παλαιότερο του σημερινού γεφύρι στη θέση Πλάκα του Άραχθου σωριάστηκε σε έναν άμορφο σωρό από πέτρες. Ένας κίνδυνος πάντα υπαρκτός που έκανε την καρδιά των μαστόρων να τρέμει. Πολλοί πρωτομάστορες δεν άντεχαν την αγωνία της στιγμής εκείνης και έφευγαν να μην βλέπουν. Οχι βέβαια ότι ήταν απίθανο να σωριαστεί το γεφύρι και λίγο αργότερα. Στην περίπτωση αυτή μάλιστα, εδύνατο να πάρει και κόσμο μαζί του.

Η κατασκευή των γεφυριών δεν θα ήταν ποτέ δυνατή χωρίς χρηματοδότες - χορηγούς, αφού τα έξοδα ήταν τεράστια. Οι περισσότεροι από τους χορηγούς αυτούς ήταν εκκλησιαστικοί άνδρες, Έλληνες προύχοντες και Οθωμανοί αξιωματούχοι, ενώ αναφέρονται και ονόματα γυναικών. Έχουμε και μία περίπτωση, όπου χορηγός ήταν ο ίδιος ο Πατριάρχης.

Ποιοί τα έχτισαν όμως όλα αυτά τα αριστουργήματα της λαϊκής οικοδομικής τέχνης; «Το είπεν ο Ζιώγα-Φρόντζος, το είπεν ο Θεός» έλεγαν για τον Πυρσογιαννίτη μάστορα Ζιώγα Φρόντζο, ο οποίος έχτισε το περίφημο γεφύρι της Κόνιτσας. Άλλωστε είναι γνωστό ότι «τον κόσμο τον έχτισαν οι Πυρσογιαννίτες, αλλά κουβάλησαν λάσπη και οι Βουρμπιανίτες».  Μα σώζονται και άλλα ονόματα. Ο πρωτομάστορας Μανώλης και ο πρωτομάστορας Δημήτριος από τα 1659, ο κυρ-Πέτρος, αρχιτέκτονας του Αλή Πασά, ο πρωτομάστορας Ευάγγελος από τα 1881, ο Κώστας Μπέκας στα 1866, ο Αναγνώστης Τζιούφας και ο Μητάκος, ο Γιώργος Λάζος και ο Γιάννης Τσίπας και πολλοί άλλοι. Όμως οι πρωτομάστορες δεν ήταν μόνοι τους. Τους ακολουθούσαν ολόκληρα συνεργεία, τα γνωστά «μπουλούκια», (τουρκ. Boluk = συντροφιά), τα οποία απαρτίζονταν απο τεχνίτες και μαστορόπουλα κάθε ειδικότητας. 

Η κατασκευή των πετρογέφυρων γενικεύτηκε περίπου από τα μέσα του 18^ου αιώνα, αντικαθιστώντας παλιές πρόχειρες ξύλινες κατασκευές. Σήμερα, αν εξαιρέσει κανείς ορισμένα γεφύρια τα οποία βρίσκονται μέσα σε οικισμούς, τα περισσότερα έχουν ξεχαστεί μέσα σε ρεματιές που λόγγοσαν πια. Ακόμα και η προσέγγιση ή ο εντοπισμός κάποιων δεν είναι πάντα μία εύκολη υπόθεση.